De verliezende positie van Oekraïne

Trump gaat nergens heen. Poetin ook niet.

Door Vladislav Davidzon en Mark Galeotti - 21 februari 2025

De regering Trump kondigde de start aan van de gesprekken om een einde te maken aan de Russisch-Oekraïense oorlog met een kenmerkend gebrek aan sentimentaliteit. In navolging van zijn campagnebelofte om de oorlog snel te beëindigen, doorbrak de Amerikaanse president Donald Trump het drie jaar durende taboe op directe communicatie van het Westen met de Russische president Vladimir Poetin. Nadat de twee leiders elkaar aan de telefoon hadden gesproken, kondigde Trump aan dat de onderhandelingen onmiddellijk zouden beginnen. De vraag is nu: Zal Oekraïne gedwongen worden om te capituleren na drie jaar heldhaftig de Russische invasie te hebben afgeweerd?

Ondanks alle mooie woorden heeft de regering Biden zich niet gehouden aan haar maximalistische retoriek om Oekraïne tot het uiterste te steunen “zo lang als nodig is.” De regering weigerde echter verschillende politieke en militaire resultaten uit te sluiten om de invloed van Kiev in toekomstige onderhandelingen te maximaliseren en om de Oekraïners veel speelruimte te geven om over hun eigen doelstellingen en strategieën te beslissen. Aan de andere kant begon het Trump-team het onderhandelingsproces met het verkondigen van een aantal voor de hand liggende maar zeer onaangename waarheden die het Westen tot nu toe had proberen weg te wuiven: één, dat de Oekraïners niet snel lid zouden worden van de NAVO, en twee, dat ze niet al hun verloren gebieden zouden terugkrijgen. Minister van Defensie Pete Hegseth voegde daaraan toe dat er geen Amerikaanse troepen als vredesmacht naar Oekraïne zouden worden gestuurd en dat het tijd was voor de Europeanen om de last van de veiligheid van hun continent op zich te nemen. Bovendien zou een eventueel vredeshandhavingscontingent van de Europeanen niet als NAVO-troepenmacht worden aangeduid en dus geen beroep kunnen doen op de wederzijdse verdedigingsclausule van het NAVO-verdrag als Russische troepen erop zouden schieten.

Kiev was zeker ontmoedigd, ook al wilden veel Oekraïners dat Washington een of andere oplossing zou opleggen. De waarheid is dat de Amerikaanse verklaringen, hoe pijnlijk ze ook waren, deel uitmaakten van een deal die alom werd verwacht en al maandenlang aan de Europese hoofdsteden werd doorgegeven.

“

Wat de pil moeilijker te slikken heeft gemaakt voor Europa en Oekraïne, is dat zij degenen waren aan de ontvangende kant van de botte onderhandelingsstrategie van de regering-Trump. Hoewel de hoop is dat Trump zich zal omdraaien en de Russen onder druk zal zetten in de volgende fasen van de besprekingen, lijkt hij Moskou tot nu toe belangrijke stimulansen te bieden. Hij heeft bijvoorbeeld een einde gemaakt aan het isolatiebeleid en zelfs het idee geopperd om de G7-groep van toonaangevende industrielanden weer uit te breiden met Rusland. Ook heeft Trump, terwijl de gesprekken tot nu toe alleen over het starten van onderhandelingen gingen, een bilateraal spoor met Rusland geopend zonder dat de Oekraïners daarbij aanwezig waren.

De concessies die Trump aan Moskou heeft gedaan om hen aan de onderhandelingstafel te krijgen, waren grotendeels symbolisch - niet anders dan bij zijn eerdere stagnerende onderhandelingen met bijvoorbeeld Noord-Korea. Deze concessies moeten ook worden afgewogen tegen het feit dat Rusland, weliswaar tegen hoge kosten, beperkte maar gestage territoriale overwinningen boekt en Poetin lijkt te geloven dat de tijd aan zijn kant staat. Dus vanuit het oogpunt van de Russische president is zelfs het overwegen van een staakt-het-vuren of vrede al een concessie.

