Wat zou een "totale overwinning" betekenen in Gaza?

Door kol. (res.), Shay ShabtaiMaart 27, 2024

Perspectievennota BESA Center nr. 2.267, 27 maart 2024

SAMENVATTING: In de afgelopen jaren is het concept van de beslissende overwinning in Israël uitgehold. 7 oktober bracht het krachtig terug naar het centrum van het nationale veiligheidsproces. Er zijn vier soorten overwinning: tactisch (het vermogen van de IDF om het gevechtsvermogen van de vijand teniet te doen); operationeel (het vermogen van het operationele echelon om het gevechtssysteem waarmee het geconfronteerd wordt te ontmantelen, wat momenteel in Gaza gebeurt); militair-strategisch (het vermogen om de militaire dreiging die van de vijand uitgaat voor vele jaren weg te nemen); en groots, of nationaal-strategisch (militaire overwinning leidt tot een fundamentele verandering in de geopolitieke situatie, zoals een vredesverdrag of de vestiging van een nieuw regime). Het lijkt erop dat de "totale overwinning" waar in de context van Gaza over wordt gesproken een strategische overwinning is, die, met de juiste raakvlakken tussen militaire, civiele en economische stappen, een relatief rustige veiligheidssituatie voor een decennium of langer kan bewerkstelligen.

Overwinning en beslissing zijn één en hetzelfde. In de loop der jaren is geprobeerd ze van elkaar te onderscheiden: bijvoorbeeld overwinning is tactisch en beslissing is operationeel of strategisch; of overwinning is het resultaat en beslissing is het proces. Het woord "overwinning" is populairder dan het meer professionele woord "beslissing", maar de twee concepten overlappen elkaar. De gebruikte woorden hangen af van de behoeften en het imago van de gebruiker.

Beslissing/overwinning is één van de vier elementen van de Israëlische nationale veiligheidsdoctrine (samen met vroegtijdige waarschuwing, afschrikking en verdediging), maar in feite is het de belangrijkste, omdat het de enige optimale uitkomst van een militaire campagne is. In de laatste drie decennia, sinds Operatie Accountability tegen Hezbollah in 1993, is de theoretische discussie over het gebruik van geweld in militaire operaties ontspoord: afschrikking is het gewenste resultaat van een militaire campagne geworden, terwijl beslissing/overwinning in wezen is verdwenen als het primaire doel.

Dit opzij schuiven van overwinning en het centraliseren van afschrikking was grotendeels te wijten aan de beperkingen die de Staat Israël en de IDF zichzelf oplegden met betrekking tot het gebruik van geweld. De doelen van deze beperkingen waren het verminderen van het aantal slachtoffers onder IDF-soldaten en het zoveel mogelijk vermijden van manoeuvres op de grond; het verminderen van de verliezen onder burgers als gevolg van raketten en granaten die het thuisfront raken; vertrouwen op actieve verdediging om een langetermijnoplossing voor uitdagingen uit te stellen; het verminderen van vijandelijke nevenschade door oorlogsvoering in dichtbevolkte stedelijke gebieden te vermijden; de internationale kritiek op Israël over haar militaire gedrag te verminderen; weerstand te bieden aan het vasthouden van gebieden die geen deel uitmaken van de staat Israël (een les uit het lange verblijf in Libanon); de noodzaak te vermijden om een civiele reactie te geven op de behoeften van een lokale vijandelijke bevolking en de kosten te maken in termen van middelen en aandacht die een dergelijke inspanning met zich mee zou brengen; en meer. Het gebruik van de term "overwinning" door de IDF in de afgelopen jaren was niet gericht op overwinning/beslissing, wat hieronder gedefinieerd zal worden, maar op een significante verbetering van afschrikking.

Israëls geloof dat het kan vertrouwen op intermitterende afschrikkingsoperaties ("rondes") en geen overwinning/beslissing nodig heeft, werd pijnlijk aan diggelen geslagen op 7 oktober 2023. Er was een zware klap voor de nationale veiligheid nodig om een herziening van de veiligheidsdoctrine en een herontdekking van het concept van overwinning/beslissing te forceren. Hoewel al snel werd begrepen dat overwinning/beslissing vereist is in de huidige campagne en waarschijnlijk ook in toekomstige campagnes, ontstond de behoefte om te definiëren wat een "overwinning" is.

Overwinning vindt plaats op elk van de vier niveaus van nationale veiligheid: tactiek, operaties, militaire strategie en nationale strategie (of Grand Strategy).

