VOORWOORD

Historisch gezien is er weinig bekend over Pontius Pilatus. Hij was procurator van Judea van 26 tot 36 na Christus en werd teruggeroepen in het jaar waarin keizer Tiberius stierf. De activiteiten van Johannes de Doper en Jezus van Nazareth vonden plaats tegen het einde van de eerste helft van zijn ambtstermijn. Er zijn verwijzingen naar hem in de Joodse historicus Josephus en de Joodse filosoof Philo van Alexandrië, en er zijn de verslagen van het proces van Jezus die door de schrijvers van de evangelieverhalen worden aangeboden. Geen van deze is een volledig betrouwbare autoriteit.

De twee Joodse kroniekschrijvers zijn getuigen voor de aanklager. Het is alsof een Indiase Swarajist of een Ierse Sinn Feiner de enige autoriteit was waarop het nageslacht werd gevraagd zijn oordeel over een Engelse gouverneur te baseren. Zelfs een klein onderzoek van de incidenten die Josephus beschrijft, zoals de inbeslagname van de tempelbijdrage om een nieuw aquaduct te betalen en het sturen van de beelden van de Caesars naar Jeruzalem op de standaards van de soldaten, geeft aan dat Pilatus andere kwaliteiten had dan die van een loutere vervolger, een opvatting die wordt bevestigd door de lengte van zijn procuratorschap, Want hoewel het de politiek van Tiberius was om de provinciegouverneurs niet snel te vervangen, is het onwaarschijnlijk dat een van hen tien jaar in functie zou zijn gebleven als hij zich, zoals Philo over Pilatus beweert, consequent schuldig had gemaakt aan corruptie, geweld, roof, onwettige executies en "onophoudelijke onmenselijkheid". '

Anderzijds wilden de schrijvers van de evangeliën ook een zaak aanhangig maken. Hun doel was een verslag van het proces te geven dat Pilatus zou voorstellen als een rechtvaardige en humane maar schichtige gouverneur die, omdat hij geen kwaad in de Heilige zag, hem met verschillende middelen probeerde te redden van de dood die de echte schuldigen, de Joodse hiërarchie, de Farizeeën en de advocaten, voor hem in petto hadden.

De waarheid ligt ergens tussen of onder de bestaande verslagen van Pilatus' karakter en daden.

De "Brieven" werden door Pilatus gericht aan zijn vriend Lucius Annaeus Seneca de Jongere, die later de leermeester zou worden van de jonge keizer Nero (en op diens bevel zelfmoord zou plegen), en die bij het nageslacht bekend staat als liberaal filosoof en schrijver van morele essays en tragedies die maar weinig mensen lezen. Uit de "Brieven" blijkt dat Seneca al in zijn vroege volwassenheid geïnteresseerd was in het moeilijke probleem dat Pilatus moest aanpakken: het probleem van een militante Macht die regeert over een onderworpen volk waarvan de godsdienst niet alleen het voornaamste voorwerp van haar loyaliteit was, maar in feite het idee van een vreemde overheersing en haar symbolen verwierp.

De "Brieven" beschrijven slechts de eerste helft van Pilatus' bestuur. Ze sluiten af met de dood van Jezus op Pasen 30 na Christus. We mogen verwachten dat ze een antwoord bieden op de vele vragen die opkomen bij iedereen die de "autoriteiten" over Pilatus en vooral de evangelieverhalen met kennis van zaken leest.

Met welke geest en met welk beleid benaderde Pilatus zijn taak als procurator van Judea? Hoe ging hij om met een argwanend en weerspannig volk, de vijandige Farizeeën, de soepele Sadduceeën? Wat waren zijn betrekkingen met Herodes Antipas? Wat wist en dacht hij van Johannes, die wij "de Doper" noemen? Hoeveel had hij, de bewaker van de Romeinse vrede, gehoord over Jezus van Nazareth voordat deze, in de laatste dagen, naar Jeruzalem kwam, en in welke stemming wachtte hij zijn komst af? Wat is de waarheid over zijn houding tegenover Jezus en de aanklagers tijdens het proces? Op deze en soortgelijke vragen geven de "Brieven" een antwoord.

Het is aan de lezer om te zeggen in hoeverre ze als authentiek kunnen worden beschouwd; in hoeverre ze kunnen worden aanvaard als een verslag van die periode dat niet alleen op zichzelf geloofwaardig is, maar op belangrijke punten geloofwaardiger dan de bestaande verhalen.

De "Brieven" zijn in chronologische volgorde gerangschikt, maar niet gedateerd, en gezien de onzekerheid over de chronologie van deze periode heb ik niet geprobeerd ze te dateren. De brieven I-XI beschrijven echter de begindagen van het Parket. De brieven XII-XXXIII behoren tot de periode tussen de prediking en de dood van Johannes de Doper en Jezus van Nazareth. In sommige gevallen, zoals dat van de vroegere hogepriester Annas, heb ik de ons bekende vorm van de namen aangehouden.

W.P.C.

Hfst. 1 - OP WEG NAAR JUDEA

Aan boord bij Alexandrië

We zijn eindelijk in zicht van Alexandrië, mijn beste Seneca, en morgen gaan we aan land. Ik zal een week lang mijn personeel ontmoeten, sollicitanten ondervragen (scholen Grieken, natuurlijk), deputaties van trouwe Joden ontvangen en met iedereen praten die nuttig voor me kan zijn. Dan door naar Caesarea, wat, zoals je weet, mijn hoofdkwartier is.

Hier in Alexandrië ontmoet ik Valerius Gratus, mijn voorganger als Procurator van Judea, en als iemand mij kan vertellen hoe ik met de Joden moet omgaan, zou hij de man moeten zijn. Niet dat ik niet met hen kan opschieten; ik ben het van plan, en ik geloof dat ik het zal doen. Valerius stond voor hen - of zij voor hem, zeg je? - voor meer dan tien jaar, dus het kan gedaan worden, hoewel niemand anders het gedaan heeft.*

*Valerius Gratus was procurator van Judea van 15 tot 26 na Christus.

Ik heb trouwens het geluk gehad om twee van Valerius' medewerkers voor mezelf aan te trekken. De ene is Marcius Rufus, zijn hoofdofficier en nu de mijne, die met verlof is geweest en met mij terugreist. De andere, die nog belangrijker is, is zijn secretaris Alexander. Hij is een Jood, maar een van die Joden die half Grieks zijn: Grieks aan de oppervlakte, en Jood vanbinnen. Je kunt niet zonder hen. Het schijnt dat je een echte Joodse Jood niet zover krijgt om zich ten dienste te stellen van een gewone Romeinse gouverneur, en als je dat wel kon, zou je er weinig beter van worden, omdat hij de talen niet zou hebben. En talen zijn nodig, dat verzeker ik u. Er is een soort Hebreeuws voor hun heilige schrift, er is het Aramees dat zij gewoonlijk spreken, er is Grieks voor niet-joden en voor alle opgeleide mensen, joden of niet-joden, en er is Latijn voor de Romeinse procurator en zijn personeel als zij er niet voor kiezen Grieks te gebruiken. Alexander spreekt ze allemaal, Alexander weet alles. Mij is verteld dat de enige persoon in dit deel van de wereld die scherper is dan een Griek, een Grieks opgeleide Jood is. Feliciteer mij daarom met mijn Alexander. Ik vertrouw op hem om me te vertellen wat ik niet weet over mijn provincie Judea - en dat is bijna alles. Er zijn twee personen die ik niet mag beledigen: Caesar Imperator (die de goden bewaren)* en mijn Jood Alexander.

*Keizer Tiberius; regeerde van 14 tot 36 na Christus.

Martius daarentegen is een Romein van de Romeinen. Hij veracht alle buitenlanders, vooral Joden. Hij weet hoe inferieur ze zijn aan de Romeinen, en hij is nooit over de schok heen gekomen toen hij ontdekte dat de Joden net zo tevreden zijn dat de Romeinen onmetelijk inferieur zijn aan henzelf. Ik vertelde hem dat ik beloofd had de adressen van trouwe Joden in Alexandrië te ontvangen. "Onmogelijk!" zei hij. "Die zijn er niet. Laatst, toen de zee ruw was, sloeg een golf me in de rug en sloeg me neer. Toen ik weer op adem was gekomen, zei ik: "Een verraderlijke klap!" "We zijn op weg naar Judea," zei Marcius.

Procula* is bezorgd dat we maar een week in Alexandrië zullen zijn. Ze zegt dat ze geen tijd zal hebben om de nodige inkopen te doen. Ik vind zelf dat een week veel te lang is. Maar het is echt belachelijk dat de schatkist geen speciale "inrichtingsbeurs" of iets dergelijks geeft aan een man in mijn positie. Je weet dat ik het paleis van Herodes** in Caesarea moet onderhouden en een ander dat hij voor zichzelf bouwde in Jeruzalem en waarschijnlijk is er nog een derde van dezelfde soort in Samaria. Hoe kan een arme man deze enorme plaatsen onderhouden? Het was allemaal heel goed voor Herodes. Hij was een van de rijkste mannen ter wereld en Judea was maar een klein deel van zijn koninkrijk. Valerius zal me hier opwachten met een inventaris van zijn privé inrichtingen in deze paleizen en ik zal een mooie rekening moeten betalen. Bovendien zal hij zeker veel dingen meenemen en ik zal ze moeten vervangen. Dus je kunt je voorstellen dat Procula een gelukkige week doorbrengt tussen wat zij de mooiste winkels van het Rijk noemt - veel beter, zegt ze, dan die van Rome.

*Claudia Procula, de vrouw van Pilatus.

**Herodes de Grote, wiens bewind werd gekenmerkt door de bouw van paleizen, tempels en grote openbare werken van diverse aard.

U ziet zelf hoe Rome de hele zaak verkeerd heeft aangepakt. Toen we besloten dat we de regering van Judea moesten overnemen vanwege de weerbarstigheid van de Joden, hadden we het hele land dat Herodes regeerde van bij Damascus tot aan de Dode Zee moeten annexeren en niet zijn twee zonen grote delen ervan moeten laten bezitten.* Het is een oneerlijke belasting voor de procurator van Judea, die de staat van Herodes moet onderhouden met een fractie van zijn inkomen. Wel, iemand zal het geld moeten vinden, en er is niemand anders voor dan de Joden. Een Procurator van Rome moet toch niet slechter gehuisvest zijn dan een semi-barbaarse koning als hun Herodes? Ik zeg Procula dat als ze tapijten en wandtapijten wil, ze moet wachten tot ze op bezoek gaat in Damascus of Antiochië, maar daar lacht ze alleen maar om; een tapijt in de hand is voor een vrouw altijd twee in de woestijn waard. Ik zeg nogmaals, de Joden zullen moeten betalen. Het is immers een redelijke last om hen op te leggen en zij kunnen het zich veroorloven. De Joden over de hele wereld - en ze zijn over de hele wereld, je kunt ze nergens ontlopen - sturen voortdurend geld naar Jeruzalem.**

*Toen Herodes de Grote in 4 voor Christus stierf, lieten de Romeinen zijn gebieden verdelen tussen zijn zonen Archelaus, Antipas en Filippus, waarbij Judea naar Archelaus ging. In 6 na Christus echter, zetten zij Archelaus af en gaven Juda in handen van een Procurator van Rome, maar lieten de andere gebieden nog in handen van Antipas en Filippus.

** Pilatus denkt aan de Tempel-'contributie' die alle Joden elk jaar naar Jeruzalem stuurden. De Romeinse gouverneurs in de provincies namen aanstoot aan deze bijdragen, maar de centrale regering in Rome handhaafde de Joden in het sturen ervan.

Je zou verbaasd zijn over het uitzicht voor mij terwijl ik schrijf - een perfect woud van masten. Ik had niet gedacht dat er zoveel schepen waren. Geen wonder dat de Alexandrijnen zeggen dat hun stad het grootste handelscentrum ter wereld is. De kapitein heeft me zojuist gewezen op een hele vloot grote schepen aan één kant van de haven - de vloot die graan vervoert naar onze mensen in Italië. De graanhandel, vertelt hij me, is in handen van - wie denk je? - Natuurlijk, de Joden. Hij vertrouwde me ook toe dat hij de Joden liever buiten Judea heeft dan er in. Ik zal zien. In ieder geval ben ik blij dat, hoewel ik gemakkelijk een belangrijkere provincie had kunnen hebben, als ik in Judea ben, ik gouverneur, hoofdbelastinginner en opperbevelhebber in één ben.

Ik zal opnieuw schrijven voordat we naar Caesarea vertrekken.

Hfst. 2 - BELEID TEN AANZIEN VAN DE JODEN

Alexandria

Ik vond uw brief op me wachten toen ik aankwam en ik haast me u ervoor te bedanken. Ik ben blij dat u, die het zo druk heeft en zo'n briljante naam heeft in de rechtbank, de neiging en de tijd had om mij een lange brief met goede wensen en adviezen te schrijven. Het was ook slim van je, mijn vriend. "Pilatus," zei je tegen jezelf, "de impulsieve, eigenzinnige Pilatus, zal niet in staat zijn mij tegen te spreken; hij zal mijn waarschuwingen uit Alexandrië moeten meenemen en er de hele weg naar Caesarea op kauwen. Dat zal ik doen, dat beloof ik je, en als ik dat doe, zal ik me weer verbazen dat iemand die zo jong is als jij zo wijs is.* De staat heeft geluk dat hij niet alleen Caesars heeft, maar ook Seneca's om hen te dienen, en ik zal je vorderingen met liefdevolle gretigheid gadeslaan vanuit mijn ballingschap tussen de wilden.