Optimisten blijven hopen dat een akkoord met passende veiligheidsgaranties voor Oekraïne nog steeds mogelijk is en dat dit de basis kan vormen voor echte vrede. Ondertussen botst dit optimisme echter op een verslechtering van de persoonlijke relatie tussen Trump en Zelensky. Er was altijd een risico dat het vredesproces zou worden overschaduwd door de cumulatieve bagage van Kievs relatie met Washington. Oekraïne was verstrikt geraakt in drie Amerikaanse verkiezingscycli op rij. Zelensky bevond zich midden in de eerste impeachment van Trump en probeerde zowel Trump als Biden gunstig te stemmen. Het was een delicate evenwichtsoefening, die de Oekraïners op kritieke momenten niet volhielden, zoals toen Zelensky zes weken voor de verkiezingen van 2024 een onverstandige reis naar de slagveldstaat Pennsylvania maakte. Toch behoorden wij tot degenen die voorspelden dat de wrok zou worden tenietgedaan door Trumps wens en campagnebelofte om een deal te sluiten die een einde maakt aan de oorlog.

Trump heeft de bal snel aan het rollen gebracht. Maar hij wilde ook de onder zijn aanhangers wijdverspreide perceptie van een Amerikaanse blanco cheque omkeren, waarbij tientallen miljarden aan belastinggeld naar Oekraïne werden gesluisd onder Joe Biden, schijnbaar zonder einde in zicht. In overeenstemming met zijn campagnebelofte dat hij een einde zou maken aan het feit dat Amerika in het buitenland wordt uitgebuit, stelde hij voor dat Kiev de VS zou terugbetalen voor de miljarden aan wapens en andere hulp door grote concessies te doen op het gebied van rechten op Oekraïense mineralen en natuurlijke hulpbronnen. Hoewel de Oekraïners al eerder hadden aangegeven dat ze bereid waren om een dergelijke regeling te overwegen - ze waren zelfs de eersten die het idee voorstelden - weigerde Zelensky het exorbitante openingsbod van Trump van $500 miljard te accepteren en wees het af onder het voorwendsel dat het de goedkeuring van het parlement zou vereisen en ook met het argument dat er geen veiligheidsgaranties aan verbonden waren.

Tegen woensdagmiddag was de onenigheid geëscaleerd tot een volwaardige publieke vete. Trump beschuldigde de Oekraïners ervan de oorlog te hebben geïnitieerd en de emotionele en door polls geobsedeerde Zelensky kon het niet laten om in het aas te happen. De twee entertainers die nu staatshoofden zijn geworden, begonnen elkaar de huid vol te schelden over hun respectievelijke goedkeuringspercentages. “Ik bedoel, ik zeg het niet graag, maar hij staat op 4% goedkeuring,” vertelde Trump aan verslaggevers in Mar-a-Lago. De pers kwam met statistieken om de Amerikaanse president op feiten te controleren, alsof dat ook maar enigszins relevant was. Zelensky, die met al zijn persoonlijke heldenmoed heeft bewezen veel banger te zijn voor dalende peilingen dan voor een executie door Russische speciale eenheden, reageerde snel met zinloze en provocerende opmerkingen en zei dat Trump gevangen zat in een web van Russische desinformatie.

Hoewel Trump de vredesonderhandelingen misschien niet is begonnen met de bedoeling om Zelensky's presidentschap omver te werpen, reageerde hij door op te roepen tot nieuwe verkiezingen in Kiev en de Oekraïense president ervan te beschuldigen een dictator te zijn. Voor de Oekraïners leek het alsof Trump toegaf aan de wens van de Russen om Zelensky uit de macht te zetten als onderdeel van elke deal. Vice-president JD Vance waarschuwde de Oekraïners dat “Zelensky er spijt van zou krijgen als hij Trump zwart zou maken”.

Veel Oekraïners, zeker op sociale media, schaarden zich achter hun omstreden president. Zoals het hoofd van de economische school in Kiev, Tymofiy Mylovanov, het samenvatte op X: “Trump heeft zojuist meer gedaan voor de legitimiteit van Zelensky dan welke opiniepeiling in Oekraïne dan ook. Mensen scharen zich weer achter Ze omdat zowel Poetin als Trump voor hem komen.”

