De groeiende rol van Iran in Judea en Samaria

Irina Tsukerman 5 februari 2024

Instituut voor Hedendaagse Zaken
Samen opgericht met de Wechsler Family Foundation

Vol. 24, Nr. 5

• Mahmoud Abbas heeft volhard in het de-normaliseren van de relaties met Israël terwijl hij concurreert met Hamas op de Westelijke Jordaanoever. Zijn mislukte leiderschap van de versplinterde Palestijnse Autoriteit heeft ervoor gezorgd dat de Westelijke Jordaanoever in een door terreur gedreven chaos is vervallen.


• Westerse leiders hebben zich de steeds radicalere politiek van het leiderschap van de Westelijke Jordaanoever niet eigen gemaakt en zien hem nog steeds als een levensvatbare, gematigde optie.


• Iran heeft niet alleen Gaza geradicaliseerd, maar steunt en steunt ook actief de terreurmilities op de Westelijke Jordaanoever, waardoor alle anti-Israël elementen van de Palestijnse samenleving in beweging komen.


• De ophitsing door Iran heeft elke concurrerende en potentieel matigende invloed op de Westelijke Jordaanoever verdrongen, waarbij het sjiitische regime de antiwesterse steun kreeg van voorheen "centristische" Fatah-functionarissen in de PA, waardoor Fatah in verschillende aan de PA-steden gelieerde facties werd opgesplitst in hun "verdeel en heers"-tactiek.


• Als Iran erin slaagt zijn wortels op de Westelijke Jordaanoever te versterken, kunnen verschillende Fatah-fracties en het bestaande netwerk van Iran het eens worden over een eenheidsstructuur. Hoe meer Fatah beïnvloed en doordrongen wordt door Iran, hoe minder weerstand het zal bieden aan Hamas, waardoor de ambities van Iran om nog een corrupte en gecontroleerde Iraanse kolonie in de regio te creëren, Israël te omsingelen en de invloed van het Westen uit te roeien, verder worden bevorderd.

Het laatste salvo¹ in een reeks van toenemende terroristische activiteiten op de Westelijke Jordaanoever vond plaats op 19 januari 2024. Terwijl de Westelijke Jordaanoever afgleed naar chaos, werd een grootschalige en dreigende Palestijnse terreuroperatie verijdeld in een 45 uur durende IDF-operatie in Tulkarem, waarbij een enorme voorraad wapens en 400 explosieven in beslag werden genomen.² Op 17 januari 2024 werden bij een aanval van de IDF in het Balata-kamp in Ramallah negen leden van een aan Fatah gelieerde terroristische cel gedood. Een soortgelijke aanval vond plaats op 18 november 2023, waarbij vijf leden werden gedood van een cel onder leiding van Fatah-terreurmeester Amed Abdullah Abu-Shalal.³ De noodzaak om terroristische aanvallen vanuit door de PA gecontroleerde gebieden te verstoren en af te schrikken ondermijnt het populaire verhaal, dat het bestuur en de politieke factie van Mahmoud Abbas voorstelt als redelijker en gematigder dan Hamas. Dit beeld brokkelt af nu de PA geconfronteerd wordt met het vooruitzicht van infiltratie van pro-Iraanse elementen en toenemende lokale druk om zich met Iran in te laten.

De Al Aqsa Martelaren Brigade, een aan Fatah gelieerde terroristische groepering die werd opgericht door Yassir Arafat, begon als een kleine kliek die eind 2000 werd gevormd, maar ondanks haar aanvankelijke omvang kwam ze op de voorgrond tijdens de Tweede Intifada. Hoewel de golf van geweld is afgenomen, dankzij de bouw van een veiligheidshek en de waakzaamheid van Israël in het gebied, bleven kleinschalige aanvallen de daaropvolgende jaren normaal tot halverwege de jaren 2020, toen steekpartijen, schietpartijen en andere aanslagen in grote Israëlische steden het terrorisme op de Westelijke Jordaanoever een tweede leven inbliezen. Tot voor kort bleef het anti-Israël standpunt van Fatah onafhankelijk en werd het alleen bepaald door de lokale rivaliteit met Hamas. Jarenlang genoot Abbas, de voorzitter van de Palestijnse Autoriteit en Fatah, de zekerheid van absolute macht en brede internationale legitimiteit. De penetratie van Iran in de Arabische straat in Jemen, Libanon, Syrië, Irak en Gaza heeft echter bijgedragen aan het ter discussie stellen van dit monopolie op leiderschap en steun van de pro-Palestijnse activisten. Zelfs het door Fatah geleide terrorisme bleek niet voldoende om die positie te handhaven toen Hamas en andere groepen met steun van het Iraanse regime het aantal Israëlische slachtoffers deed toenemen.⁴