*Seneca was toen ongeveer dertig jaar oud.

Wat, zult u zeggen, wilden! Dus dat is alles wat mijn brief heeft bereikt, dus dat is de geest waarin u uw taak opneemt? De Joden zijn geen wilden. Nee, dat zijn ze niet; ik probeer je alleen maar te provoceren. De Joden zijn zeer beschaafd. Ze zijn intelligent en subtiel, ijverig en vasthoudend; ze kunnen een haar splijten met de meest geleerde en steel een mars met de meest sluwe. U hoeft niet bang te zijn; ik zal ze niet onderschatten.

Maar, zegt u, pas op voor hun godsdienst, want op dat gebied zijn ze het meest gevoelig, het meest geneigd om aanstoot te nemen, het meest ontembaar in verzet, van alle mensen op deze aarde. En je voegt er met een waarschuwende vinger aan toe: "Je weet wat Caesar wil! Ik weet het. Geen oproer, geen rebellie, belastingen naar behoren betaald: dat is wat Caesar wenst. Toch wil je niet beweren dat Caesar van de Joden houdt, tenminste in Rome. Precies, zegt de wijze Seneca: in Rome houdt Caesar net zo min van de Joden als van de Egyptenaren. Ze mengen zich niet, ze zijn een apart ras, ze brengen geen offers aan de goden of aan Caesar, en ze eisen allerlei privileges op. Caesar wil zulke mensen niet in Rome, hoewel ze daar steeds vaker komen. Ze moeten dus in hun eigen Judea blijven, en in hun eigen Judea - laat ze met rust! Is dat niet de instructie? Heb ik uw brief niet goed ter harte genomen? Geloof me, ik zal me niet bemoeien met hun religie, hun priesters of hun tempel. Maar ik heb gehoord - en heb jij, die zoveel weet, ook niet gehoord? - dat bij een Jood religie heel dicht bij politiek komt? Wat moet een Romeinse gouverneur doen als religie politiek wordt? Ik heb gehoord dat sommigen geen andere heerser erkennen dan hun God, zelfs niet Caesar. Zelfs Caesar niet, let op! Laat ze oppassen. Ik denk niet dat Caesar licht ontstemd zal zijn over dienaren die alleen maar respect voor zijn gezag willen afdwingen. In religie mogen de Joden hun eigen weg gaan. In de politiek zullen ze mijn weg gaan, de Romeinse weg, of ik zal de reden weten waarom.

Morgen ontmoet ik Valerius in de ochtend, en in de middag een deputatie van Alexandrijnse Joden, die mij hun plichtsbesef willen tonen en (zo staat in hun brief) bij mij protesteren over verlichting van de lasten van hun landgenoten in Judea. Ik veronderstel dat men van mij verwacht dat ik laat zien dat ik een betere kerel ben dan Valerius door de belastingen te verlagen.

De winkelcampagne is al in volle gang.

Hoofdstuk 3 - ONTMOETING MET ZIJN VOORGANGER VALERIUS

Alexandrië

Mijn tijd is zo volledig in beslag genomen dat ik u nu pas kan schrijven, en we varen over enkele uren naar Caesarea. Om de paar minuten is er een onderbreking; maar ik zal deze brief schrijven al mis ik het schip.

Er is een ding van groot belang dat ik meteen moet zeggen, opdat ik het niet vergeet; de Joden kunnen wachten. Je vertelde me, misschien herinner je je, over een nieuwe wassing die je had bedacht voor je wijnplanten - doeltreffender tegen ongedierte dan alle andere die je kent, en je schreef het toe aan de royale oogst die je vorig jaar had. Ik heb mijn vrije man Leon, die mijn boerderij in Laurentum beheert, opgedragen u schriftelijk om de bijzonderheden te vragen, en ik zal u dankbaar zijn als u hem die wilt geven. Hij is zelf vindingrijk in al dit soort experimenten en laat geen moeite onbenut; u kunt er zeker van zijn dat u niet de ergernis zult ondervinden dat uw advies is gevraagd door iemand die niet het verstand of de wil heeft om er het beste van te maken.

Ik heb Valerius gezien, een vrolijke vent, blij met het vooruitzicht naar huis te gaan. Ik wilde vragen naar Judea; hij wilde nauwelijks praten over iets anders dan Rome en de wagenrennen, waarvoor hij een passie heeft. Hij vertelde me echter genoeg over de inrichting van Herodes' paleizen om duidelijk te maken dat mijn ergste angsten waar zijn. Hij zegt dat Archelaus, toen Caesar hem afzette, de inhoud van de paleizen verkocht als zijnde zijn privébezit, en dat bijgevolg elke gouverneur sindsdien de "inrichting" van zijn voorganger opnieuw moest inrichten of kopen. "Hoe kan ik zoveel betalen," zei ik, "aan het begin van mijn ambtstermijn?" "Leen het geld van de Joden," zei Valerius, "en verhoog dan hun belastingen om het terug te betalen. "Maar," antwoordde ik, "ik ga juist een Joodse deputatie meedelen dat ik uit respect en bewondering voor hun ras van plan ben een tiende deel van de belastingen kwijt te schelden. "Waarom niet?" zei Valerius, "dat heb ik zelf ook gedaan. Maar over zes maanden moet je de tien procent teruggeven en over twaalf maanden nog een tiende. Hij zei me ook dat ik met alle middelen de Joden moest aanmoedigen die vanuit Azië en Afrika naar Jeruzalem trekken ten tijde van de grote feesten, vooral het Pascha. Zolang Caesar de vrede in de provincies handhaaft, floreren de Joden. Ze reizen met tienduizenden naar Judea, met hun geld bij zich. 'Dan is je kans,' zei hij. 'Laat ze een bezoekersbelasting betalen als ze binnenkomen, verhoog de douanerechten op alles wat wordt gekocht en verkocht terwijl ze daar zijn, en leg een bijzonder zware belasting op alle aandenkens die ze meenemen als ze teruggaan. Zij zullen mopperen, maar aangezien zij naar andere provincies vertrekken, hoeft dat u niet te deren, en de Joden in Judea, die hen hebben helpen leegzuigen, zullen zich niet meer voor hen interesseren.

Ik houd van Valerius: hij weet wat nuttig is, en is praktisch.

Ik wilde de Joodse deputatie beschrijven, maar dat moet wachten. Ik zal onderweg naar Caesarea meer tijd hebben om het adequaat te doen. Je kunt je voorstellen dat ik tijdens de reis les krijg van Alexander over Judea. Wat voor man is hij, vraagt u. Ken je het soort Jood dat agressief, vasthoudend en luidruchtig is? Hij is de andere soort. Hij is rustig, eerbiedig, vaak onderdanig - en, tenzij ik me vergis, net zo diep en minachtend over mij en u, over Rome en Caesar als de luidruchtigste van allemaal.

Momenteel flirt Alexander met Acme, Procula's Griekse slavin, een mooi meisje. Hij is Marcius opgevolgd. Joden trouwen niet met niet-joden, geloof ik, maar buiten het huwelijk zijn ze niet bijzonder.

Hfst. 4 - INSTRUCTIE VAN VALERIUS

Aan boord: Op weg naar Caesarea

De zee is maar woelig en ik mag niet mopperen, maar ik ben blij dat het een korte reis is vergeleken met die vanuit Italië.

Ik had je willen vertellen wat Valerius tegen me zei over Galilea. Zoals je weet, zijn zowel Galilea als Peraea (dat ligt ten oosten van Jeruzalem aan de andere kant van de rivier de Jordaan) in het bezit van Antipas, zoon van de Herodes die, door zijn jas handig om te draaien tijdens onze burgeroorlogen, niet alleen zijn koninkrijk behield, maar er steeds weer aan toevoegde. Ik klaagde bij Valerius dat deze gebieden, maar vooral Galilea, onder de gouverneur van Judea zouden moeten vallen. Gezond verstand vereist dat. Galilea is Joods, het is bloeiend en rijk, en Jeruzalem is de nationale en historische hoofdstad. De inwoners zien Jeruzalem als hun heilige stad en reizen er altijd naar toe. Zou iemand met gezond verstand het in zijn hoofd halen om een land zo in repen te verdelen, en waarom zouden wij dat tolereren alleen omdat Herodes drie zonen had voor wie hij wilde zorgen? Valerius was het meteen met me eens. "Er is ook meer aan de hand," zei hij, "daar zul je snel achter komen. De Galileeërs, zoals alle Joden, haten de Romeinen, en ze zijn zo onafhankelijk en koppig als maar kan. Maar als ze problemen willen maken, komen ze uit Galilea, waar ze niets kunnen veranderen en niets kunnen bereiken, en doen ze het in Judea, dat wil zeggen Jeruzalem. De laatste ernstige opstand, ongeveer twintig jaar geleden, toen wij het land overnamen, werd veroorzaakt door een boef die Judas heette en uit Galilea kwam. De onfortuinlijke Procurator van Judea mag van Caesar geen opstanden hebben, terwijl hij tegelijkertijd het begin van opstanden in Galilea niet mag aanpakken, ook al weet hij ervan, want het is het koninkrijk van Antipas en hij mag zich er niet mee bemoeien.' "Dan moeten we," zei ik, "Antipas uit de weg ruimen. Valerius glimlachte. 'Ik wacht al tien jaar,' zei hij, 'en hij heeft me nooit een handvat gegeven. Je kunt ervan uitgaan dat Antipas niet zal toestaan dat er in Galilea oproer ontstaat als het aan hem ligt, omdat hij weet dat de Romeinen de kans zouden kunnen grijpen om zijn koninkrijk bij Judea in te lijven. Hij staat op goede voet met de Romeinse gouverneur van Syrië en hij heeft vrienden in Rome. Net als zijn schurkachtige oude vader vleit hij de Joden door hun gebruiken na te leven en houdt hij zich aan de macht door de Romeinen het hof te maken. Alle Herodessen zijn hetzelfde. Zij weten dat zonder de Romeinen de Joden hen in een mum van tijd zouden hebben uitgeschakeld, want de Joden houden weinig van hen, maar nog minder van de Romeinen.

*Judas van Gamala leidde een opstand na de dood van Herodes in 4 v. Chr. en opnieuw in 6-7 n. Chr. toen de Romeinen voor het eerst hun formele belastingregeling oplegden. Het was uit de partij van Judas en Zaddok, een Farizeeër, dat de "Zeloten" ontstonden, wier onverbiddelijke vijandigheid leidde tot de fatale opstand van de Joden tegen de Romeinen.

Ik vroeg Valerius hoe het komt dat als alle Joden de Romeinen evenzeer verafschuwen, hij de zaak tien jaar lang stil heeft kunnen houden. "Het is helemaal waar," zei hij, "dat ze ons allemaal haten. Er is er nauwelijks een die met ons zou spreken, laat staan met ons zou eten, als het aan hem lag, maar ze haten ons niet allemaal in dezelfde mate. Er zijn er in Jeruzalem die liever de Romeinen verdragen dan hun macht en positie te verliezen. Hun edele priesterfamilies - zo arrogant als er in Azië geen te vinden is - regeerden het hele land vóór de tijd van Herodes. Herodes vernietigde hun macht en vernietigde hen bijna. Nu staan ze weer op. We hebben hen veel van hun gezag teruggegeven, vooral met betrekking tot hun religie, en om het te behouden zijn ze bereid ons te tolereren. Ze willen niet dat een andere Herodes hen wegveegt en naar de beul stuurt. Evenmin houden ze van opruiing - tenzij die kans van slagen heeft - want ze kennen de macht van Rome. Zij hebben niets aan een Judas, uit Galilea of ergens anders, die door een volksopstand hen in conflict kan brengen met Rome en een einde kan maken aan hun privileges. Ze sluiten een overeenkomst met Rome. "Wij haten u en verachten u," zeggen zij, "maar op voorwaarden kunnen wij u helpen. Laat ons met rust en we houden het land rustig voor jullie.""

Zie je, mijn vriend, hoe snel ik leer. Ik moet samenwerken met deze priesters in Jeruzalem en uitkijken naar een kans, die ik waarschijnlijk niet zal krijgen, om Antipas te laten struikelen. Tussen jou en Valerius en secretaris Alexander zal ik spoedig een staatsman zijn. Toch zal ik aandringen op een groter garnizoen in Judea. Vierduizend man is niet genoeg. Ik zal zeggen dat ik meer troepen nodig heb om de grenzen van Galilea en Peraea te bewaken.

Ik heb je nog niet verteld over de deputatie, maar ik zal je weer schrijven voordat we in Caesarea landen.

Hfst. 5 - EEN JOODSE DEPUTATIE IN ALEXANDRIË

Aan boord, bij Caesarea

Nu kan ik eindelijk de Joodse deputatie beschrijven. Het was een grotere aangelegenheid dan ik had verwacht, maar de Joden in Alexandrië zijn veel belangrijker dan ik had gedacht. Er is een Joodse nederzetting die naar men zegt bijna de helft van de stad in beslag neemt; ik weet dat vanaf de dag voordat de deputatie kwam, ik reed en reed en altijd waren de mensen en de plakkaten en de winkelborden Joods. Overal kinderen en overal oude grijsaards, ernstig of gebarend, op straat. Ik heb nog nooit zoveel oude mannen gezien. Gaan ze ooit dood, vraag ik me af? Of valt men ze alleen meer op, omdat ze zo anders zijn?

