Het Gantz Ultimatum

De Israëlische ex-generaal werpt de handschoen naar de man die door de Israëlische elite en Amerikaanse beleidsmakers wordt gezien als de ware vijand van het land - premier Benjamin Netanyahu.

Door Michael Doran - 20 mei 2024

Zaterdagavond luidde de leider van Israëls Nationale Eenheidspartij een nieuw tijdperk van nationale verdeeldheid in. Benny Gantz, die kort na de aanslagen van 7 oktober tot de Israëlische regering toetrad, stelde premier Benjamin Netanyahu voor een ultimatum: of hij formuleert een oorlogsstrategie die het diplomatieke landschap van het Midden-Oosten opnieuw zal vormgeven, of anders zal Gantz aftreden. Dit optreden, dat nauwelijks berekend was om een nationale consensus op te bouwen, legde de basis voor een snelle afvalligheid uit de regering en het begin van een campagne om Netanyahu ten val te brengen. Hoewel het aftreden van Gantz, als het er komt, niet onmiddellijk het einde van deze regering zal betekenen, zal het de coalitie onder druk zetten en het kan vervroegde verkiezingen waarschijnlijker maken.

Na een poging om Benjamin Netanyahu te verslaan in vijf verkiezingsrondes tussen 2019 en 2022, gaf Gantz gehoor aan oproepen van het Israëlische publiek om politieke vetes opzij te zetten. Hij trad toe tot de regering, wat leidde tot de oprichting van een speciaal oorlogskabinet, dat naast hem bestaat uit Netanyahu, minister van Defensie Yoav Gallant en drie waarnemers. Hoewel beslissingen van het oorlogskabinet niet grondwettelijk bindend zijn, hebben ze wel morele autoriteit. De aanwezigheid van Gantz verzekert het Israëlische publiek - en buitenlandse vrienden - dat het beleid het nationale belang dient. Van nu af aan zullen de beslissingen van de regering echter blootstaan aan de beschuldiging dat ze de beperkte belangen van de premier dienen.

In feite maakte Gantz deze zaak zaterdagavond al duidelijk. "Een kleine minderheid heeft de brug van het Israëlische schip overgenomen en vaart het richting een muur van rotsen," beweerde Gantz, alsof hij zelf niet de hele oorlog op de brug aanwezig was geweest.

Als Netanyahu's regering zou vallen, zou Gantz' partij Nationale Eenheid waarschijnlijk een grote winnaar zijn bij de stembusgang. De partij heeft momenteel 12 zetels in de Knesset, maar peilingen geven aan dat als de verkiezingen vandaag zouden worden gehouden, de partij er 18 bij zou krijgen, voor een totaal van 30 zetels. Netanyahu's Likud zou er ongeveer 20 kunnen winnen, in plaats van 32. Op de vraag wie ze het liefst als premier zien, leidt Gantz op Netanyahu, zij het met een kleinere marge.

Deze drie eisen - de oorlog nu stoppen; Hamas accepteren als een speler in Gaza; en afzien van escalatie tegen Hezbollah om het af te schrikken - zetten de regering Biden niet alleen op gespannen voet met de Israëlische regering, maar ook met het Israëlische volk.

Gantz is sinds de laatste verkiezingen populairder geworden om drie belangrijke redenen. Ten eerste is hij een aantrekkelijke militair met een carrière. Als voormalig stafchef van de Israël Defense Forces beantwoordt zijn deskundigheid op het gebied van nationale veiligheid aan de behoeften van het moment. Zoals de naam van zijn partij laat zien, was hij afgestemd op het verlangen van de kiezers naar nationale eenheid - een verlangen dat al voor 7 oktober bestond en sindsdien alleen maar is toegenomen. Ten slotte, en dat is misschien wel het belangrijkste, was Gantz zelf niet aan de macht op 7 oktober, ook al is hij net zo verantwoordelijk als iedereen voor de gebrekkige strategische "konseptzia" die hij implementeerde als minister van Defensie en als hoofd van de IDF.

Maar om de specifieke timing van Gantz' beslissing om te breken met Netanyahu te begrijpen, moeten we niet kijken naar de interne Israëlische politiek, maar naar het Amerikaanse buitenlands beleid. Meer specifiek moeten we kijken naar de intentie van president Joe Biden om de oorlog van Israël in Gaza zo snel mogelijk te stoppen. De recente stappen van Biden - zoals het "pauzeren" van de wapenleveranties, het publiekelijk eisen dat de IDF afziet van de verovering van Rafah en het onder druk zetten van Jeruzalem om concessies te doen aan Hamas in de onderhandelingen voor een staakt-het-vuren - getuigen van een duidelijk verlangen om de oorlog zo snel mogelijk te beëindigen, zelfs als dat betekent dat de Israëli's met een gevoel van mislukking achterblijven. Het Biden-team houdt zijn wens nauwelijks geheim. "Als we een staakt-het-vuren kunnen krijgen, kunnen we iets duurzamers krijgen en dan kan het conflict misschien eindigen," zei John Kirby, de woordvoerder van de Nationale Veiligheidsraad eind april.