Tactische overwinning is het vermogen van IDF-eenheden om vijandelijke strijdkrachten in de strijd te vernietigen en grondgebied zodanig te controleren dat het vermogen van de vijand om in dat gebied te blijven vechten in een militair kader wordt tenietgedaan. Dit soort overwinning is het resultaat waar de strijd op gericht is. Het gaat niet om het doden van alle militairen of terroristen van de tegenstander, maar om het breken van hun vermogen om te vechten als een organisatie of een strijdend kader. Een tactische overwinning is een militaire actie die een middel is om bredere doelen te bereiken. Het betekent niet dat alle bedreigingen voor onze strijdkrachten of voor het thuisfront verdwenen zijn uit het gebied waar de overwinning werd behaald.

Operationele overwinning is het vermogen van het operatieve echelon van de IDF, meestal het regionale commando dat opereert in de operationele arena of het front, om het gevechtssysteem waarmee het geconfronteerd wordt te ontmantelen. In een cluster van gevechten (meestal zijn er vele tientallen nodig) waarin tactische overwinningen en controle over het terrein worden behaald, slaagt de gecombineerde strijdkracht van de IDF erin om het militaire systeem van de vijand disfunctioneel te maken - dat wil zeggen, niet in staat om militair-strategische doelen te bereiken of om het vermogen van de IDF om zulke doelen te bereiken te ontkennen. De operationele overwinning in de Zesdaagse Oorlog dwong Egypte en Syrië tot een militair wederopbouwproces dat ertoe leidde dat ze zes jaar later nog een oorlog begonnen - met verbeterde openingsvoorwaarden voor een militaire verrassing. In de huidige oorlog betekent de operationele overwinning niet dat de dreiging van guerrilla en terrorisme uit de Gazastrook is verdwenen, maar wel dat het vermogen van Hamas om schade aan te richten, vooral aan het Israëlische civiele thuisfront, dramatisch afneemt. Er kan gezegd worden dat de IDF in de meeste gebieden van de Gazastrook al een operationele overwinning heeft behaald. De voltooiing ervan hangt af van Israëls beslissing om te vechten in de beperkte resterende gebieden (Rafah, sommige van de centrumkampen).

Strategische overwinning is het wegnemen van het vermogen van de vijand om nog vele jaren een militaire dreiging te vormen in de operationele arena. Dit soort overwinning wordt bereikt door militaire operaties voort te zetten nadat de operationele overwinning is behaald om de mogelijkheden van de vijand op het gebied van guerrillaoorlogvoering en terrorisme te verzwakken totdat ze ofwel helemaal stoppen of worden teruggebracht tot de schaal van individuele gebeurtenissen. Strategische overwinning vereist fundamentele veranderingen in de situatie ter plaatse: het verlies door guerrilla- en terroristische groeperingen van de steun van hun bevolking; isolatie van de arena om de inbreng van nieuwe wapens en financiering te voorkomen op een manier die guerrilla- en terroristische groeperingen in staat zou kunnen stellen zich te herstellen; en een distantiëring van ondergeschikte groeperingen of aanhangers van leidende terroristische groeperingen die het vermogen van die leiders om hun ondergeschikten te commanderen aanzienlijk beperkt.

Een dergelijke verandering van de situatie ter plaatse vereist stappen die verder gaan dan militaire gevechten. Deze omvatten het herstel van de economische en civiele infrastructuur voor de bevolking die niet betrokken is bij terrorisme; het verkrijgen van toestemming van buurlanden en andere partners om wapensmokkelroutes en geldtransferkanalen naar het grondgebied te blokkeren; en de regulering van het lokale bestuur zodat het kan voldoen aan de civiele en economische behoeften van de bevolking en deze kan ontwikkelen. Zo'n strategische overwinning werd behaald in 2004 aan het einde van de tweede intifada en resulteerde in relatieve rust gedurende ongeveer tien jaar.

De Grand Strategy overwinning, of overwinning op het niveau van de nationale veiligheidsstrategie, is wanneer een militaire overwinning leidt tot een fundamentele verandering in de strategische houding van de staat Israël. Dit kan voortkomen uit de wens van het vijandelijke leiderschap om zijn vijandige houding tegenover Israël fundamenteel te veranderen en vredesakkoorden met het land te ondertekenen die een einde maken aan het militaire conflict. Zo'n grote overwinning - sommigen zouden het een wederzijdse overwinning noemen - werd behaald met Egypte ongeveer vijf jaar na de Jom Kippoer Oorlog.