Rond 2016 werden "lone wolf" mesaanvallen in Israëlische steden gezien als een effectieve manier om het hek en andere veiligheidsmaatregelen te omzeilen die bedoeld waren om massaslachtoffers te voorkomen. Noch het aanzetten tot geweld, noch de officiële steun van de PA voor terrorisme is ooit helemaal gestopt, hoewel met de groeiende reikwijdte van Iran in het hele Midden-Oosten, deze incidenten op de achtergrond raakten in het bredere mediaoverzicht van het regionale veiligheidskader. Het momentum van de Abraham Akkoorden en de eerste Manama Dialoog conferentie, die plaatsvond van 4 tot 6 december 2020, liep parallel met de Connect2Innovate bijeenkomst voor ondernemers en zakenmensen. Het resultaat was een hernieuwde belangstelling voor vredesopbouw met de PA via economische initiatieven. Hoewel er vooruitzichten leken te zijn voor een meer welvarende, vreedzame en veilige samenleving, heeft Abbas die toenadering nooit omarmd; integendeel, inwoners van de PA werden uitgesloten van deelname aan de top en sommigen werden venijnig aangevallen toen ze hun interesse toonden. Abbas greep naar strohalmen van relevantie voor de pro-Palestijnse zaak. Hamas was op dat moment al bezig met het beramen van een grote terroristische aanval en dus had Abbas' strijd vooral en directer te maken met de veranderde prioriteiten van de Arabische wereld en de grotere bezorgdheid over het bevorderen van een coalitie met Israël tegen de dreigende dreiging van Iran.

Deze ontwikkelingen veranderden niets aan de realiteit van de vijandschap tussen Fatah en Hamas. Beiden omarmden geweld tegen Israël en systematische indoctrinatie van de bevolking, in het bijzonder met betrekking tot de kwestie van de Al Aqsa moskee.⁵ De PA hield een laster- en angstcampagne in stand die beweerde dat de befaamde moskee van Jeruzalem ontheiligd dreigde te worden door Israëlische gelovigen die de Tempelberg bezochten en door Israëlische politietroepen die steenwerpers verwijderden en wapenopslagplaatsen uit de omgeving verwijderden. Jeruzalem is zowat de enige bindende factor die de PA en Hamas zou kunnen en uiteindelijk zou kunnen samenbrengen in de richting van een staakt-het-vuren en gezamenlijke actie onder de paraplu van Hamas op 7 oktober 2023. De geschiedenis toont aan dat toenaderingspogingen tussen de rivalen met een opmerkelijke consistentie mislukten.⁶ Die staat van dienst alleen al zou genoeg rode vlag moeten zijn voor het Witte Huis en voor iedereen die gelooft in de hersenschim van een bestuurlijke rol van de PA in Gaza.

De regionale expansie van Iran geeft nog meer redenen tot bezorgdheid. Deze ontwikkelingen linken terug naar de strategie van Iran om Israël te omsingelen met zijn verschillende volmachten. De "Al Aqsa Flood" operatie en de daaropvolgende uitbreiding van het regionale conflict naar verschillende door Iran gesteunde proxies en milities geven aan dat de Iraanse betrokkenheid consistent en substantieel is geweest. Bovendien deed Teheran zelfs invallen in de kringen dicht bij Mahmoud Abbas door middel van ontmoetingen tussen insiders van het Fatah Centraal Comité en prominente Iraanse functionarissen vanaf 2014.⁷