Joe Biden verwacht dat Hamas een speler zal blijven in de Gazastrook na het conflict. Opnieuw spreken de president en zijn assistenten hun intenties openlijk uit. "We moeten eerlijk zijn over het feit dat Hamas in een of andere vorm in Gaza zal blijven nadat de oorlog voorbij is," bekende een hoge regeringsfunctionaris onlangs aan Jacob Magid, een verslaggever voor de Times of Israel.

Gantz weet ook dat als Biden zijn zin krijgt, er geen oorlog tegen Hezbollah zal komen. De regering heeft de Israëli's herhaaldelijk gewaarschuwd voor escalatie en heeft in stilte een diplomatiek initiatief gepland om het conflict voorgoed te beëindigen zodra er een staakt-het-vuren in Gaza wordt aangekondigd. In het plan wordt onder andere opgeroepen om miljarden aan internationale investeringsdollars naar Zuid-Libanon te sluizen - in de kas van Hezbollah. Het verrijken van een proxy van Iran om het af te schrikken mislukte bij Hamas. Het zal zeker niet werken met Hezbollah, noch zal het de ontheemde Israëli's in het noorden verzekeren dat hun regering hen beschermt.

Deze drie eisen - de oorlog nu stoppen; Hamas accepteren als een speler in Gaza; en afzien van escalatie tegen Hezbollah om het af te schrikken - zetten de regering Biden niet alleen op gespannen voet met de Israëlische regering, maar ook met het Israëlische volk, dat in overgrote meerderheid verwacht dat hun regering Hamas van de aardbodem zal verdrijven en Hezbollah ernstig zal verzwakken, zodat de vele tienduizenden Israëli's die uit hun huizen in het noorden en de periferie van Gaza zijn geëvacueerd, kunnen terugkeren zonder bang te hoeven zijn om te worden aangevallen. Hoewel Gantz heeft samengewerkt met Netanyahu om de Amerikanen te trotseren met betrekking tot Rafah, weet hij dat de toenemende druk vanuit Washington bijna garandeert dat de oorlog zal eindigen op een manier die de Israëli's het gevoel zal geven dat ze niet gewonnen hebben, dat hun vijanden aangemoedigd zijn en dat hun levens in gevaar zijn. Als Gantz in de regering blijft, zal hij een deel van de verantwoordelijkheid dragen voor de vermeende mislukking. Het stigma van 7 oktober zal hem ook achtervolgen.

Door nu op te stappen, strijkt Gantz een deel van de eer op voor de succesvolle aspecten van de oorlog en voor het feit dat hij zich begint af te zetten tegen de Amerikanen over Rafah, maar laat hij Netanyahu de rekening betalen voor het rommelige einde dat nog moet komen. Tegelijkertijd kan hij profiteren van de voelbare vijandigheid van het Biden-team tegenover Netanyahu, om nog maar te zwijgen van de religieuze nationalisten, minister van Financiën Bezalel Smotrich en minister van Nationale Veiligheid Itamar Ben-Gvir, die door de regering als de grote spelbrekers van de Israëlisch-Amerikaanse eenheid worden gezien.

Kort na het begin van de oorlog begon het Biden-team met de bouw van een Potemkin-beleid gericht op "de dag erna" in Gaza. In plaats van Netanyahu te helpen om de nationale eenheid te bewaren om Hamas te verslaan, drong de regering erop aan dat hij, nog voor hij Hamas versloeg, een tweestatenoplossing moest aanvaarden die gebaseerd was op het bestuur van een "gerevitaliseerde" Palestijnse Autoriteit in Gaza. Het beleid is fantasievol, omdat de Palestijnse Autoriteit niet de middelen heeft om Gaza te besturen en omdat het Israëlische publiek het idee verafschuwt. Als Netanyahu het script zou volgen dat de Amerikanen voor hem schrijven, zal hij de vijandschap verdienen van het grootste deel van het Israëlische electoraat, dat het plan gevaarlijk vindt voor haar bestaan. Bovendien zal hij zijn eigen regering tot zinken brengen, omdat Smotrich en Ben-Gvir dreigden af te treden vanwege de kwestie.

