De theologische boodschap van Gods woede

Door: Rabbijn Pesach Wolicki - 2 mei 2024

הִנְנִי מְקַבְּצָם מִכָּל-הָאֲרָצוֹת אֲשֶׁר הִדַּחְתִּים שָׁם בְּאַפִּי וּבַחֲמָתִי וּבְקֶצֶף גָּדוֹל וַהֲשִׁבֹתִים אֶל-הַמָּקוֹם הַזֶּה וְהֹשַׁבְתִּים לָבֶטַח׃
Zie, Ik zal hen verzamelen uit alle landen waarheen Ik hen verbannen heb in Mijn toorn en toorn en in grote woede; en Ik zal hen naar deze plaats terugbrengen en hen veilig laten wonen.
Jeremia 32:37

Waarom wordt Gods woede genoemd?

Dit vers staat aan het begin van een passage die een tijd voorspelt waarin God de verstrooide ballingen van Israël zal verzamelen en hen naar hun land zal terugbrengen, om nooit meer verbannen te worden. Hoewel deze profetie er één van verzoening is en Gods eeuwige liefde voor Israël uitbeeldt, heeft Jeremia het nog steeds over Gods "woede", "razernij" en "grote toorn". Als het doel van de passage is om Israël te herinneren aan de belofte van herstel in de toekomst, wanneer God Zijn verbond met Israël opnieuw zal sluiten en hen met zegeningen zal overladen, waarom vermeldt hij dan Gods woede en razernij die tot de ballingschap leidde? Hoe draagt een herinnering aan Gods woede bij aan het visioen van herstel dat het onderwerp van de passage is?

Gods woede na het Gouden Kalf

Om deze vraag te beantwoorden, gaan we terug naar de allereerste keer in de Bijbel dat we God woedend op de kinderen van Israël aantreffen. In Exodus ging Mozes na de grote openbaring op de berg Sinaï de berg op om de Torah van God te ontvangen. Na 40 dagen en 40 nachten werd het volk ongeduldig. Ze maakten zich zorgen dat Mozes nooit meer terug zou komen. In paniek maakten ze een gouden kalf en verklaarden: "Dit zijn jullie goden, o Israël, die jullie uit Egypte hebben gehaald." (Ex. 32:4) Het tafereel dat volgde bestond uit aanbidding en offers aan het gouden kalf.

Gods reactie was om Mozes te vertellen dat Hij de kinderen van Israël zou uitroeien. Hier is de reactie van Mozes:

Toen smeekte Mozes de Heer, zijn God, en zei: "O Heer, waarom ontbrandt Uw toorn tegen Uw volk, dat U met grote kracht en met een machtige hand uit het land Egypte hebt gebracht? Waarom zouden de Egyptenaren spreken en zeggen: 'Met kwade bedoelingen heeft Hij hen naar buiten gebracht om hen op de bergen te doden en hen van de aardbodem te verdelgen'? Keer U af van Uw brandende woede en verander van gedachten over het kwaad doen aan Uw volk. Denk aan Abraham, Isaak en Israël, Uw dienaren aan wie U Uzelf gezworen hebt en tegen wie U gezegd hebt: 'Ik zal uw nakomelingen vermenigvuldigen als de sterren aan de hemel, en dit hele land waarover Ik gesproken heb, zal Ik aan uw nakomelingen geven, en zij zullen het voor eeuwig erven.'" De Heer veranderde dus van gedachten over het kwaad waarvan Hij zei dat Hij het Zijn volk zou aandoen. - Exodus 32:11-14

Mozes' argumentatie was dat als God inderdaad de kinderen van Israël zou vernietigen en opnieuw zou beginnen, de boodschap aan de volken van de wereld zou zijn dat Gods beloften aan Abraham, Isaak en Jakob niet eeuwig waren. De onontkoombare conclusie zou zijn dat Gods beloften afhankelijk zijn van Israëls gedrag.

Wat als God een belofte breekt?

Interessant genoeg is dit precies wat de vroegchristelijke theoloog Augustinus beargumenteerde. Augustinus stelde dat Gods verbond met Israël niet langer geldig was omdat de Joden zich niet aan hun deel van de relatie hielden.

Mozes antwoordde God door Hem te herinneren aan Zijn belofte aan de aartsvaders van Israël, dat hun nakomelingen het land voor altijd zouden erven. Als God Israël nu zou vernietigen, zou God Zichzelf openbaren als een God die Zijn beloften niet nakomt. Door Mozes' argument te accepteren en van gedachten te veranderen, onthulde God een krachtige waarheid over Zijn relatie met Israël. Namelijk dat de verbondsbeloften aan Zijn volk eeuwig en onvoorwaardelijk zijn. Israël kan het verbond op geen enkele manier zodanig verbreken dat het ongeldig wordt.

Dit is een krachtig theologisch punt dat vaak onopgemerkt blijft. Mozes probeerde de ernstige zonde van de kinderen van Israël niet te bagatelliseren. Hij beriep zich niet op Gods genade. Mozes beargumenteerde dat de waarheid van wie God is en wat Zijn beloften betekenen vereist dat Hij Zijn relatie met Israël niet beëindigt. Door Mozes' argument te accepteren onthulde God een belangrijk aspect van het verbond met Israël dat op geen enkele andere manier geleerd had kunnen worden.

De les van Israëls ongehoorzaamheid

Hoe ironisch dit ook mag klinken, als de kinderen van Israël altijd trouw en gehoorzaam aan God waren gebleven, zouden we nooit weten hoe groot Gods toewijding is om Zijn beloften aan Abraham, Isaak en Jakob na te komen. Als Israël God niet de rug had toegekeerd en niet op zo'n ernstige manier had gezondigd, zouden we de indruk kunnen krijgen dat Gods verbond met Israël voorwaardelijk is. Zolang Israël trouw en gehoorzaam is, blijven de verbondsbeloften intact. De bewering dat Gods beloften aan Israël afhankelijk zijn van Israëls trouw aan God zou een logische aanname zijn. Ironisch genoeg is het alleen door het ernstige verraad van God met het gouden kalf dat we weten dat Gods beloften eeuwig en onvoorwaardelijk zijn.

Ik zou willen suggereren dat dit de reden is dat Jeremia in deze passage melding maakt van Gods woede en toorn. In plaats van alleen maar van de gelegenheid gebruik te maken om wat woorden van berisping op te nemen in deze profetie van herstel, voegt Jeremia's vermelding van Gods woede alleen maar toe aan de boodschap van verzoening. Met andere woorden, ook al heeft God Israël in ballingschap gestuurd "in mijn woede, mijn razernij en met grote toorn", toch moet niemand de fout maken om te denken dat dit het einde van Gods verbond met Israël betekent.

Vele eeuwen lang geloofde de meerderheid van de Christenen precies deze fout, dat God Zijn verbond met Israël had beëindigd. De Israëlische natie ontkent de ernst van ons verraad aan God niet. We hebben gezondigd. En onze ballingschap en ons lijden zijn welverdiend. Maar we zijn ook nooit gestopt met geloven en weten dat God ons uit de ballingschap zou verlossen en ons terug zou halen naar ons land, niet omwille van onszelf, maar omwille van Zijn verbond met Abraham, Izaäk en Jakob. En dat verbond is voor altijd.

Gods beloften aan het Joodse volk zijn eeuwig, niet omdat ze verdiend of welverdiend zijn, maar omdat Gods beloften aan de aartsvaders onherroepelijk zijn. De theologen die ten onrechte dachten dat God Israël in de steek had gelaten, trapten in de fout die door Mozes was voorspeld.

Bron: The Theological Message of God’s Anger – The Israel Bible