Het was bekend geworden dat ik van plan was enkele van hun leiders te ontvangen en er was een grote menigte op het plein voor het paleis van de stadsprefect, Junius Macrinus, bij wie ik logeerde. Je had het tumult moeten horen toen de deputatie verscheen. De Joden, die in groten getale aanwezig waren, gaven hun landgenoten een opgewonden welkom, ik veronderstel omdat ze de toekomstige onderdrukker van Judea gingen vermanen. Dit provoceerde de menigte (meestal Grieken), die begon te gillen en vervolgens de Joden op te jutten en tenslotte met stenen te gooien. De Joden verzetten zich en ik dacht dat er een rel zou uitbreken. Maar Junius, die aan dit soort dingen gewend is en geamuseerd was dat ik het zo serieus nam, liet een compagnie troepen paraat staan en zij joegen de deputatie snel naar binnen en ontruimden het plein. Alles verliep op rolletjes. Twee mannen, geloof ik - beiden Grieken - werden gedood.

Je kunt je nauwelijks voorstellen hoezeer de Joden in dit deel van de wereld worden verafschuwd. De menigte noemde hen "zwijnen", "rovers" en "bloeddrinkers."* Deels is dat omdat ze arrogant en exclusief zijn, maar de Grieken kunnen het hen niet vergeven dat ze hen in de handel hebben verslagen. Er is een gezegde in Alexandrië dat "een Egyptenaar geld kan verdienen aan een piramide, een Griek aan een steen en een Jood aan een zandkorrel".

*Waarschijnlijk een toespeling op de laster van de "rituele moord" op kinderen, die de Joden van oudsher door hun vijanden wordt aangedaan.

Alexander, de secretaris, had me voorbereid op de deputatie. Hij liet doorschemeren dat hij mijn toespraak kon schrijven, maar ik ben van plan mijn eigen toespraken te houden. 'De deputatie,' zei hij, 'zal belangrijk zijn: als teken van respect voor de nieuwe Procurator zal zij geleid worden door Philo en Alexander.' Hij scheen te verwachten dat ik iets zou zeggen. 'O ja,' zei ik, 'Philo en Alexander. Ik moet hun namen onthouden. Junius was opgetogen. 'Ik geloof niet dat je ooit van een van hen hebt gehoord,' zei hij. De secretaris ging onbewogen verder. "Philo heeft een zekere reputatie als filosoof. 'Waarom,' zei Junius, 'hij is de grootste levende Jood. Hij wordt "De Joodse Plato" genoemd, wat de Grieken woedend maakt. Ik heb nooit een woord van hem gelezen, maar ik geloof dat hij erop uit is om te bewijzen dat de Hebreeuwse geschriften de hele Griekse filosofie bevatten. "Alexander," voegde de secretaris eraan toe, "is de broer van Philo, en is de leider van de Joden in handel en financiën zoals Philo dat is in brieven. Junius voegde eraan toe dat Alexander het erkende hoofd was van de Joodse gemeenschap, enorm rijk en bereid geld te lenen op goede zekerheden. Ik vond zelf dat ik kennis moest nemen van Alexander.

Philo en Alexander waren in feite de woordvoerders van de partij. Ik was kort en militair. 'Ik hoorde dat jullie mij een verzoekschrift willen voorleggen,' was alles wat ik zei toen Junius hen voorstelde. Elk van de twee had me iets te vragen. Ze spraken rustig maar, ik hoef nauwelijks te zeggen, met volledige zekerheid, als gelijken tegen gelijken.

Philo sprak als eerste, omdat hij het over religie moest hebben. Hij begon met complimenten aan Rome, aan Caesar en aan mij. Hij zei dat de Joden altijd hard hadden gevochten voor hun onafhankelijkheid, maar deze nooit lang hadden kunnen behouden. Altijd had een grote macht uit het noorden of zuiden hen overwonnen: Egypte, Assyrië, de Grieken, de Syrische koningen, en tenslotte Rome. Nu zagen zij niet alleen in dat zij niet konden hopen te zegevieren tegen de macht van Caesar, maar zij verlangden dat ook niet meer, want Caesar gaf hun vrede en een goed bestuur. Ik onderbrak om te zeggen dat er voortdurend klachten waren over een of andere kerel die opdook in Judea - een rondreizende prediker of een zogenaamde patriot of een loutere bandiet - en hij eindigde altijd met het oproepen van het volk tegen Rome. Philo antwoordde dat dit in ieder geval onwetende, ongeletterde mannen waren, die weinig telden, en dat de heersers in Jeruzalem, gesteund door al het beste en meest geschoolde onder de Joden, tevreden waren met de gang van zaken, mits zij ongestoord hun godsdienst konden uitoefenen, en hierin stond iedere Jood in de hele wereld aan hun kant. Vervolgens waarschuwde hij me, met belijdenis van respect, dat de Joden in Judea geen jota of tittel van hun religieuze overtuiging zouden afzwakken. Ze hadden, zei hij, al eerder het uiterste van vervolging doorstaan, en zouden dat zo nodig weer doen. Antiochus van Syrië had hen bij duizenden gemarteld en gedood in zijn voornemen hen heidense gebruiken op te dringen en hen eerder Grieken dan Joden te maken, maar uiteindelijk hadden zij hem verslagen.* Herodes had getracht hen om te kopen door de grootsheid van zijn weldaden en door een tempel voor hen te bouwen die het wonder van de wereld was, maar toen hij een gouden adelaar boven de tempelpoort had geplaatst, hadden zij die neergehaald, want noch het kruis, noch de brandstapel waren angstaanjagend voor de godvrezende Jood. ** Hij herinnerde me eraan - niet, merkte hij op, dat hij het nodig vond - dat de Joden, die een onzichtbare God aanbidden, geen beeld of afbeelding van levende wezens zouden accepteren, en dat zelfs Herodes in Judea zijn hoofd niet op zijn eigen munten had gezet.

*Antiochus Epifanes (175-164 v. Chr.) probeerde de Joodse godsdienst te vernietigen en de Joden te 'helleniseren'. De succesvolle opstand van Judas Maccabaeus markeerde het falen van zijn beleid. Antiochus wijdde de tempel in Jeruzalem aan de Olympische Zeus en richtte daarin het heidense altaar op dat de "gruwel der verwoesting" is waarover in het boek Daniël wordt gesproken.

**Het beleid van Herodes de Grote ten opzichte van de Joden was er een van welwillende (en argwanende) minachting. Hij probeerde niet, zoals Antiochus, hen te "helleniseren", maar op hetzelfde moment dat hij de Tempel op grote schaal herstelde om hen tevreden te stellen, richtte hij in Jeruzalem een theater en amfitheater op, waarvan het heidense karakter hen voortdurend aanstoot gaf.

Ik vroeg hem onomwonden of hij voorstelde dat het hoofd van Caesar niet op zijn eigen munten zou worden geplaatst binnen zijn eigen heerschappij; maar hij was te gewiekst om zich door de vraag te laten vangen; hij hoopte alleen, zei hij, dat ik de gevoeligheden van de Joden in het oude huis van hun ras en hun godsdienst zou respecteren, zoals Caesar zelf wilde dat ze gerespecteerd zouden worden.

Ik vroeg hem of hij wist dat Caesar in Rome had bevolen dat de Joden hun speciale vormen van godsdienst moesten opgeven op straffe van verdrijving uit Italië of gedwongen te worden in de werkbataljons van het leger.* Hij antwoordde dat hij wist dat dit zo was, maar dat terwijl Caesar geen onderscheidend ras met speciale exclusieve voorrechten in Rome zou tolereren, hij net zo standvastig was in het ongestoord genieten van hun religieuze gebruiken in hun eigen huis. Hij voegde er nadrukkelijk aan toe dat iedereen wist dat dit het beleid was dat Caesar voor zijn gouverneurs had uitgestippeld, en dat zij hem en hen daar dankbaar voor waren. Hij eindigde met een verzoekschrift: volgens de instructies die ik in Rome kreeg voordat ik vertrok - en ook Valerius legde daar de nadruk op - houdt de Romeinse gouverneur in Jeruzalem de gewaden van de hogepriester in bewaring. Hij geeft ze alleen op de vooravond van de grote feesten aan de hogepriester en hij krijgt ze weer terug als het feest is afgelopen. Het is een teken van gezag waaraan Rome veel waarde hecht. De Joden nemen dit natuurlijk kwalijk. Philo stelde voor dat, omdat Judea zich zo goed had gedragen tijdens Valerius' ambtstermijn, ik de gewaden terug zou geven aan de hogepriester. Ik antwoordde koel dat de Joden elke concessie moesten verdienen door goed gedrag tegenover mij, dat ik Caesars gedachten kende en ze moest uitvoeren, en dat ik van plan was de Joden de volledige uitoefening van hun godsdienst toe te staan, op voorwaarde dat ze op elke gepaste manier het gezag van Caesar erkenden. De kwestie van de gewaden, zei ik, was er een waarover alleen Caesar kon beslissen.**

*Keizer Tiberius had deze maatregel zeven jaar eerder opgelegd, in 19 na Christus.

**Herodes de Grote had de gewaden in eigen beheer gehouden en de Romeinen zetten deze praktijk voort. Toen Pilatus in 36 na Christus naar Rome werd geroepen om zich te verantwoorden voor de beschuldigingen van wanbestuur die tegen hem waren ingebracht, werden de gewaden teruggegeven aan de priesters in de tempel.

Ik hoop dat u deze milde en voorzichtige uitspraak goedkeurt. Religie is één ding; laat ze gerust hun religie hebben. Maar als ze zeggen dat hun religieuze scrupules hen verbieden de symbolen van het gezag van Rome te tolereren - een standbeeld of een afbeelding of zelfs een inscriptie - dat is een heel andere zaak. Ik zal het zien. Ik denk niet dat Caesar het me kwalijk zal nemen dat ik zijn gezag afdwing.

Ik dacht dat Philo nooit zou stoppen. Zijn broer, Alexander, was gelukkig korter. Hij was vol van de armoede van de Joden. Hij zei dat de indruk bestond dat alle Joden rijk waren, maar dat was een grote vergissing. Judea was een arm land, een groot deel ervan bergachtig en onvruchtbaar. Het echt rijke gebied was Galilea - weet ik veel! - maar men dacht dat Judea rijk was door de bijdragen die de Joden overal naar Jeruzalem stuurden. Dit was echter "tempelgeld", bedoeld om de diensten en de priesters te onderhouden, en het kon net zo min worden aangeraakt als de juwelen, geschonken door vrome weldoeners - hijzelf is er trouwens een van - die de tempel zelf sieren! Hij drong er bij mij op aan om aan het begin van mijn gouverneurschap vrede en tevredenheid te scheppen door een grote kwijtschelding van belastingen. Hij sprak over mijn verwijzing naar lastige opruiers in Judea en zei dat zijn eigen ervaring als belastinginner in Egypte was dat hoe minder mensen belast werden, hoe minder ze geneigd waren tot opruiing. Ik zei dat ik het zou overwegen. Ik kon hem niet vertellen, - toch? - dat een gouverneur nooit zo dringend geld nodig heeft als in zijn eerste ambtsjaar en dat elke gouverneur een eindeloze reeks schuldeisers in Rome heeft. Als het niet voor zijn schuldeisers was, zou iemand toestemmen om Joden te regeren? Een zeer onliberaal sentiment, zult u zeggen. Zo is het, zo is het, maar ik kan niet altijd een Seneca zijn. Te denken aan de onmetelijke rijkdom die stroomt van elke stad in Azië en Afrika en bijna van Europa naar Jeruzalem, en ik kan het niet eens aanraken! Dat zal ik ook niet proberen.

Binnenkort zijn we in het zicht van Caesarea. Procula is er vol van opwinding over, maar ze beseft niet hoeveel jaren ze er zal moeten leven.

Hfst. 6 - AANKOMST IN CAESAREA

In de haven, Caesarea

Feliciteer me, mijn vriend, want ik heb mijn "provincie" bereikt. Wens me een rustige en onbewogen periode, zonder rebellie, droogte of tumult, zodat ik promotie kan maken en op een hogere post dan deze geschiedenis kan beschrijven.

Ik heb Procula aan dek gelaten. Ze is erg opgewonden. Ze verwachtte, geloof ik, tenten en wilden aan te treffen, en hier is een stad die er, zegt ze, bijna net zo goed uitziet als Napels. Er is zeker niets joods aan het uiterlijk. Het eerste wat we zagen, van vele mijlen ver, was een tempel van wit, glanzend marmer, hoog op een heuvel. Dan de contouren van een groot amfitheater, ook wit. Vervolgens, toen we dichterbij kwamen, een hoge, donkere toren die rechtop leek te staan, uit het water. We ontdekten dat hij stond op het uiteinde van een gigantische pier, gemaakt van enorme blokken steen. Ik heb niets zo opvallend gezien als deze pier in Italië. Hij loopt sikkelvormig uit, van de zuidkant van de stad naar het noorden; hij is meerdere malen zo breed als een van onze wegen, met torens erop en bogen waar zeelieden kunnen logeren. Het steekt zo ver uit naar de noordelijke oever dat het slechts een smalle ingang van de open zee overlaat en daarbinnen ligt de oase van rust waarin wij nu liggen. De grootte van de stenen is bijna niet te geloven, en hoe Herodes het voor elkaar kreeg om ze hier te krijgen en ze te laten uithouwen en op hun plaats te planten is meer dan ik kan begrijpen. Hij moet heel Azië en Afrika hebben afgezocht naar bekwame ingenieurs.