Een ander type grote overwinning is een situatie waarin de IDF grondgebied controleert na een militaire overwinning, en het falen van het vorige regime in de oorlog leidt tot een soort regimewisseling die fundamenteel ander nationaal gedrag creëert. De klassieke historische voorbeelden van zo'n verandering zijn Duitsland en Japan na de Tweede Wereldoorlog. Israël behaalde dit soort overwinning in de Golan Hoogvlakte toen het in 1981 de soevereiniteit over het gebied opeiste.

Een andere vorm van grote overwinning komt voort uit de volledige ontbinding van terroristische elementen en de integratie van hun politieke beweging in nationale mechanismen, zoals gebeurde in Malaya (deel van Maleisië) in de jaren 1950 en met de Tamil-rebellen in Sri Lanka in 2009.

Een grote overwinning kan niet alleen met militaire middelen worden bereikt. Het vereist een dialoog met lokale krachten, diepgaande en voortdurende economische en civiele rehabilitatie en permanente veiligheidscontrole en politiemechanismen die orde scheppen en aanvaardbaar zijn voor de bevolking.

Dus wat zou "totale overwinning" betekenen in het huidige conflict in Gaza?

Tactische overwinning alleen, zoals hierboven gedefinieerd, kan niet leiden tot totale overwinning.

Ook een operationele overwinning kan niet "totaal" zijn. Hoewel zo'n overwinning een fundamentele verzwakking betekent van het militaire vermogen van de vijand om schade aan te richten, zal deze na verloop van tijd in staat zijn om guerrilla- of terreuroorlogen te blijven voeren. De staat Israël streeft ernaar om alle inwoners terug te laten keren naar het omhullende gebied van Gaza en voor hen een situatie van "absolute" veiligheid te creëren. Dit doel kan niet alleen worden bereikt door een operationele overwinning.

Een grote overwinning in Gaza zou een jaren durend proces betekenen tot het creëren van fundamentele verandering. Gedurende die periode zou de IDF doorgaan met het uitschakelen van guerrillastrijders en terroristen totdat ze volledig onderworpen zijn. Er zou een burgerlijke autoriteit worden gevestigd met een effectieve politiemacht en de capaciteit voor civiel, economisch en rechtshandhavingsbestuur. De bevolking zou een basisaanpak van coëxistentie met Israël implementeren. De acties die de civiele autoriteit in die richting onderneemt, en de delicate coördinatie met de militaire activiteiten van Israël, zouden internationale en regionale steun krijgen.

Een dergelijk proces lijkt nog niet praktisch of haalbaar in Gaza, en zelfs als dat wel zo zou zijn, is het zeer complex. Het zal nog ingewikkelder zijn om Gaza te verbinden met de civiele en politieke processen op de Westelijke Jordaanoever en uiteindelijk met een politiek vredesakkoord dat zou leiden tot de oprichting van één Palestijnse staat in beide gebieden tegelijk.

In het licht van dit alles lijkt het erop dat de "totale overwinning" in het Gazaconflict waarschijnlijk zal komen in de vorm van een strategische overwinning. Dit betekent dat het Israëlische leger zal doorgaan met het bestrijden van guerrilla's en terroristen in de Gazastrook, naast uitgebreide activiteiten van een lokale burgerregering met een effectieve politiemacht en internationale en regionale economische en civiele steun. Dit zou in de komende jaren moeten leiden tot stabilisatie van de Gazastrook zonder dat Hamas er controle over heeft.

In een dergelijk scenario zal het mogelijk zijn om een relatieve rust te garanderen voor een decennium of meer. Daarna zal het echter niet mogelijk zijn om voor rust te zorgen, omdat het uitblijven van een fundamentele verandering in de situatie ter plaatse waarschijnlijk zal leiden tot een langdurige erosie van de veiligheidsstilte en het opnieuw ontstaan van uitdagingen voor Israël. Dit is wat er is gebeurd op de Westelijke Jordaanoever na een decennium van relatieve rust, en in het relatief stabiele Irak na de terugtrekking van de Verenigde Staten eind 2011.

Col. (Res.) Shai Shabtai is senior onderzoeker bij het BESA Center en expert op het gebied van nationale veiligheid, strategische planning en strategische communicatie. Hij is strateeg op het gebied van cyberveiligheid en consultant voor toonaangevende bedrijven in Israël.

Bron: What Would “Total Victory” Mean in Gaza?