Een deel van het verkoopargument voor Irans doelwit van de PA is dat Iran er op 7 oktober al in geslaagd is om de anders vijandige facties bij elkaar te brengen en in kleine vormen van samenwerking daarvoor. De aan Fatah gelieerde Al Aqsa Martelaren Brigade sloeg de handen ineen met de door Iran gesteunde Palestijnse Islamitische Jihad (PIJ) en Hamas, dat al lange tijd profiteert van Irans politieke en militaire steun. Het vermogen van Iran om door deze sektarische rivaliteiten te navigeren om facties zover te krijgen dat ze onder de paraplu van Hamas tegen Israël gingen vechten tijdens de Al Aqsa Flood operatie was een belangrijke prestatie. Iran heeft geen bijzonder belang bij interne Palestijnse bestuursconflicten; maar voor zover verzet tegen het bestaan van Israël de directe agenda van Iran is, geeft het er de voorkeur aan een verenigd front onder de Palestijnen te vormen. Of dat nu uiteindelijk betekent dat de Palestijnse Autoriteit moet worden overgehaald, geïsoleerd, omzeild of verdeeld en veroverd, Iran blijft er alles aan doen om de pro-Palestijnse agenda gelijk te stellen aan het elimineren van Israël.

Vier wegen naar Irans Palestijnse succes

Het groeiende succes van Teheran berust inderdaad op deze vier methoden. Verschillende bekende Fatah-leden en -functionarissen hebben al jarenlang langdurige relaties met Iran. Geruchten over Irans toenadering tot de Al Aqsa Martelaren Brigade gaan terug tot de dagen van het buitensporige succes van de kleine terroristische organisatie tijdens de Tweede Intifada. Het cultiveren van deze banden door Iran kan de basis hebben gelegd voor haar deelname aan anti-Israël acties met haar lokale rivalen jaren later. Bovendien ging Iran volgens Pinchas Inbari om met het leiderschap van de PA/Fatah om zich te verzekeren van een kader van aanhangers binnen het Fatah discours.⁸ Een van deze stemmen was generaal-majoor Jibril Rajoub, een prominente Palestijnse leider die in 2014 betrekkingen aanknoopte tussen Iran en de PA toen hij naar Iran reisde voor een ontmoeting met de Iraanse minister van Buitenlandse Zaken. Op dat moment was Rajoub plaatsvervangend secretaris van het Centraal Comité van Fatah.⁹ Dit bezoek gaf extra legitimiteit aan de brede betrokkenheid van Iran bij de Palestijnse zaak die verder ging dan alleen Hamas en PIJ.

Enkele jaren later, in 2018, riep een ander lid van het Centraal Comité van Fatah, Abbas Zaki, op tot een Arabische dialoog met Iran over verzet tegen Israël, waarbij hij een vorm van toenadering zocht op de verjaardag van de moord op de Iraanse "martelaar" Muhammad Saleh Al-Husseini, en waarbij hij de Israëlische aanvallen op Hezbollah gelijkstelde aan aanvallen op de staat Libanon, Palestina en de Arabische en islamitische wereld.¹⁰ En niemand minder dan Riyad Al-Maliki, minister van Buitenlandse Zaken van de PA sinds 2007, hielp Venezuela's steun voor de Palestijnse zaak veilig te stellen en te formaliseren, terwijl hij ook diende als tussenpersoon met verschillende andere Iraanse bondgenoten over de hele wereld, waaronder Algerije, dat uiteindelijk een doorgeefluik werd voor door Iran gesteunde aanvallen en intriges tegen Marokko.¹¹ Onder Al-Maliki opende de PA haar ambassade in Caracas, een land dat steeds meer banden heeft met Iran.¹² Al-Maliki steunt Irans initiatieven om de banden met de Arabische wereld aan te halen, zowel wat betreft de Palestijnse kwestie in het algemeen als de lof voor China vanwege zijn rol in de normalisering tussen Iran en Saudi-Arabië.¹³