Voordat Herodes de haven bouwde en hem naar Caesar noemde, was het een open en gevaarlijke weg. Nu kan de handel van het hele land er doorheen stromen en komt er veel dat vroeger naar Tyrus ging, verder naar het noorden. Ik hoop dat er nog meer komt, zodat ik kan profiteren van de douanerechten!

Toen we de ingang naderden, wees Marcius me eerst het ene gebouw aan en dan het andere, en steeds voegde hij eraan toe: "Herodes heeft het gebouwd - Herodes heeft ze allemaal gebouwd. Hij was werkelijk een geweldig man, want dit is slechts een van de steden die hij uit het niets heeft laten ontstaan, en waar hij ook bouwde, hij vergat nooit te bouwen ter meerdere eer en glorie van Caesar en Rome. (De tempel die ik het eerst zag is gewijd aan Caesar.)

Terwijl ik naar Marcius keek en luisterde, riep ik uit: "Een groot koning, geen wonder dat Caesar hem prees!"* Ik was verbaasd toen een harde stem vlak bij mij zei: "Een groot moordenaar!" en daar stond mijn nederige Alexander, met een grijns op zijn gezicht en een snauw in zijn stem, die eruitzag alsof hij zelfs de stenen die Herodes had neergezet, haatte (en ik weet zeker dat hij dat doet).

*Er werd gemeld dat keizer Augustus en zijn minister Agrippa hadden gezegd dat "de heerschappij van Herodes te klein was voor de grootheid van zijn ziel.

"Hij was zelf een Jood," zei ik, om Alexander te plagen. Ik wist dat Herodes slechts een halfjood was, van het ras van de Idumeeërs, en ik veronderstel dat als er mensen zijn die de Joden meer haten dan de zuivere Romeinen en Grieken, het mensen zijn die gedeeltelijk Joods zijn, zoals Idumeeërs en Samaritanen.**

**De Idumeeërs, wier land ten zuiden van Judea lag, waren door de Joodse heerser, Johannes Hyrcanus I (135-105 v. Chr.) in een oorlog verslagen en met geweld 'gejudaïseerd'.

'Hij was geen jood,' zei Alexander kortaf. 'En hij was de smerigste moordenaar die ooit uit Idumaea kwam.'

Wie heeft hij vermoord? vroeg ik. 'Ik weet dat hij rebellen enigszins vrijelijk executeerde, maar ik verwacht dat de meesten van hen niet minder verdienden. Je bedoelt de executies in zijn eigen familie?

"Moorden!" zei Alexander. (Hij doodde Hyrcanus, de oude grootvader van zijn vrouw Mariamne, en daarna haar broer. Hij doodde haar moeder Alexandra. Hij doodde Mariamne zelf en daarvoor, door de gerechtigheid van God, want hij had een diepe passie voor haar, onderging hij de martelingen van de verdoemden. Hij doodde zijn eigen twee zonen bij Mariamne en een andere zoon bij een andere vrouw, die zijn zinnen op die twee had gezet. Hij doodde -" en toen rolde hij een lange lijst af. Ik kan ze me niet allemaal herinneren - ik heb zoveel te bedenken - maar ik weet dat er twee opeenvolgende echtgenoten van Herodes' eigen zuster Salome bij waren. Ik vroeg Alexander welk motief Herodes had. Was het alleen maar plezier in het doden?

"Nee," zei hij, "de familie van Hyrcanus was van het prinselijke Joodse geslacht en Herodes roeide elk lid ervan uit, opdat het geen rivaal voor hemzelf zou voortbrengen.

In Rome noemen ze dat staatsmanschap,' zei ik, ik hoop niet indiscreet. Hij was nadenkend. 'Een groot vorst,' zei hij. 'Hij had grote ideeën over alles. Caesar Augustus had gelijk toen hij zei dat Herodes groot genoeg was om zowel over Syrië als over Egypte te heersen. Hij was de slimste man waarmee Rome in deze streken te maken heeft gehad. Hij wist hoe nuttig te zijn voor Rome en ook hoe haar te gebruiken. Maar thuis was hij een wild beest; hij leefde op bloed.

*Kennelijk een toespeling (en een gevaarlijke) op de jaloezie waarmee keizer Tiberius alle mogelijke aanspraken op de keizerlijke macht bekeek.

Het is waar genoeg. Zijn eigen vrouw en zijn eigen zonen! Dat is niet te verkroppen.

De straten zijn versierd ter ere van ons, en we horen het lawaai van de menigte die onze stoet komt begroeten.

Hfst. 7 - ONTMOETING MET KAJAFAS

In het paleis van Herodes, Caesarea

We zijn geïnstalleerd en ik ben hard aan het werk. Ik zit van 's morgens tot 's avonds, en bestudeer rapporten uit alle hoeken van Judea, bekijk de rekeningen, luister naar petities. Ik geloof echt dat Valerius de laatste twaalf maanden elke moeilijke en onaangename kwestie voor mij heeft opgespaard. Er komt geen einde aan de geschillen tussen Grieken en Joden, Samaritanen en Joden, Idumeeërs en Joden, en Joden en Joden. Ze worden allemaal beschreven als belangrijk; er is een mooie oogst van problemen voor mij, hoe ik ze ook beslis. Ik veronderstel dat ik hetzelfde zal doen door mijn opvolger als het mijn beurt is.

Mijn ontvangst was redelijk goed, maar de niet-joden waren veel hartelijker dan de joden. De Joden op straat waren koel en ongevoelig. Marcius zegt dat Valerius hen zo zacht heeft geregeerd dat ze geen reden zien om veel van mij te verwachten. 'Ze zullen enthousiaster zijn,' voegde hij eraan toe, 'over je opvolger.'

Toen ik het paleis bereikte vond ik de hoge ambtenaren bijeen om mij te verwelkomen: mijn eigen staf, vertegenwoordigers van de twee Herodessen en de hogepriester uit Jeruzalem. De hogepriester is ene Jozef Kajafas. Hij is een lange man, met een imposant uiterlijk, een elegante manier van doen en, zou ik zeggen, een soepele geest. Ik merkte op dat alleen al zijn aanwezigheid op iedereen grote indruk maakte. Er was veel discussie geweest of hij naar Caesarea zou komen of in Jeruzalem zou wachten tot ik daar mijn eerste bezoek zou brengen. Als hij niet was gekomen, had ik dat zeker verkeerd opgevat, want het zou een duidelijk teken van vijandigheid zijn geweest.

Anderzijds kwam hij alleen. Geen ex-Hogepriester, en er zijn er meerdere in leven, ging met hem mee. Vooral Annas en zijn zonen waren er niet. Deze Annas en zijn zonen, moet ik u vertellen, zijn de machtigste van de priesterlijke families in Jeruzalem. Jarenlang hebben zij de hoogste ambten bekleed of het anderen moeilijk gemaakt die te bekleden. De oude Annas zelf was hogepriester toen Valerius hier kwam en Valerius vond hem onmogelijk; hij wil alleen maar de bescherming van Rome, zodat hij in alles zijn eigen gang kan gaan. Valerius droeg het ambt over aan een lid van een andere familie, maar het experiment was een mislukking; toen benoemde hij een van Annas' zonen, maar dat was alsof de oude man weer terug was. Opnieuw benoemde hij een rivaliserende priester en opnieuw was de rivaal niet sterk genoeg. Dus koos hij Kajafas, de schoonzoon van Annas, in de hoop dat de ambitieuze bemanning dit zou beschouwen als genoeg prestige en invloed voor de familie en dat Kajafas zich tegenover hen zou willen en kunnen handhaven. Het is niet zo, denk je? Een slechte regeling. Kajafas bewaart de vrede met ons en het ambt in de familie; Annas en zijn zonen staan wat verder weg en hebben de steun van hen die Kajafas te onderdanig vinden. In het hart aanvaarden zij allen, ambtsdragers en ambtsdragers, de Romeinen - voor het moment. Het laatste wat zij willen is een botsing met Rome die hun eigen macht zou vernietigen.

Kajafas zei bij de openbare ceremonie slechts: "De Joden groeten de vertegenwoordiger van Caesar. Een kil welkom, maar daarna, onder vier ogen, was hij meer mededeelzaam. Hij vertelde me dat hij het als zijn plicht beschouwde om samen te werken met de Romeinen. Hij zei dat zijn volk, zoals hij hoopte dat ik wist, hartstochtelijk gehecht was aan hun onafhankelijkheid, maar dat hij en de grote Joodse families inzagen dat ze niet tegen Rome konden strijden. Hij zei dat hij altijd vreesde voor een volksopstand die hij en zijn vrienden niet op tijd konden bedwingen. 'Dit land,' zei hij, 'is zeer moeilijk te beheersen. Het zit vol met bergachtige en verlaten gebieden, waar men niet kan voorkomen dat kwaadwillenden of eerzuchtigen zich verzamelen en van waaruit zij de steden in rep en roer kunnen brengen. Na de dood van Herodes zijn er verschillende gevallen geweest van avonturiers die een groep mensen om zich heen verzamelden en zich daadwerkelijk als koning opwierpen. Een van hen kon gewoon een bandiet zijn; een ander kon een politieke rebel zijn tegen elke vorm van buitenlandse overheersing; een derde kon het wagen de wet te bepalen over de godsdienst. In ieder geval was er gevaar. Het gewone volk was zeer onwetend - ik vond het grappig om te zien met welke minachting hij over hen sprak - en elk soort leider met een gave van handelen of spreken betekende voor hen iemand die de vrijheden die ze ooit genoten hadden, zou kunnen herstellen. "Bovendien," zei hij, terwijl hij heel rustig sprak, "moet je bedenken dat alle Joden geloven dat er op een dag - een verre dag, vrees ik (dit met een glimlach) - een verlosser zal opstaan die de oude glorie van ons volk zal herstellen. Ik pretendeer niet hun godsdienst te begrijpen, maar ik heb begrepen dat de komst van deze verlosser (Messias noemde hij hem) onverenigbaar zou zijn met een regering door Rome, of door welke andere macht dan ook. Ik moet dit aan Alexander vragen. De stem van Kajafas was gelijkmatig, bijna normaal, toen hij met mij sprak. Ik neem aan dat hij en zijn vrienden geen rivalen zullen steunen, of het nu koningen of Messiassen zijn, die hun gezag onder Caesar in gevaar brengen.

Ik bedankte Kajafas en vroeg hem waar Annas was. Hij antwoordde dat Annas verkouden was, en in ieder geval zelden van huis ging. Hij zou zich bij mij melden in Jeruzalem. Ik zei dat Annas meerdere zonen had, van wie er een hogepriester was geweest.* Hij antwoordde dat het niet netjes zou zijn als zij zouden komen in afwezigheid van hun vader. Ik stel me voor dat de oude man hen volledig overschaduwt.

*Eleazar, aangesteld door Valerius Gratus. In totaal vijf zonen van Annas bekleedden ooit het ambt van Hogepriester. Annas zelf was negen jaar hogepriester en Kajafas elf jaar.

Kajafas en ik begrijpen elkaar, denk ik, maar ik zal op hem moeten letten.

De positie is buitengewoon. Ik wou dat je hier was om het te bestuderen. Als ik vanuit het paleis naar buiten kijk, zie ik beneden mij deze stad die, behalve met Joden, vol zit met Grieken, Egyptenaren en de rest. Weg naar het zuiden is een strook vlakte langs de zee. Daarachter zijn uitlopers en dan, daarachter oprijzend, een barrière van bergen, kaal en ruig, waaronder de echte Joden wonen, stijfkoppig en koppig. Ze zijn omringd door vijanden - Samaritanen in het noorden, Idumeeërs in het zuiden, Romeinen op de punten van militaire uitkijk en Grieken overal, en ze willen ze niet anders dan vijanden hebben. De troepen zelf, de hulptroepen, waarmee wij hen in bedwang houden, worden gerekruteerd uit deze vijanden op hun eigen grondgebied, want zij willen zelf niet in het leger dienen en wij stellen hen - ten onrechte, denk ik - vrij. Zij sluiten zich op in hun Jeruzalem en nog meer in hun Tempel, onveranderlijk en in hun hart onverzettelijk.

Ik heb geen brief van je gehad, mijn vriend, sinds ik hier ben. Ik zal niet meer schrijven tot ik iets van je hoor.

Hfst. 8 - DE PROBLEMEN VAN EEN GOUVERNEUR

Caesarea

Uw brief is gekomen en ik ben u er dankbaar voor en voor uw aanbod van diensten. Ik zal onmiddellijk van je gebruik maken en je hebt me zelf de hint gegeven. U zegt dat het niet alleen rustig is in Rome, maar te rustig voor sommige mensen; dat de menigte moppert op een "gierige Caesar" omdat hij hen geen gulle gaven en spelletjes geeft en hoopt dat hij hen royaler zal behandelen wanneer hij terugkomt naar Rome.* U keurt Caesars beleid goed, en ik ook; laat hen wat doen zonder hun Spelen en voor de verandering eens eerlijk werk doen. Maar ik ben Caesar niet en ik kan het me niet veroorloven dat mijn volk moppert. Daarom moet ik Spelen tentoonstellen, en daarom vraag ik uw hulp.