Het creëren van deze spanningen binnen Netanyahu's coalitie was echter precies het doel van het beleid. Naarmate de tijd verstreek, heeft de regering steeds meer versierde elementen toegevoegd aan de fantasietoekomst die ze schetst. In een interview afgelopen januari met de New York Times columnist Thomas Friedman beweerde minister van Buitenlandse Zaken Antony Blinken bijvoorbeeld dat Israël een "alliantie in de wacht" tussen Israël en de Arabische Golfstaten, geleid door Saoedi-Arabië, misliep. Als Netanyahu eenvoudigweg zou instemmen met de Saoedische voorwaarde voor het normaliseren van de betrekkingen, namelijk het accepteren van "een weg naar een Palestijnse staat", dan wacht hem een gloednieuw Midden-Oosten. Zonder de steun van Saoedi-Arabië, legde Blinken uit, zouden de Israëli's noch "echte veiligheid" bereiken, noch de noodzakelijke internationale steun voor een "hervormde Palestijnse Autoriteit die effectiever voor haar eigen mensen kan zorgen". Maar als Netanyahu en zijn coalitiepartners de tweestatenoplossing zouden omarmen, dan, zei Blinken, "heb je plotseling een regio die samenkomt op een manier die antwoord geeft op de meest diepgaande vragen die Israël al jaren probeert te beantwoorden, en wat tot nu toe zijn grootste zorg was in termen van veiligheid, Iran, is plotseling geïsoleerd, samen met zijn proxies".

Is de oppositie van Smotrich en Ben-Gvir echt wat de Verenigde Staten ervan weerhoudt om een krachtige anti-Iraanse regionale coalitie tot stand te brengen? Natuurlijk niet. In werkelijkheid is de regering Biden niet van plan zich te verzetten tegen Teheran. Verzoening met Iran is de basis van haar hele Midden-Oostenstrategie. Maar de anti-Netanyahu vleugel van de Israëlische pers - verreweg de grootste vleugel - heeft deze dimensie van Biden's beleid nooit opgemerkt. In plaats daarvan hebben ze Blinkens visie van een nieuw Midden-Oosten voor waar aangenomen, net als, naast vele anderen, Thomas Friedman zelf. Columnist na columnist in Israël papegaait Friedman en Blinken na en houdt vol dat een grote anti-Iran coalitie, waar Saoedi-Arabië deel van uitmaakt en die wordt gesteund door Joe Biden, binnen het bereik van Israël ligt, als Ben-Gvir en Smotrich Netanyahu maar toestaan om de toverformule "We accepteren een tweestatenoplossing en de terugkeer van een gerevitaliseerde Palestijnse Autoriteit naar Gaza" te reciteren.

Toen hij zaterdagavond zijn ultimatum stelde, onderschreef Gantz stilzwijgend deze fictie.

"Persoonlijke en politieke overwegingen zijn begonnen het heilige der heiligen van Israëls veiligheid binnen te dringen," zei hij. "Premier Netanyahu, de keuze ligt in uw handen. Als u prioriteit geeft aan het nationale boven het persoonlijke, dan zult u merken dat wij partners zijn in de strijd, maar," zei hij, in een duidelijke verwijzing naar Smotrich en Ben-Gvir, "als u het pad van de fanatiekelingen kiest en het hele land naar de afgrond leidt, dan zullen we gedwongen zijn om uit de regering te stappen."

Het kabinet, benadrukte Gantz, moet snel, binnen drie weken, een plan goedkeuren voor de rest van de oorlog dat zes doelstellingen zal bereiken: de bevrijding van de gijzelaars; de val van Hamas en de demilitarisering van de Gazastrook; de oprichting van een Amerikaans-Europees-Arabisch-Palestijns bestuur om de civiele zaken in de Gazastrook te regelen; de terugkeer van de ontheemde inwoners van Noord-Israël naar hun huizen voor 1 september; de normalisatie met Saoedi-Arabië als onderdeel van een alomvattende stap die een alliantie zal creëren met de vrije wereld en de Arabische wereld tegen Iran; en, ten slotte, de ontwikkeling van een plan om de dienstplicht uit te breiden naar alle Israëliërs - wat betekent dat ultraorthodoxe Joden, die momenteel zijn vrijgesteld van militaire dienst, moeten worden opgeroepen.

De dienstplicht van de ultraorthodoxen, een van de meest controversiële kwesties in de Israëlische politiek, zou op zichzelf de regering gemakkelijk ten val kunnen brengen - en dat zal misschien ook wel gebeuren. Maar het is de enige kwestie op de lijst van Gantz die de regering niet op de een of andere manier verwikkelt met de Amerikanen.