De Iraans-Palestijnse inspanningen worden geconfronteerd met aanzienlijke obstakels. De meer traditionele elementen van Fatah, de hardcore loyalisten van Mahmoud Abbas, zijn uitsluitend gericht op het behoud van de regionale macht en zij bekijken dergelijke verzoeningspogingen met argusogen. Veel deskundigen, zoals Yoni Ben Menachem, geloven zelfs dat elke poging tot eenheid een averechts effect zal hebben en dat het wantrouwen jegens zowel Hamas als Iran de reikwijdte van Teheran in deze machtskringen beperkt.¹⁴ In de zomer ontmantelde Israël terroristische infrastructuren in door de PA gecontroleerde gebieden, wat misschien voorkomt dat een soortgelijke aanval als Hamas' Al Aqsa Flood vanaf de Westelijke Jordaanoever wordt gelanceerd. De PA heeft ook haar agenda nagestreefd om de Oslo Akkoorden te ontmantelen door middel van politieke actie, gebruik makend van Israëls institutionele passiviteit en passiviteit15 om te reageren op de territoriale overname door de Palestijnen met sluipende maatregelen.¹⁶ Niets van dit alles is echter genoeg om gezien te worden als een uitnodiging aan een buitenlandse macht om de macht over te nemen.

Oude gewoonten zijn moeilijk te veranderen. Als Abbas overlijdt, zal het overgangsproces hoogstwaarschijnlijk leiden tot een tijdelijke machtsdelingsovereenkomst tussen drie van zijn loyalisten, die naar alle waarschijnlijkheid zijn opvattingen delen, waaronder een extreem wantrouwen tegenover buitenstaanders of krachten die zijn macht zouden kunnen betwisten, voordat er een nieuwe voorzitter/president wordt gekozen. Deze drie loyalisten zouden de controle over het PA-presidentschap, het voorzitterschap van de Fatah-beweging en de controle over de PLO overnemen. Tot deze drie behoren stalwarts Majed Faraj, het huidige hoofd van de Algemene Inlichtingendienst van de PA, uitgekozen door Abbas; premier Fayyad; en een handvol anderen. Bovendien is volgens Yoni Ben Menachem de PA-presetoriaanse garde, ondanks retoriek van het tegendeel, niet geïnteresseerd in het omgaan met Gaza, deels vanwege de proliferatie van allerlei politieke, economische, veiligheids- en sociale kwesties op de Westelijke Jordaanoever, en deels vanwege het niveau van radicalisering en vijandschap onder het in Gaza gevestigde volk.¹⁷

Toch spreekt het succes van Iran in het bereiken van enkele serieuze en geloofwaardige stemmen onder het Fatah machtsechelon van zijn geduldige strategie die uiteindelijk zou kunnen inspelen op lokale hebzucht, corruptie en bereidheid om een bredere alliantie aan te gaan in het kielzog van de afnemende belangstelling voor de Palestijnse zaak in de Arabische wereld. Andere factoren zijn het gebrek aan populariteit van Abbas en zijn wanbeleid. Door Hamas te helpen zichzelf te positioneren als de leider van het gewelddadige anti-Israël verzet, zet Iran de PA aan om soortgelijke retoriek en publieke actie openlijker te omarmen en steun te verlenen aan Iraanse proxies. Abbas kan uiteindelijk in het nauw worden gedreven en geen andere keuze hebben dan de zelfdienende hulp van Iran te accepteren, al was het maar om relevant te blijven in het licht van het ogenschijnlijke succes van Hamas. Het resultaat was niet alleen de inzet van de Al Aqsa Martelaren Brigade, maar ook een verijdeld aanvalsplan op Israël¹⁸ en de toezegging van de PA om bijna drie miljoen dollar te betalen aan de families van de omgekomen Hamas-agenten.¹⁹

Iran's gebruik van de Palestijnse kwestie als wapen om zijn eigen regionale rivalen, zoals het Koninkrijk Saoedi-Arabië (KSA), in diskrediet te brengen, heeft zelfs in onwaarschijnlijke kringen populariteit verworven. Met de kennelijke desinteresse van de regering Biden in de confrontatie met Teheran en het terugdringen van zijn regionale metastase, begreep zelfs Riyad de dreiging van het verliezen van populair terrein in deze kwestie. Rond de Ramadan van 2023 deed KSA een nieuwe poging om de PA en Hamas samen te brengen in een andere mislukte poging tot eenheid. KSA heeft ook een retoriek aangenomen die de retoriek van Iran en Qatar weerspiegelt in haar reacties op de aanval op de Al Aqsa vloed en de daaruit voortvloeiende rol van Israël in Gaza.²⁰ De Saoedi's zijn zich ervan bewust dat ze zelfs op de Westelijke Jordaanoever invloed kunnen verliezen nu een aantal van de steunpilaren van Abbas een opening met Iran omarmen. De mogelijke infiltratie van Iran in de PA biedt een controle op de rol die de Saoedi's opeisen in de Palestijnse kwestie, die ze via Abbas hebben verdedigd sinds Riyad Hamas halverwege de jaren 2000 buitenspel zette als een proxy van de Moslimbroederschap.