*In dit jaar trok Tiberius zich terug op het eiland Capreae, in de baai van Napels. Hij keerde nooit terug naar Rome.

Allereerst zal ik wat gevechten met wilde dieren hebben. Ik had graag zo'n wedstrijd gezien als in Alexandrië - een paar stieren tegen een olifant, maar olifanten zijn te duur voor procureurs. Het belangrijkste spektakel zal bestaan uit een half dozijn leeuwen tegen een dozijn Idumese gevangenen gewapend met pijlen. Je ziet meteen dat het een tactische aangelegenheid wordt; als ze de leeuwen kunnen scheiden, maar daar - ik weet dat je boven zulke dingen staat. (Ze hebben elk zes lichte pijlen, dus de kansen liggen bij de leeuwen.) Sommige andere gevangenen - dit zijn criminelen - zullen te paard tegen de stieren vechten. Deze gevangenen zijn gekozen omdat ze niet kunnen rijden. Later, de gladiatoren - en hier kan je me in bijstaan. Ik wil het volk een nieuwigheid geven. Ik merk dat ze zelden een Galliër en nauwelijks een Brit hebben gezien. Nu ontwerp ik een wagengevecht tussen Parthen aan de ene kant en Galliërs en Britten aan de andere kant. De wagens zijn er - ik heb er zes aan elke kant - en ik krijg van de gouverneur van Syrië enkele Parthische gevangenen. Zes om te rijden en zes om te vechten. Kun je me de Galliërs en Britten bezorgen, vooral de Britten? Ze moeten gewend zijn aan wagengevechten, en ik wil ze direct kopen, zodat degenen die overleven door mij op andere Spelen gebruikt kunnen worden of uitgeleend aan vrienden. Ik wil alleen maar Britten als er zoveel beschikbaar zijn. Er is hier veel belangstelling voor dat eiland, en iedereen vraagt zich af waarom Caesar er niet heen gaat en het definitief aan onze bezittingen toevoegt. We zullen nooit echt veilig zijn in Gallië tot we dat doen. Maar, ik weet het, voorzichtigheid is tegenwoordig het woord.*

*Tiberius, die de stelregels van Augustus volgde, was terughoudend om de grenzen van het Rijk uit te breiden en de verovering van Brittannië werd niet serieus ondernomen tot 43 na Christus, onder keizer Claudius.

Ik heb Alexander gevraagd wat de Hogepriester bedoelde met zijn gepraat over een Joodse verlosser of Messias, en ik weet dat uitgerekend jij zijn antwoord zult willen horen. Zoals alles in dit vreemde land, is het een gemengde kwestie van religie en politiek. Blijkbaar geloven de Joden op grond van hun heilige geschriften dat hun God, die hen uit alle volkeren van de wereld heeft uitgekozen (een grappig idee), hen op een of andere dag zal herstellen in de positie die zij honderden jaren geleden innamen, toen Romeinen noch Grieken tot hen waren gekomen. Maar, zegt Alexander, hun opgeleide mensen en hun heersers, zoals Kajafas, zijn veel te verstandig om te denken dat dit in deze tijd kan gebeuren, en daarom stellen zij de komst van een verlosser uit tot in de onbepaalde toekomst, of zeggen zelfs dat het helemaal niet voor deze wereld geldt, maar voor een ander leven dat dit opvolgt - een heel verstandig standpunt, zult u zeggen, en ik ook. Maar de gewone Jood, die koopt en verkoopt of boert of vist, ziet de toekomst anders. Hoe meer hij wordt onderdrukt door barbaren, zoals hij zou zeggen, zoals Grieken of Syriërs, Egyptenaren of Romeinen, hoe meer hij uitkijkt naar de komst van een verlosser, een soort God, die vanuit zijn hemel wordt gezonden om de Joden te bevrijden; sommigen denken zelfs dat deze verlosser niet alleen Judea zal bevrijden, maar de hele wereld zal veroveren. Daarom sprak Kajafas zo betekenisvol tot mij; er is nooit een boef die zich ergens in deze streken vestigt, maar een horde zal zich om hem heen verzamelen en zijn verhaal geloven dat hij gezonden is om hun koning te zijn. "Wat zouden Kajafas en Annas daarvan vinden?" zei ik tegen Alexander. Hij vertrok geen spier. 'Het is twijfelachtig,' zei hij, 'in hoeverre de verlosser de diensten van een hogepriester meer nodig zou hebben dan die van een Romeinse gouverneur. Annas en Kajafas geloven ongetwijfeld dat de verlosser ooit zal komen. Zij moeten niet minder geloven, maar zij zullen zeer traag toegeven dat hij werkelijk gekomen is; het gewone volk gelooft dat hij nu kan komen en zij kunnen elk moment besluiten dat hij gekomen is.

Is het geen komisch idee - dit schamele kleine ras, dat door een half dozijn veroveraars onder de voet is gelopen, in slavernij is gevoerd en over de aarde is verspreid, dat gelooft dat het uitverkoren is uit alle anderen en dat zijn God, die nooit in staat is geweest zijn tegenslagen te voorkomen, iemand zal sturen om Caesar en Rome omver te werpen? Je zou denken dat als ze zien dat we hier maar 4000 soldaten hebben, ze zouden weten hoe zwak en verachtelijk ze eigenlijk zijn, maar ik vermoed dat, hoewel Kajafas beter weet, velen van hen denken dat die 4000 alles is wat Rome heeft. Hoe dan ook, als je erop kunt vertrouwen dat een God allerlei wonderen verricht, maakt het niet uit hoeveel soldaten er aan de andere kant staan. Ik vrees dat ze op een dag een lesje nodig zullen hebben.

Als je de kans hebt, smeek ik je mij aan te bevelen aan Lucius Aelius Sejanus.* Zeg hem dat ik van plan ben enkele nieuwe wegen in dit land aan te leggen en dat ik toestemming zal vragen om de eerste met zijn naam te noemen. Ik zal hem later zelf schrijven. Ik had gehoopt hem de wijn van het land te kunnen sturen, maar mijn beste vriend, het is net azijn. Geen wonder dat de Grieken hier een brullende handel drijven in de edele Chian en onze warme Falernian.

*De favoriet van Tiberius, die in die tijd de echte heerser van het Rijk was. Later werd hij aangeklaagd door zijn meester vanuit zijn retraite in Capreae, beschuldigd van samenzwering en opgejaagd naar executie.

Hfst. 9 - BESLUIT OM JERUZALEM TE BEZOEKEN

Caesarea

Ik heb besloten om binnenkort naar Jeruzalem te gaan. Hier zie ik bijna niets van mijn Joden. Caesarea zit vol Grieken, Syriërs, Feniciërs, Egyptenaren en dat soort gespuis. Er zijn veel Joden, dat is waar, maar ze zijn van het gewone soort - handelaren, geldschieters en dergelijke. De mannen die tellen zijn in Jeruzalem, en dat kan duizenden kilometers ver weg zijn, hoewel het gewoon in de heuvels ligt. Kajafas houdt zorgvuldig contact met mij, maar voor de meesten van hen besta ik misschien helemaal niet. Daarom ga ik naar boven om kennis te maken met Annas en zijn vrienden.

Bovendien wil ik hun hoofdkwartier zien: het nest waarin ze hun opruiingen herbergen, als die er al zijn; het bolwerk dat, volgens Martius, zelfs Rome niet veel last zal bezorgen als ze ons ooit zouden trotseren. Ik moet de verdediging bekijken en bedenken hoe mijn kleine garnizoen daar zal liggen als er een opstand komt. De wegen ook, en de watervoorziening - u zult me hiervoor prijzen, dat weet ik - deze dingen zijn altijd slecht totdat de Romeinen ze in handen krijgen. Ook ben ik benieuwd naar hun tempel, hoewel ik denk dat ze me die nauwelijks zullen laten bekijken, en ik moet weten waar ze het tempelgeld bewaren, al was het maar om het te beschermen tegen rovers. U hoeft mij niet te verdenken; ik zal Crassus of Sabinus niet imiteren,* maar u weet dat als iemand hun schatkist overvalt, ik de schuld krijg. Ik verzeker u dat ik bereid ben met hen op te trekken, maar ik moet uitzoeken wat voor mensen het zijn en wat ze doen. Hier in Caesarea heb ik het gevoel dat ik afgesneden ben van mijn eigen provincie, en ik blijf me ongemakkelijk voelen, hoewel de chef van mijn inlichtingendienst meldt dat alles rustig is en er geen teken van problemen is. Hij is trouwens een begenadigde Samaritaan, Jozef genaamd. De meeste van zijn familie hebben land en leven verloren door toedoen van Herodes. Hij haat Herodes' zonen en hij haat de Joden, dus hij is een nuttige dienaar voor ons. Ik hoop over drie weken naar Jeruzalem te gaan.

*Beide Romeinse generaals hadden de tempelschat geplunderd.

De Spelen verliepen erg goed. De Galliërs en Britten vochten geweldig. De menigte was zo verrukt dat ze aandrong op het opnieuw en opnieuw vechten met nieuwe tegenstanders tot bijna allen waren gedood. De wedstrijd tussen de leeuwen en de Idumeeërs was niet zo succesvol; de leeuwen haalden de Idumeeërs uit elkaar, zodat het snel voorbij was. Een van de Idumaeërs vocht uitstekend en ik had hem graag willen redden, maar de leeuwen waren te snel.

Er was een merkwaardig voorval dat de koppigheid van deze Joden illustreert. Er zaten er hier vier in de gevangenis die ter dood veroordeeld waren wegens struikroverij. Ik bood hen aan te laten vechten tegen een tijger, op voorwaarde dat ze gewapend zouden zijn met alle soorten houten wapens die ze wilden kiezen of maken, maar dat ze eerst publiekelijk hulde zouden brengen aan de buste van Caesar in de arena. Ze waren best bereid om te vechten - het waren stuk voor stuk sterke mannen - maar ze weigerden zich aan Caesar te offeren. Ik zei hen dat ze zo voor de tijger gegooid zouden worden, en ze lachten me uit. Dus werden ze ervoor gegooid, en nu waarschuwt Alexander me met een sip gezicht dat de Joden een of ander religieus bezwaar hebben (afgezien van het persoonlijke) tegen het verscheuren van hun lichaam door dieren. Ze hebben zoveel religieuze bezwaren.

Postscriptum.

Ik heb deze brief weer geopend om je mee te delen dat Alexander, gesteund door Marcius, Jozef en alle anderen, me nu vertelt dat ik niet naar Jeruzalem kan gaan op de dag die ik had vastgesteld, omdat het de Sabbat van de Joden is. Het zou een diepe belediging zijn, zeggen ze; het zou worden opgevat als een opzettelijke provocatie; er zou rouw en protest zijn en misschien rellen. "Rellen op de Sabbat! zei ik. "Zeker niet! Maar ik veronderstel dat ze een uitzondering zouden kunnen maken om een beetje te rellen. Natuurlijk moest ik toegeven; dat zag ik meteen aan Marcius' gezicht. De sabbat is ongelooflijk heilig voor hen, zegt hij; ze zullen geen enkele vorm van arbeid verrichten of tolereren; je mag dit niet doen, je mag dat niet doen; het lijkt me dat je nauwelijks iets kunt doen. Ik vraag me af, stroomt hun heilige rivier de Jordaan op de sabbat of neemt hij rust? Ik stelde Marcius de vraag. 'Er zijn er onder hen,' antwoordde hij, 'die geen ei eten als het op de sabbat wordt gelegd.' 'Als je een houten been hebt,' vroeg ik, 'kun je dat dan op de sabbat mee uitlaten?' Niets stoort mijn Marcius. 'Ik geloof,' antwoordde hij, 'dat hun geleerden over dat onderwerp verdeeld zijn.'* Ik kon me nauwelijks inhouden. 'Natuurlijk,' zei ik, 'verrichten zij op de sabbat niet de functies van de natuur?' Alexander kwam tussenbeide. 'Je hebt helemaal gelijk,' zei hij, terwijl hij me bewonderend aankeek. "Sommige doen dat niet."** Ik was een beetje verbaasd. Maar stel dat -' zei ik, en toen werden we onderbroken en viel het onderwerp weg.

*Dit was in feite een onderwerp van controverse onder de geleerden.

**De asceten van de Essene sekte.

U kunt me beter nog een van uw bewonderenswaardige verhandelingen schrijven over de deugd van tolerantie en de gelijkheid van de mens, want ik verzeker u dat ik daar momenteel grote behoefte aan heb.

Hfst. 10 - MOEILIJKHEDEN BIJ HET BEZOEKEN VAN JERUZALEM

Caesarea</p>

Ik zou kunnen barsten van verontwaardiging. Alles is klaar voor de reis naar Jeruzalem en vanmorgen heb ik met Marcius de laatste puntjes op de i gezet. 'Is er nog iets dat je kunt bedenken?' vroeg ik. Ik voelde me kwiek, vol van een levendige verwachting over Jeruzalem, en bijna beminnelijk tegenover mijn Joden. 'Natuurlijk,' zei hij, 'nemen we de beelden op de standaarden niet mee.'* Ik protesteer en ik heb geen verbazing getoond; ik leer in dit land niet verbaasd te zijn. Dan, "Waarom niet?" zei ik. 'Als we de standaarden meenemen naar Jeruzalem,' herhaalde hij, 'laten we de beelden altijd achter.' Niet bij deze gelegenheid, denk ik,' zei ik, 'wat Valerius Gratus ook gedaan mag hebben.' Hij vertrok geen spier. 'Iedere Procurator sinds Caesar het land overnam heeft de beelden achtergelaten,' beweerde hij, 'anders zouden de Joden diep beledigd zijn.'