Hoe stelt Gantz bijvoorbeeld zich voor om ontheemde Israëli's voor 1 september terug te brengen naar hun huizen? Om dat doel te bereiken moet Hezbollah worden overwonnen, maar Gantz weet dat Biden Israël in het noorden herhaaldelijk aan banden heeft gelegd en erop staat dat Israël een diplomatieke oplossing voor het conflict te wachten staat zodra het "the day after" in Gaza heeft bereikt. Stelt hij voor om een grote oorlog te beginnen met de favoriete proxy van Iran, ondanks het verzet van Washington? En wat betreft het internationale bestuur dat de civiele zaken in Gaza zal regelen, heeft hij enige reden om aan te nemen dat de Amerikanen, Europeanen of Arabieren klaar zijn om zo'n rol op zich te nemen? De regering Biden heeft er de afgelopen weken voor gepleit dat Hamas een romp-vertegenwoordiging in Gaza behoudt. Wat gebeurt er als Hamas de buitenlandse beheerders begint aan te vallen? Denkt Gantz dat Oman en de VAE Hamas en hun Gazaanse menselijke schilden zullen bombarderen, of dat de EU of de Verenigde Staten speciale troepen zullen sturen om Hamas en de Islamitische Jihad ervan te weerhouden raketten af te vuren?

Als de regering Biden probeert te verhinderen dat de Israëli's Hamas degelijk te verslaan, als ze de Israëli's tegenhouden tegen Hezbollah, als ze een oogje dichtknijpt voor de opkomst van Iraanse proxies in Jemen, Irak en Syrië, als ze weigert sancties op te leggen tegen de Iraanse olieverkoop aan China - als ze al deze concessies en nog veel meer doet aan Teheran, waarom denkt Gantz dan dat ze erop gebrand zijn om Israël in een grote alliantie te brengen met de Europeanen en de Arabieren tegen Iran?

Gantz denkt dat natuurlijk niet echt. Maar hij kan zijn post in de regering alleen opgeven en een campagne tegen Netanyahu beginnen als een aanzienlijk percentage van het Israëlische publiek deze fictie aanvaardt. Als het bijvoorbeeld tot de conclusie komt dat de regering Biden Iran gunstig gezind is ten koste van Israël, of dat Washington weigert om een Israëlische overwinning te steunen om een andere reden dan zijn vijandigheid tegenover Ben-Gvir en Smotrich, dan zal Gantz een deel van de steun verliezen die hij kreeg door politieke verschillen opzij te zetten en een positie van verantwoordelijkheid in de oorlog in te nemen.

In deze context kwam het nieuws, dat maandagochtend bekend werd, dat het Internationaal Strafhof een arrestatiebevel wil voor Hamasleider Yahya Sinwar en Netanyahu op beschuldiging van oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid, op een ongelegen moment voor Gantz. De arrestatiebevelen volgen op de verklaring van Blinken, iets meer dan een week eerder, dat "het redelijk was om te beoordelen dat .... Israël handelde op een manier die niet in overeenstemming is met het internationaal humanitair recht". De meeste Israëli's vinden dergelijke beoordelingen belachelijk. Als het publiek concludeert dat Gantz de Israëlische regering verzwakt om samen te werken met een Amerikaanse regering die niet het beste met Israël voorheeft, zal zijn populariteit in de peilingen even snel dalen als het steeg

Maar de hoofdrolspelers in deze poppenkast - Gantz, Antony Blinken, Thomas Friedman en een groot aantal Israëlische commentatoren - begrijpen het spel. Ze zullen werken aan een vertrek van Gantz dat patriottisch overkomt in plaats van uit eigenbelang. Ze hebben hun verhaal en daar blijven ze bij. Het probleem, benadrukken ze, komt neer op Smotrich en Ben-Gvir, en de greep die zij op Netanyahu hebben. Ware het niet voor die religieuze fanatiekelingen en Israëls politiek, zo niet ook persoonlijk, corrupte premier, die wanhopig is om zijn persoonlijke greep op de macht te behouden, dan zouden de Verenigde Staten en Israël zeker hand in hand samenwerken om Iran onderuit te halen.

Dit verhaal mag dan geen enkel verband hebben met het werkelijke Amerikaanse beleid in het Midden-Oosten, het heeft wel een grote aantrekkingskracht op elke Israëli die Netanyahu en zijn rechtse coalitiepartners haat en begrijpelijke troost vindt in de fictie van een welwillend, machtig en goedbedoeld Amerika dat niets liever wil dan aan Israëls kant staan tegen een steeds hechter wordende ring van terreurlegers gesteund door een nucleair capabel Iran. En dat zou net genoeg steun kunnen zijn om Gantz over een paar maanden het premierschap te bezorgen.

Michael Doran is directeur van het Centrum voor Vrede en Veiligheid in het Midden-Oosten en Senior Fellow bij het Hudson Instituut in Washington, D.C.

Bron: The Gantz Ultimatum - Tablet Magazine