Daarnaast heeft Iran andere wegen bewandeld om de schijnbare onwil van de PA om haar plan voor de vernietiging van Israël in het openbaar te omarmen, te overwinnen. Teheran heeft bijvoorbeeld de corruptie van Abbas en zijn onvermogen om de straat op de Westelijke Jordaanoever te organiseren uitgespeeld tegen het initiatief van Hamas om Israël te slim af te zijn door zijn twee jaar van bedrog bij de voorbereiding van het bloedbad van 7 oktober. Het resultaat was dat de Al Aqsa Flood operatie brede publieke steun genoot in de Palestijnse straat, en Abbas werd gedwongen om publiekelijk een ondersteunend standpunt in te nemen om beschuldigingen te vermijden dat hij de beweging om Israël te vernietigen onvoldoende zou steunen.

Bovendien heeft Iran gebruik gemaakt van alternatieve routes om de stroom wapens naar Judea en Samaria over de Jordaanse grens te leiden, waardoor Israël gedwongen werd om te besluiten om nog een veiligheidshek te bouwen. Het omleiden van wapens door Syrië en naar Jordanië heeft Iran in staat gesteld om veiligheidsproblemen voor Jordanië te creëren, bij te dragen aan de spanningen met Israël en zijn bereik te diversifiëren van "Hamasland" naar door de PA gecontroleerde gebieden.

Tot slot zorgt de beproefde Iraanse methode van verdeel en heers ervoor dat de positie van Abbas verslechtert, terwijl andere Fatah facties in sommige gebieden de overhand krijgen. Iran heeft handig gebruik gemaakt van de bestaande verdeeldheid tussen het Fatah-leiderschap in Ramallah en de Tanzim, een splinterfactie van Fatah in Jenin. Deze groep werkt dwars tegen de dictaten van Abbas in, vooral als het gaat om het bewapenen van gewapende terroristische groepen tegen Israël. Jenin is praktisch een verboden gebied geworden voor de in Ramallah gevestigde veiligheidstroepen van Fatah; de pogingen van Israël om het gebied te demilitariseren hebben de afgelopen jaren geleid tot veiligheidsdebacles. De grootste vernietiging van terroristische versterkingen in Jenin vond plaats in juli 2023. Naast het coöpteren van het lokale Fatah-leiderschap heeft Iran gewerkt aan het steunen van lokale Hamas- en PIJ-contingenten die op de grond de controle van de bevolking krijgen in sommige gebieden van de door de PA gecontroleerde gebieden. Deze ontwikkeling heeft de pro-Iraanse steun onder de soennitische meerderheid van de Palestijnse bevolking op de Westelijke Jordaanoever vergroot en zet Israëls traditionele veiligheidsmodel voor dit gebied op zijn kop. Nu Fatah Ramallah niet opgewassen is tegen de toevloed van door Iran geleverde wapens naar de Westelijke Jordaanoever, moet Israël rekening houden met de mogelijkheid van nog een potentieel front in de escalerende meervoudige oorlog met door Iran gesteunde proxies.

Deze ontwikkelingen geven aan dat, hoewel eenheid en vooruitzichten op succesvol bestuur onder de Palestijnse facties nog lichtjaren verwijderd zijn, de toewijding van Iran aan politieke winst onder de Palestijnen kan bijdragen aan het overbruggen van deze kloven en het "reconstrueren" van de PA in de richting van een meer Iran-inclusief model. Als dat zo is, bevinden de Verenigde Staten en Israël zich in een race tegen de klok om een eind te maken aan de toenemende radicalisering en militarisering van de Palestijnse straat door de steeds meer geïntegreerde kameraden en gevolmachtigden van Teheran. Iran en Hezbollah kunnen heel goed bereid zijn om een willekeurig aantal Hamas-functionarissen op te offeren als tactische maatregel, maar hoe meer Israël onder druk wordt gezet om "humanitaire" concessies te doen en te deëscaleren, hoe complexer de algemene doelstelling van het demilitariseren en deradicaliseren van Gaza zal worden.