*Op de standaard van de Romeinse soldaten waren vaak medaillons bevestigd met afbeeldingen van de keizers.

Ik verzeker je, mijn bloed kookte. Bedoelt u mij te vertellen," vroeg ik, "dat wanneer de Romeinse gouverneur zijn formele intocht maakt in de belangrijkste stad van de Joden, dat hij de standaard van zijn troepen met de afbeeldingen van Imperator Tiberius Caesar, mogen die de goden behouden, en van Augustus Caesar Imperator, zijn grote voorganger, moet weglaten?" "Ja," zei hij. "Het is het geaccepteerde beleid en ik smeek u het te volgen. De Joden dulden geen afbeelding van een god of keizer in Jeruzalem: noch beelden, noch medaillons op de standaarden, noch afbeeldingen op munten. U weet zelf dat hoewel de in Italië geslagen zilveren munten die dit land bereiken de beeltenis van Caesar dragen - want dat is niet te vermijden - de koperen munten die in Judea zelf worden geslagen niet zijn beeltenis hebben. Zo ook de standaarden. Hij keek me aan. 'Het is Caesars wil dat hun godsdienst niet wordt beledigd. Ze hebben geen beeld van hun god. In de diepte van hun tempel in Jeruzalem is een kleine kamer die bewoond wordt door hun god, maar het is leeg; er is niets in.'

'Caesar zou er geen bezwaar tegen hebben,' zei ik, 'als ik zijn beeld meenam naar Jeruzalem en er niets gebeurde. Hij zou blij zijn te denken dat ik de vijandigheid van deze Joden tegen hem en Rome en de hele buitenwereld afbrak.'

'Als er tumult ontstaat,' zei Marcius, 'en een aanval op de troepen in de nauwe straten van Jeruzalem, kan ik niet instaan voor de gevolgen. Zou Caesar dan tevreden zijn?

Sterke taal, zoals je ziet. Alexander was erbij en ik keek hem af en toe aan, maar de kleine Jood had het goede verstand om zijn mond te houden. Aan het eind heb ik moeten toegeven. Wat kon ik anders doen? Ik kan geen tumult en een opstand riskeren zo vroeg in mijn ambtsperiode, met zo weinig beschikbare troepen en de zekerheid dat ik veroordeeld zou worden voor mislukking, hoewel als ik succesvol zou zijn heel Rome mijn "standvastigheid" zou prijzen.

Maar het gaat tegen de stroom in. Om voor de ogen van deze arrogante priesters en hun norse mensen Jeruzalem binnen te gaan, alsof we op proef zijn! Het is overal hetzelfde. Wat denken de Britten als ze zien dat we bij hun eiland stoppen? Wat denken de Joden als ze zien dat we liever Caesar vernederen dan hen beledigen? Ze zullen tolerantie zien als zwakte en voorzichtigheid als terughoudendheid. En het zal geen goed doen. Er zal kwaad van komen. We zullen ons werk opnieuw moeten doen en uiteindelijk zullen we het grondig moeten doen. Op dit moment moet ik toegeven. Ik zou de Joden graag beledigen, maar ik kan het me niet veroorloven Caesar of Sejanus dwars te zitten.

Procula gaat met me mee. Ze heeft Caesarea lang geleden uitgeput; ze staat erop dat het tijd wordt dat ze iets echt Joods ziet. Ik zeg haar dat als we zonder de beelden naar boven gaan, ze in ieder geval iets zal zien dat echt niet-Romeins is.

Hfst. 11 - ONTVANGST IN JERUZALEM

Jeruzalem

We zijn hier nu een week en het lijkt wel een jaar. Het is alsof we in een ander land zijn. Ik voelde het meteen toen we van de kust omhoog kwamen. Caesarea is immers bruisend en vrolijk, met een vriendelijk gezicht naar je toe. Hier, terwijl we op en neer marcheerden in deze sombere heuvels, die zich naar het noorden en zuiden uitstrekken zo ver het oog reikt, voelde ik me als een indringer die voor het eerst een vijandig land binnenging. De hele weg zagen we groepen mensen van de boerderijen en verspreide gehuchten die ons zwijgend gadesloegen. Zo was het ook toen we Jeruzalem binnenkwamen. Er was geen welkom bij de poorten of op straat. Geen geroep of gegroet; zelfs geen teken van Kajafas of iemand van de hogepriesterkaste. Menigten genoeg in de straten, want de plaats is als een konijnenheuvel, maar allemaal somber en stil, alsof ze het bevel hadden gekregen, of ons bespotten als ze dachten dat ze onze aandacht hadden getrokken. De plaats is een vulkaan, en als ik meer troepen had, en Caesar het toestond, zou ik het niet erg vinden als de explosie kwam. Marcius zegt dat het niet zal komen - nog niet. De hogepriesters, beweert hij - en daarmee bedoelt hij de kleine ring van families waaruit de hogepriester altijd gekozen wordt - zullen zo weinig mogelijk met mij te maken hebben, maar ze hebben de zaken goed in de hand. En ik zal ze goed in de hand hebben voor ik klaar ben, zo heb ik Marcius verteld. Hij waarschuwt me geen vriendelijkheid te verwachten van de priesters of het volk. Voor hen allen zijn we vreemdelingen en overweldigers, die met koudheid en achterdocht worden bekeken tot hun god ons van hun nek wil verwijderen.

Dit is een ellendige stad. Behalve de grote werken van Herodes is er nauwelijks een gebouw dat een blik waard is. Alle trots en smaak die ze bezitten hebben ze in hun tempel gestopt. De straten zijn smal en slecht geplaveid. Hun riolering en watervoorziening zijn schandalig, zelfs voor Azië; het is geen wonder dat ze lijden aan allerlei ziekten. Ik zal hiernaar moeten kijken.

De hand van Herodes is overal duidelijk. Hoe moet die man de Joden hebben veracht en uitgelachen! De ene dag vermaakte hij hen en de volgende dag sloeg hij hen in het gezicht - of, waarschijnlijker, deed hij beide dingen bijna tegelijk. Hij bouwde hun tempel die een van de wereldwonderen is en zij zijn er trots op, zoals het hoort, en tegelijkertijd bouwde hij een theater in de stad en een amfitheater daarbuiten. En wat voor nut had dat, zegt u, aangezien ze zo'n hekel hebben aan de invoering van zulke boosaardige spektakels? Ik denk dat dat precies is wat Herodes moet hebben verheugd. Hun priesters en al hun strengere mensen veroordeelden hem en zijn slechte werken, maar velen van het gewone volk stroomden naar de spektakels. Welk volk kon de verleiding weerstaan? In de ogen van de goede Jood was Herodes dus een verdorvene van het volk, subtieler en gevaarlijker dan de gewone vervolger.

Het spreekt vanzelf dat Herodes ook een paleis bouwde - een enorme aangelegenheid die tevens een vesting is. Het gaf hem een extra greep op de stad. Wat hij ook deed, hij vergat nooit de noodzaak zich te beveiligen tegen zijn volk. Het hele land is bezaaid met zijn forten. Ik woon niet in het paleis. Iets bescheidener is genoeg voor mijn pretenties. Bovendien heb ik graag mijn soldaten in de buurt. Ik woon in de Antonia, de citadel die dichtbij ligt en uitkijkt over de Tempel. Ik heb de troepen daar en kan een scherp oog houden op de Tempel, want als er problemen zijn, vooral in de tijd van de grote Feesten, is het in de Tempel dat het vroeg of laat zal verschijnen. U kunt zich niet voorstellen hoe gretig de Joden zijn om elkaar te bestrijden. Ze zijn net zo vol facties als de Grieken, en je weet wat dat betekent. Een paar van hen begunstigen de familie van Herodes; de opperpriesters, zoals ik u heb verteld, vinden het goed om het beste van ons Romeinen te maken; de fanatici en onruststokers van het gewone volk kijken afwijzend naar hen beiden. Dan komen de plattelandsbewoners altijd van over de Jordaan of uit Galilea en de inwoners van de stad zijn er snel bij om problemen met hen te maken, om nog maar te zwijgen van de Samaritanen, met wie elke goede Jood bereid is ruzie te maken.

De Tempel is verbazingwekkend. Zoiets is er niet in de wereld. Het is een stad op zich, en de priesters en bedienden moeten duizenden zijn. Er zijn enorme zuilengangen en hoven, de ene na de andere. Buitenlanders mogen in het buitenste hof komen, en dan is er een barrière, en als een buitenlander erdoor gaat en ontdekt wordt, krijgt hij de doodstraf. Zelfs onze eigen soldaten worden door ons geëxecuteerd als ze de barrière overschrijden. Dan is er nog een voorhof dat de grens aangeeft voor vrouwen en een ander voor mannen, en zo verder naar de voorhoven van de priesters en het grote offeraltaar en de binnenste kamer van allemaal - de lege kamer - die niemand betreedt behalve de hogepriester, en slechts eenmaal per jaar. De hoeveelheid offers die door particulieren worden gebracht is verbazingwekkend, en het gedeelte van het buitenhof waar de offers worden gekocht en verkocht is net een grote kermis. De priesters krijgen een deel van alle offers, en om zeker te zijn van hun inkomen, staan zij erop dat niemand offert behalve in Jeruzalem en in de Tempel zelf. En dan zijn er nog de geschenken van rijke Joden en het tribuutgeld van rijk en arm. De schatkist is verborgen ergens in de diepte van de Tempel - ik weet niet waar precies.

Je zult me vragen hoe ik ben ontvangen sinds ik de stad binnenkwam. Niet goed. Ze vragen om moeilijkheden. Ik had al hun leiders uitgenodigd om mij te ontmoeten in het Antonia op de ochtend na mijn aankomst. Er kwam geen antwoord, maar ze kwamen toch. Alexander had me gezegd dat ik ze beter op het buitenplein kon ontvangen, omdat sommigen van hen het gebouw zelf niet wilden betreden. Ik bood zelfs aan om hen eten en wijn te geven - geen wijn van het land, maar echte wijn - voordat ze vertrokken, maar Alexander antwoordde natuurlijk dat dat onmogelijk was; ze zouden het niet accepteren; bovendien was het de dag voor of de dag na een of ander feest, en dat maakte hen strenger dan ooit om degenen te ontmoeten die zij heidenen noemen. In deze, zoals in alles, gaf ik toe. U kunt niet zeggen dat ik geen geduld met hen heb.

Er was een grote menigte toen ze kwamen. Ik denk dat de meesten van hen net zo nieuwsgierig waren om mij te zien als ik om hen te zien. Heel het Sanhedrin was er, ongeveer zeventig van hen. Dit is het orgaan dat de Joden regeert, onder ons gezag; hun opperpriesters, ambtenaren en meest vooraanstaande advocaten en filosofen maken er deel van uit. Ik begroette Kajafas en hij stelde de leiders aan mij voor; onder hen Annas en een of twee die het ambt van hogepriester hadden bekleed, de kapitein van de tempelwacht, het hoofd van de schatkist en nog een paar. Annas had daar zijn zonen, een hele rij. Een van hen is al hogepriester geweest, en de anderen verwachten dat ongetwijfeld ook te worden. Hij heeft een haviksgezicht, met dunne lippen (voor een Jood), en af en toe, als hij bewogen is, een vonk van vuur in zijn ogen. Ik weet niet of het sluwheid of neiging is die zijn beleid bepaalt, maar hoewel hij een van de hoofden is van de priesterlijke edelen die met ons samenwerken en bijna allemaal behoren tot de factie die Sadduceeën wordt genoemd, zoekt hij de steun en het applaus van de andere factie, de Farizeeën, die allen voor de uiterste naleving van de Joodse wet zijn en voor zoveel mogelijk verzet tegen Grieken en Romeinen en alle andere vreemdelingen.

*Vijf zonen van Annas bekleedden het ambt. Eleazar was hogepriester geweest rond 16-17 na Christus. Jonathan werd hogepriester in 36-37 na Christus en werd later vermoord op initiatief van procurator Felix. Theophilos was Hogepriester na Jonathan, en Matthias een paar jaar later. Annas de jongere werd hogepriester voor enkele maanden in 62 na Christus, en werd vermoord door het volk.

Kijk nu wat er gebeurde. De leidende Sadduceeën hebben zitting in het Sanhedrin, maar de meerderheid van de leden zijn Farizeeën, die de Sadduceeën met argwaan en afkeuring beschouwen als tijdverdrijvers in de godsdienst en (daarom) in de politiek. Allen luisterden om te horen wat ik zou zeggen en wat de edele Sadduceeën tegen mij zouden zeggen. Na de uiteenzettingen begon ik met tegen Kajafas te zeggen dat het me speet dat ze het niet nodig hadden gevonden me bij mijn binnenkomst in de stad te begroeten. Ik sprak in het Grieks omdat dat, zoals u weet, de taal is van de opgeleiden in het hele Oosten. Voordat Kajafas kon antwoorden zei Annas iets scherps in een vreemde taal en er was een kleine beweging van applaus onder sommigen van hen. Kajafas zei haastig dat het een kwestie van gewoonte was en dat de Romeinse gouverneur tot nu toe nooit een formeel welkom had geëist bij het betreden van Jeruzalem.