De stijging van Zelensky's goedkeuringscijfers kan echter een troost van korte duur zijn. Velen in de Oekraïense politieke klasse erkennen dat Zelensky's opties beperkt zijn. “De regering [Trump] zal Zelensky breken als hij hen in het openbaar bestrijdt,” vertelde een prominent lid van de oppositie in het Oekraïense parlement ons met voelbare bezorgdheid, erop wijzend dat de Russische bombardementen op Kiev en Odessa escaleerden net toen de onderhandelingen begonnen. Hij was woedend op zijn president en noemde zijn reactie op Trump “catastrofaal onvolwassen en dom”. Hij voegde eraan toe: “Trump uitdagen voor een kijkcijferwedstrijd? Dat is puberaal gedoe, grote waanzin. Zelfs als de Europeanen in staat en bereid zouden zijn om op te treden, zouden we zonder Amerikaanse technische bijstand dood in het water liggen. We zouden zo blind zijn als pasgeboren katjes op het slagveld zonder Amerikaanse satellietbeelden en het delen van inlichtingen. En we zouden niet met onze drones kunnen vliegen, laat staan onze e-mails kunnen checken zonder toegang tot Musk's Starlink systeem als hij zou besluiten het uit te schakelen.” Het parlementslid concludeerde: “De dood van Oekraïne zou even snel als intens romantisch zijn.”

Om deze realiteit te onderstrepen overwoog de regering Zelensky donderdag een bijgewerkt voorstel voor de mineralenovereenkomst en naar verluidt moedigden de assistenten van de Oekraïense president hem aan om het te ondertekenen. Na een ontmoeting met de Amerikaanse gezant Keith Kellogg gaf Zelensky een verklaring uit waarin hij de VS bedankte en verklaarde dat “Oekraïne klaar is voor een sterke, effectieve investerings- en veiligheidsovereenkomst met de president van de Verenigde Staten”.

De Oekraïense president wendt zich wanhopig tot bondgenoten, zoals de Britse premier Keir Starmer en de Franse president Emmanuel Macron, die volgende week Washington bezoeken, in de hoop dat zij het standpunt van Trump kunnen matigen. Maar omdat de persoonlijke relatie tussen Zelensky en Trump zo vergiftigd is, zijn zelfs Europese landen die Kyiv graag retorisch steunen, op hun hoede om verstrikt te raken in wat lijkt op een persoonlijke wraakwedstrijd. Een hoge Britse functionaris vertelde ons dat “het voelt alsof Zelensky dit nu net zo persoonlijk opvat als Trump” en dat als ze gedwongen worden om een kant te kiezen, de Oekraïners “moeten begrijpen dat we die van hen niet kunnen kiezen”.

De ironie is dat al dit gedoe er eigenlijk op kan wijzen dat een soort echte, zij het lelijke, vrede nu meer mogelijk is dan onder Biden, toen een onwil om de realiteiten op de grond onder ogen te zien zowel elke kans op discussie blokkeerde als elke hoop om Moskou een militaire oplossing op te dringen. Het blijft onduidelijk wat Poetin uiteindelijk bereid is te accepteren. Het Kremlin heeft aangegeven dat het zich niet zou verzetten tegen de toetreding van Oekraïne tot de Europese Unie, en dit gaat gepaard met een eigen belofte van militaire steun, een die ironisch genoeg nog substantiëler is dan artikel 5 van de NAVO. Misschien is de belofte om de veroverde gebieden te kunnen behouden, in combinatie met de garantie dat Oekraïne geen lid wordt van de NAVO en op zijn minst gedeeltelijke verlichting van de sancties, genoeg voor Moskou. Evenzo zouden buitenlandse vredeshandhavers, duurzame hulp bij de wederopbouw en een snelle weg naar EU-lidmaatschap genoeg kunnen zijn voor Oekraïne.

Vladislav Davidzon is de Europese cultuurcorrespondent van Tablet en een Oekraïens-Amerikaanse schrijver, vertaler en criticus. Hij is hoofdredacteur van The Odessa Review en een Non-Resident Fellow bij de Atlantic Council. Hij is geboren in Tasjkent, Oezbekistan, en woont in Parijs.

Mark Galeotti staat aan het hoofd van het adviesbureau Mayak Intelligence en is honorair hoogleraar aan het University College in Londen. Zijn meest recente boek is Putin's Wars: From Chechnya to Ukraine.

Bron: Ukraine’s Losing Position - Tablet Magazine