De steun van Iran voedt consequent het ideologische element van de oorlog. Als Iran erin slaagt om op zijn minst wat terrein te behouden in Gaza via de overblijfselen van Hamas en tegelijkertijd terrein wint op het grondgebied van de PA, dan zal Iran zijn doel om Israël te omsingelen dichterbij hebben gebracht, vooral als Israël zich verplaatst om de confrontatie aan te gaan met de volmacht van Hezbollah in het noorden. Als Teheran doorgaat met het smeden van banden met Fatah, zullen de vooruitzichten voor het bestuur van de PA in Gaza minder een utopie zijn, zoals de regering Biden momenteel voor ogen heeft. De Amerikaanse regering gelooft dat het overdragen van Gaza aan de PA op de een of andere manier de Palestijnse zaak zal loswrikken van Iran.

Gaza in handen van de Palestijnse Autoriteit zou echter een katalysator zijn voor een snellere implementatie van het "Verzetsas" model van Iran in de regio. Het op één lijn brengen van de PA en Fatah met Iran en de integratie met restanten van Hamas zou de slechtst mogelijke uitkomst zijn. Als Iran erin slaagt om zijn wortels op de Westelijke Jordaanoever te versterken, dan kunnen de verschillende Fatah-facties en het bestaande netwerk van Iran het inderdaad eens worden over een eenheidsstructuur. Hoe meer Fatah wordt doordrongen door Iran, hoe minder weerstand het zal bieden aan Hamas, waardoor de ambities van Iran om nog een corrupte en gecontroleerde Iraanse kolonie in de regio te creëren, een kolonie die minstens zoveel trouw zweert aan Teheran als aan haar eigen, niet langer afwijkende, lokale machtsambities, verder worden bevorderd.

* * *

Opmerkingen

1. https://www.fdd.org/analysis/2024/01/17/west-bank-imminent-terrorist-attack-thwarted-by-israel/ ↩︎

2. https://jcpa.org/hamas-begins-to-establish-a-rocket-production-infrastructure-in-jenin/ ↩︎

3. https://jcpa.org/islamic-jihad-is-trying-to-establish-a-rocket-force-in-judea-and-samaria/ ↩︎

4. https://www.fdd.org/analysis/iran-backed-west-bank-chaos/ ↩︎

5. https://jcpa.org/al-aksa-is-in-danger-libel/ ↩︎

6. https://jstribune.com/tsukerman-the-record-of-palestinian-unity-governments/ ↩︎

7. https://www.timesofisrael.com/palestinian-official-makes-rare-visit-to-iran/ ↩︎

8. Author’s interview with Pinchas Inbari, 01/06/2024 ↩︎

9. https://ar.timesofisrael.com/ ↩︎

10. https://alpha-ar-front.almayadeen.net/news/politics/ ↩︎

11. https://www.farsnews.ir/news/ ↩︎

12. https://www.aa.com.tr/en/economy/iran-venezuela-sign-series-of-cooperation-agreements-defying-us-sanctions/2921079 ↩︎

13. https://www.fmprc.gov.cn/mfa_eng/ ↩︎

14. Author’s interview with Yoni Ben Menachem, 01/05/2024 ↩︎

15. https://www.youtube.com/watch?v=NyEsXjQqNXs ↩︎

16. https://www.westernjournal.com/op-ed-illegal-palestinian-settlements-never-heard/ ↩︎

17. Author’s Interview with Yoni Ben Menachem, 01/05/2024 ↩︎

18. https://www.france24.com/en/middle-east/20230703-israeli-army-strikes-west-bank-palestinians-say-one-killed ↩︎

19. https://www.jpost.com/middle-east/article-768735 ↩︎

20. https://www.arabnews.com/node/2386901/middle-east

Bron: Iran’s Growing Role in Judea and Samaria