Ik word, denk ik echt, een wonder van zelfbeheersing. Ik vroeg niet wat Annas had gezegd, maar ik ontdekte achteraf dat hij in het Aramees, dat zij onderling gebruiken, had gezegd dat het zeker genoeg was dat zij ermee instemden om überhaupt naar mij toe te komen. Ik wendde mij echter tot hen en zei - opnieuw in het Grieks - dat ik hoopte dat de ongesteldheid beter was die hem had belet mij in Caesarea te komen verwelkomen. Hij glimlachte lichtjes en antwoordde, opnieuw in het Aramees - een belediging - en er werd algemeen gelachen. Ik liet Alexander deze keer voor mij vertalen. Het bleek dat de brutale kerel had gezegd dat zijn indispositie beter was, maar elk moment kon terugkeren. Maar ik weet hoe ik met zulke heren moet omgaan en ik sprak ze in het Latijn toe, om ze hun plaats te leren, en beval Alexander in het Grieks te vertalen. Ik vertelde hen ronduit dat ik ontstemd was over mijn ontvangst in Caesarea, en nog meer in Jeruzalem, maar dat zij geen reden tot klagen hadden zolang hun gedrag oprecht loyaal was. Zij luisterden zuur en toen zei Kajafas haastig dat zij hun plicht tegenover Caesar en Rome kenden. Ik vroeg of zij een verzoek aan mij hadden, en hij antwoordde dat het voor een goed gevoel en tevredenheid zou zorgen als ik de gewaden van de hogepriester aan hen zou teruggeven. Dat, antwoordde ik, was net als in Alexandrië een zaak van Caesar, en het zou geheel van hun gedrag afhangen of ik een aanbeveling kon doen. Vervolgens zei ik, dat ik veel bewondering had voor wat ik van de tempel had gezien en dat ik die graag wilde bezichtigen; misschien wilden sommigen van hen mij de volgende dag de wonderen ervan laten zien. Kajafas stemde toe. Ik stelde voor dat de hogepriesters ons zouden vergezellen. Ze keken allemaal naar Annas. Hij boog ernstig. "Naar het buitenhof!" zei hij, deze keer in het Grieks. Echt, de man is onuitstaanbaar. 'Dat weet ik,' zei ik. 'Hebben we niet zowel in het Grieks als in het Latijn opschriften aangebracht die vreemdelingen verbieden voorbij het buitenhof te komen?' Toen kon ik de verleiding niet weerstaan. "Toch heb ik gehoord," voegde ik eraan toe, "dat een van mijn voorgangers zelfs de binnenste kamer heeft bezocht. U herinnert zich dat toen Cneius Pompeius tijdens zijn oosterse veroveringen Jeruzalem innam, hij de heiligste kamer binnendrong. Je had hun gezichten moeten zien. Een gemompel van afschuw en woede brak uit; sommigen spuugden op de vloer; sommigen deden een stap naar mij toe. Annas stapte naar voren, maar ik gaf hem geen tijd om te spreken. "Ik ben zelf dat niet van plan," zei ik, "om verder te gaan dan het buitenhof, zoals ik erop vertrouw dat u het dagelijkse offer ter ere van Caesar en Rome zult blijven brengen. Daar werden ze rustig van, want het was een herinnering dat we, hoe tolerant we ook zijn, een dagelijks symbool van onderwerping van hen eisen.

*Pompeius de Grote, die het Heilige der Heiligen betrad in 63 voor Christus.

Tenslotte vertelde ik hen dat ik van hen verwachtte dat ze elke opruier onder het gewone volk die problemen dreigde te veroorzaken, snel aan mij zouden melden. Ik hoefde, zei ik, het soort problemen dat ik bedoelde niet te specificeren; ze wisten goed genoeg wat er gebeurde als een of andere rover of fanaticus, half gek van religie of de vrijheid van zijn land, zich als leider begon op te werpen en een aanhang verzamelde. Ik vertrouwde op hen voor loyale steun. Hiermee heb ik ze ontslagen.

Ik blijf hier twee weken en maak dan een inspectieronde voordat ik terugkeer naar Caesarea. Ik moet de boeren zien. Ik geloof dat ze niet het minste begrip hebben van de macht en het belang van Rome - een zeer gevaarlijke vorm van onwetendheid. Ik zal blij zijn om weg te gaan, maar Procula zal het jammer vinden om Jeruzalem te verlaten. Ze vindt alles schilderachtig, en bovendien trekken hun godsdienst en tempelverering haar aan. Het is merkwaardig hoe deze Oosterse religies de vrouwen fascineren. Als het niet Egyptisch is, dan is het wel het Joodse merk; hoe groter het mysterie en de hocus-pocus, hoe liever zij zich onderwerpen aan de priesters. Procula bezoekt het buitenhof en ondervraagt Alexander over hun wonderlijke binnenste lege kamer. Ik zeg haar dat ze het op een dag zal vergeten en door de barrière zal gaan. Dan zal het mijn onaangename plicht zijn om haar te laten executeren.

Trouwens, ik heb twee vragen voor je. Hoeveel synagogen zijn er in Jeruzalem? Vijftig, zegt u? Er zijn er bijna vijfhonderd. En wie heeft het alfabet ontdekt? De oude Egyptenaren of de Assyriërs, antwoordt u. Nee, het was Abraham, de voorvader van de Joden. Gelooft u het niet? Wat een aanmatiging! Ik ook niet, maar de Joden wel, of doen alsof. Al het goede moet uit de Joden komen. Ik weet het niet, maar ik verwacht dat ze de ontdekking van vuur en het rad opeisen. Het is een troost dat wij tenminste de vreze hebben voor het goede Romeinse zwaard.

Uw evenwichtige en tolerante geest zal, vrees ik, de toon van deze brief niet goedkeuren. Ik geef toe dat Jeruzalem mijn humeur niet verbetert.

Hfst. 12 - EERSTE VERMELDING VAN JOHANNES DE DOPER

Caesarea

Ik dank u voor uw brieven en vooral voor uw ijver bij het verdedigen van mijn belangen tegen Pomponius Rufus. Ik heb hem lang geleden gewaarschuwd dat zijn nieuwe huis, als het zo hoog gebouwd zou worden, mijn lichtrechten zou verstoren. De sluwe boef heeft lang genoeg gewacht om zijn plannen uit te voeren. Laat hem in de rechtbank ontdekken, mijn vriend, hoe standvastig en welbespraakt ik in jou ben.

Vorige week hoorde ik dat er een rondreizende prediker was opgedoken in het heuvelland ten zuiden van Jeruzalem. Zijn naam is Johannes. Omdat het bleek dat hij enige opwinding veroorzaakte, en nog meer zou kunnen veroorzaken, heb ik Joseph naar Jeruzalem gestuurd voor een onderzoek. Ik heb hem de bevoegdheid gegeven, als hij het nodig acht, persoonlijk de bron van de gisting op te sporen en te rapporteren wat het inhoudt. Het kan niets zijn, maar ik moet het weten.

Hfst. 13 - VERDER NIEUWS VAN JOHANNES

Caesarea

Ik heb van Jozef gehoord. Hij zegt dat de zaak ernstig kan zijn, en nadat hij de informatie heeft verzameld die in Jeruzalem beschikbaar is, is hij de bergen in gegaan om zelf te horen wat de prediker Johannes zegt. Ik wens hem veel plezier met zijn expeditie. Het gaat door een onaangenaam gebied zoals er is in heel mijn domein - gure en dorre bergen, doorweven met diepe ravijnen en waterlopen, die steil naar beneden leiden naar het dal van de Jordaan en de Dode Zee. Het is voornamelijk bewoond, voor zover ik kan nagaan, door slechtaardige vogels, wilde dieren, melaatsen en halfgekke kluizenaars zoals ook deze Johannes schijnt te zijn. Tijdens Josefs afwezigheid heb ik de rapporten van onze spionnen in andere delen van het land bestudeerd. Het blijkt dat Johannes' faam zich verspreidt en het gewone volk begint over hem te praten. Sommigen vertrekken in hoge verwachting naar de plaats van de prediking. Ik zal blij zijn met Joseph's verslag. Dit is mijn eerste ervaring met dit soort opwinding en ik zal er krachtig mee omgaan.

Nog een woord over Pomponius. Bespaar geen kosten. Het is niet zozeer belangrijk dat mijn rechten op het licht worden beschermd als wel dat Pomponius een boef blijkt te zijn.

Hfst. 14 - OOGGETUIGENVERSLAG OVER JOHANNES

Caesarea

Wat ik uit Rome hoor, maakt me bijna blij dat ik slechts Procurator ben. Een wederzijdse vriend van ons - ik kan beter geen namen noemen - schrijft me dat Sejanus niet alleen ambitieus is om in de familie van Caesar te trouwen, maar dat hij tegelijkertijd minachtend over Caesar zelf spreekt. 'Monarch van een eilandje' noemde hij hem laatst - heb je dat gehoord? Ik durf de woorden nauwelijks te schrijven. Als deze dingen Caesar ter ore komen, zal ik blij zijn dat ik mijn benoeming niet te danken heb aan de gunst van Sejanus.

Jozef is eindelijk terug en ik heb met hem en Alexander overlegd. Hij had wat moeite om de prediker op te sporen. Hij moest bergop en bergaf in weer en wind, en werd met een onvriendelijk oog bekeken door de Joden die ook onderweg waren. Er waren er ook veel op de weg: de meesten uit Judea, maar velen uit Antipas' gebied aan de andere kant van de Jordaan, en sommigen uit Samaria en zelfs Galilea. Toen hij Johannes ontdekte - de man trekt voortdurend van dorp naar dorp - weet je wat hij aantrof? Een van Antipas' officieren, die Johannes in de gaten hield namens zijn meester. Men zei dat Johannes binnenkort mijn gebied zou verlaten en de Jordaan zou oversteken naar dat van Antipas. Ik weet niet of ik hem de kans zal geven.

Dit kan een zeer ernstige zaak zijn. Johannes is een van die mensen waarvoor ik gewaarschuwd ben. Volgens Jozefs verslag is hij "half gekleed, half uitgehongerd en half gek," maar dat doet er niet toe bij deze Joden. Het is wat hij zegt dat telt, of beter gezegd, wat zij verkiezen te denken dat hij bedoelt. Hij vertelt hun dat de grote tijd, het nieuwe tijdperk, dat zij allen verwachten, eraan komt, en voor hen betekent dat maar één ding: geen Herodes meer, geen Romeinen, geen gouverneurs, troepen of belastingen. Het idee van vrijheid, van onafhankelijkheid, van de herleving van de glorieuze dagen die zij onder hun oude koningen genoten - dat is wat hen uit het hele land aantrekt. Jozef verklaart dat Johannes maar hoeft aan te kondigen dat hij de verwachte leider is en het hele platteland zal in vuur en vlam staan. Hij pretendeert het niet, zo zegt Jozef, dat hij zelf een leider is, maar hij doet wat bijna net zo erg is: hij vertelt hen dat er een leider komt, en wel spoedig, en dat is precies wat zij zoeken. Ik heb Alexander hierover ondervraagd en hij is wijs en mysterieus. Ik vroeg hem of deze leider dezelfde was als de verlosser of Messias waarover Kajafas had gesproken. Hij zegt van niet; dat er vóór de verlosser, volgens hun heilige geschriften, een voorwacht of boodschapper of profeet moet komen - hoe je hem ook wilt noemen - en dat wanneer deze persoon arriveert, al het volk zal weten dat de verlosser zelf de volgende zal zijn.

U zult zien dat het vanuit het standpunt van de Romeinse gouverneur allemaal hetzelfde is. Johannes voorspelt de komst van een nieuwe profeet; de verschijning van de profeet zal worden gevolgd door die van de verlosser, en dan zullen Caesar en Rome plaats maken voor het nieuwe tijdperk. Het is, dat zult u beamen, onmogelijk dat zulke fantastische maar verderfelijke ideeën zich onder het volk mogen verspreiden. U kunt zich de verwachting niet voorstellen die hier overal in de lucht hangt. Iedereen wacht, en wacht, op dingen die gaan gebeuren. Ik heb de overtuiging dat de beste plaats voor mensen als Johannes de gevangenis is, en dat is waar ik voorstel om hem binnenkort onder te brengen.

Ik heb Kajafas geschreven om te vragen wat hij en het Sanhedrim erover te zeggen hebben en om hem te informeren over wat ik van plan ben. Ze hadden me al eerder moeten inlichten.

Ik moet niet vergeten je iets grappigs te vertellen over Johannes. Hij vertelt de Joden dat, om zich waardig te maken voor de grote dagen die komen gaan, ze zich moeten verootmoedigen voor het slechte leven dat ze geleid hebben. Dit kietelt mij, zoals het u zou doen als u de Joden zou kennen. De meesten van hen houden helemaal niet van dit deel van de leer. Naar hun eigen mening hebben zij niets om nederig over te zijn; en hebben dat ook nooit gehad. De nieuwe tijd is allemaal goed en wel, maar het gaat erom de Joden boven alle andere volkeren te stellen. Vernedering is gepast voor Grieken, Romeinen en dergelijke. Ik zou graag willen weten wat mijn vriend Annas denkt over vernedering op bevel van een haveloze prediker ontsnapt uit een grot! Maar ik weet het al. De priesters zijn gewend aan Johannes. Er is een hele sekte van fanatici van zijn ras in dit land - een flink aantal van hen in de streek waar hij vandaan komt - die streng leven en het gemakzuchtige priesterschap in Jeruzalem verachten. Annas en Kajafas zouden hem de wind uit de zeilen nemen, daar ben ik zeker van, vooral als hij tekenen zou vertonen van echte populariteit. Het is allemaal goed en wel dat hun God een nieuw tijdperk voortbrengt, maar de hogepriesters verwachten zeker dat ze eerst worden geraadpleegd.

Dit lijkt me een kans om me te laten gelden. Ik wacht op een brief van Kajafas, maar wat hij ook zegt, ik wil het garnizoen in Jeruzalem versterken. Ik hoop op uw goedkeuring.

Hfst. 15 - DE AFBEELDINGEN VAN DE CAESARS

Caesarea

Ik heb van Kajafas gehoord over Johannes. Hij stuurt me een officieel antwoord dat zeer discreet is opgesteld. U zult de tekst ervan wel leuk vinden. Er staat:

"Het Sanhedrim, dat vertegenwoordigers heeft gestuurd om Johannes, de zoon van Zacharias, te ondervragen en zich ervan heeft vergewissen dat hij noch de Messias van de Joden, noch een van de Profeten beweert te zijn, is van mening dat hij volgens de wet geen overtreding heeft begaan die het rechtvaardigt hem te berechten. Tegelijkertijd erkent hij dat de burgerlijke macht redelijkerwijs een bredere kijk kan hebben op de gevolgen die een uitbreiding van zijn leer zou kunnen hebben.

Kajafas stuurde een privé briefje per bode. Hij heeft er geen bezwaar tegen dat ik maatregelen neem als ik dat nodig acht. Ik weet zeker dat hij en zijn vrienden hopen dat ik dat zal doen. Je ziet het spel. Johannes kan gemakkelijk een last voor hen worden, als hij dat al niet is. Ze willen hem uit de weg hebben, maar het zou hen beter uitkomen als ik hem verwijder dan dat ze zelf de last dragen. Op mijn woord, ik zou hen niet verplichten, maar ik heb een nieuwe maatregel bedacht om hen en het gewone volk te leren wie hier hun meester is. Ik vertelde u dat ik had besloten om meer troepen naar Jeruzalem te sturen voor het geval deze zaak van Johannes onrust zou veroorzaken. Ik heb besloten dat de nieuwe troepen deze keer de keizerlijke afbeeldingen op de standaard zullen dragen als ze Jeruzalem binnengaan. "Wat een waanzin! Ik hoor het je zeggen, en je roept meteen visioenen op van oproer, tumult en openlijke oorlog. Maar luister. U geeft uw Pilatus niet genoeg krediet voor schranderheid. Denkt u dat alleen Joden sluw zijn ? Mijn troepen zullen Jeruzalem binnengaan in het holst van de nacht. In de ochtend, als de Joden wakker worden, hun zaken doen, zich naar de tempel begeven, zullen ze de standaarden zien, met de afbeeldingen erop, al opgesteld op de wallen van de Antonia. Ze zullen de Antonia bestormen, zeg je? Vertel dat maar aan de mariniers. Maar, als ze het zouden proberen, wat een verhaal zou ik naar Rome moeten sturen! De vermoeiende, verraderlijke Joden die een directe aanval doen op de afbeelding van Caesar en de standaarden van de legioenen nadat ik hun scrupules had gerespecteerd om de troepen in het donker binnen te sturen! Wat zou onze patriottische Romeinse menigte zeggen van dat verhaal? Ik zou voor één dag een held zijn en de Syrische legioenen tot mijn beschikking hebben. Maar vrees niet. Als Jeruzalem hoort dat de prediker Johannes wordt gearresteerd en de Romeinse adelaars in haar midden ziet, zal het zich wel twee keer bedenken voordat het zich openlijk verzet. Kajafas zal geschokt zijn over mijn onvoorzichtigheid, maar het wordt tijd dat ze begrijpen dat ze deel uitmaken van de Romeinse staat, en ik heb Marcius zijn orders gegeven.

Ik stuur je wat Syrisch aardewerk. Ik hoop dat je slaven voorzichtiger zijn dan de mijne. Ik heb de mijne gezegd dat de volgende die een waardevolle vaas of beeld beschadigt, op de Spelen zal staan, en niet als toeschouwer.

Hfst. 16 - DE LAST VAN DE ROMEINEN

Caesarea

Prijs me aan, mijn vriend, als een goede Romein. Ook ik draag de zegeningen van Italië naar het arme Oosten. Ik heb twee landmeters meegebracht, een uit Alexandrië en een uit Antiochië. Ik heb hen opgedragen mij plannen voor te leggen voor het herstel van bepaalde wegen, voor de aanleg van baden in Samaria, en voor een goede watertoevoer naar Jeruzalem uit de bronnen ten zuiden van de stad. Ik zal hiervoor geen dank krijgen, maar waar of wanneer krijgt de Romein dankbaarheid voor de weldaden die hij de oosterse volkeren brengt? Zij leven als varkens en wanneer hij hen uit hun smerige toestand bevrijdt, klagen zij slechts dat hij hen geld aftroggelt om openbare werken te betalen die hij wil en niet zij. Was het niet Caesar Augustus - of was het de grote Julius - die dit de last van de Romein noemde, waaraan hij zich, wat hij ook wil, niet kan onttrekken?

Gelooft u dat er in Samaria geen baden zijn, hoewel onze officieren, zowel militairen als burgers, er bij warm weer naartoe gaan voor hun gezondheid? Wat de wegen betreft, stel ik voor om die langs de kust en de twee die vanuit het noorden en het oosten naar Jeruzalem lopen, opnieuw aan te leggen. Onze troepen zullen zich veel sneller verplaatsen, en natuurlijk ook de handel en het pelgrimsverkeer, wat mijn inkomsten ten goede zal komen. De watervoorziening is een weldaad voor Jeruzalem, waarvoor ik een standbeeld zou moeten krijgen. Maar, weet je, de enige vraag die hen interesseert is, wie het moet betalen. Ik begrijp niet hoe ze onder de huidige omstandigheden kunnen overleven tijdens hun grote festivals. Normaal heeft Jeruzalem misschien zo'n 50.000 inwoners, en er zijn maar een paar waterputten om hen allemaal van water te voorzien. Maar ten tijde van het Pascha komen de pelgrims met tienduizenden tegelijk. Niemand kent het exacte totaal, maar sommigen zeggen dat er een half miljoen mensen opeengepakt zitten in Jeruzalem en de omliggende dorpen. Jeruzalem zelf is stampvol; ze slapen op de daken en zelfs op straat, en ze stromen elke morgen massaal toe vanuit het omringende land. Waar halen ze allemaal hun drinkwater en hun ceremoniële wassingen vandaan? Ik kan het u niet zeggen, tenzij misschien hun god Jahveh het door een wonder verschaft of het feest geldt als een doorlopende sabbat en zij helemaal niet mogen drinken. Maar water zullen ze krijgen, schoon en overvloedig, of ze het nu willen of niet, en ze moeten ervoor betalen volgens de gewoonte van de Romeinse provincies.

De troepen zijn vertrokken, met Martius aan het hoofd. Ze dragen de beelden van drie Caesars - Tiberius zelf, Augustus en Julius. Ze zullen morgenvroeg in Antonia zijn. Ik heb de mannen persoonlijk toegesproken. Ik zei hen dat de naam van Rome en de Caesars in hun handen is en dat ze die moeten beschermen, maar dat er van hun kant geen provocatie mag zijn.

Ik heb Marcius opgedragen een troep te sturen, Johannes te arresteren en hem naar mij in Caesarea te sturen. Ik moet dit in ieder geval doen, want als Antipas weet, wat hij weet, dat er aan mijn kant van de grens onvrede wordt gezaaid, zal hij er het beste van maken.

Hfst. 17 - CONFLICT MET DE JODEN

Caesarea

Nu heb ik nieuws voor jullie. Ik heb de meest opwindende week van mijn leven gehad. Ik heb werkelijk het vet in het vuur gestoken. Jeruzalem is in rep en roer, het rumoer verspreidt zich door het hele land, en hier in Caesarea word ik belaagd door een menigte boze Joden.

In het begin ging alles goed. De troepen bereikten Antonia terwijl het nog donker was en de standaarden werden opgericht op de kantelen. Ze konden worden gezien vanuit sommige delen van de Tempel. Ik moet u zeggen dat bij de vroegste dageraad de priesters hun voorbereidingen beginnen voor het ochtendoffer en weldra verzamelt zich de menigte aanbidders. (Het was nauwelijks daglicht toen iemand de afbeeldingen op de standaardpalen ontdekte. Ze hebben de ogen van haviken als het om ons gaat. Onmiddellijk was er een verontwaardiging. Sommigen van hen haastten zich naar de Antonia, anderen naar de priesters, anderen terug naar de stad om het nieuws te verspreiden. Kajafas was in een mum van tijd in het Antonia en smeekte in ieder geval Marcius om de standaarden aan de openbaarheid te onttrekken. Marcius zei beleefd nee en verwees hem naar mij. Kajafas zei dat hij zich sterk moest opstellen; hij had het Sanhedrin al ontboden; zij zouden niet alleen bij mij maar ook bij Rome klagen en dat aan het volk vertellen, maar dat hij betwijfelde of de menigte kon worden weerhouden van een daadwerkelijke aanval op de citadel. Marcius gaf geen krimp en Kajafas was ten einde raad. Ondertussen verzamelde heel Jeruzalem zich in de Tempel en rond de Antonia. Ze bedreigden niet alleen ons, maar ook het Sanhedrin. Velen van hen hadden knuppels en stenen bij zich, en toen Kajafas uit de kantoren van het Sanhedrin kwam om hen toe te spreken, bedreigden zij hem met geweld, beschuldigden het Sanhedrin ervan om deze "belediging" op hun godsdienst te hebben gebracht door zijn tolerantie jegens ons, en eisten dat het onmiddellijk zou zorgen voor een verwijdering. Kajafas antwoordde dat het Sanhedrin haar uiterste best zou doen, maar dat er geen geweld mocht worden gebruikt; zij zouden onmiddellijk een machtige afvaardiging naar mij in Caesarea sturen en, als ik niet zou toegeven, zouden zij onmiddellijk een beroep doen op Caesar en om mijn verwijdering vragen. Hij voegde eraan toe dat als iemand van de menigte de deputatie wilde vergezellen, zij dat konden doen; zij konden helpen om mij te bewijzen hoe diep geraakt zij waren door deze daad van heiligschennis, maar zij zouden alleen hun godsdienst en hun land ernstige schade toebrengen door een oproer in Jeruzalem. Kajafas is een sluw man. Hij voorzag hen van een uitlaatklep voor hun woede en zichzelf van het middel (zoals hij hoopte) om mij te intimideren.

Ze geloven hem op z'n woord en zijn naar Caesarea gekomen. Ja, mijn beste Seneca, zij verlieten hun werk en hun godsdienst en gingen op weg, duizenden en duizenden, naar mij in Caesarea. Ze kwamen niet alleen uit Jeruzalem, maar uit honderd steden en dorpen; overal, toen het nieuws zich verspreidde, gingen ze op weg naar Caesarea. Toen ik hoorde wat er gebeurde, ging ik het dak van het paleis op - dit was vier dagen geleden - en de wegen waren zwart van hen zover het oog reikte. Ze marcheerden gestaag als mannen met een doel, zoals men in Rome doet als men naar de Spelen gaat. Alle leeftijden waren er, van grijsaards tot jongens. Hun meest geleerde Rabbijnen kwamen, elk met een aanhang van leerlingen en bewonderaars. Een menigte priesters uit de Tempel begeleidde de deputatie, die geleid werd door Kajafas en Annas. Toen de deputatie het paleis binnenkwam, was er een geweldig tafereel van enthousiasme onder hen. De rest van de bevolking kijkt zuur toe. Met een beetje meer provocatie zou er een bloedbad komen.

Ik heb genoten van het gesprek met de priesters. Kajafas was waardig, Annas vechtlustig, en zijn zoon Eleazar (voorheen hogepriester) luidruchtig. Maar een voor een willen ze uit de valkul komen. Ze zijn bang voor de menigte en nog banger voor hun vijanden in Jeruzalem, die druk bezig zijn hun positie te ondermijnen door hen pro-Romeinen, "medeplichtigen aan afgoderij" (de misdaad der misdaden in de ogen van een goede Jood), verraders en dergelijke te noemen. U kunt zich de argumenten goed voorstellen. Van hun kant had nog nooit een Procurator zoiets gedaan; Caesar zou het afkeuren; Caesar was altijd attent geweest; noch ik, noch Caesar - in het bijzonder Caesar - kon oproer en openlijke opstand wensen, die te verwachten waren als ik mijn bevel niet introk. Van mijn kant was de aanwezigheid van de beelden een gewoon teken van het Romeinse gezag; het was veel minder aanstootgevend dan het dagelijkse offer dat zij reeds aan Caesar en aan Rome brachten; ik had mijn uiterste best gedaan om hun gevoelens te sparen door de troepen 's nachts binnen te sturen; de beelden nu terugtrekken zou een ongekende vernedering van Caesar zijn en ze terugtrekken tegenover bedreigingen zou een teken van zwakte zijn.

Sinds deze bijeenkomst zijn ze hier verschillende keren geweest, zowel in het openbaar als privé, en met tussenpozen hebben ze de menigte lastig gevallen. Ik heb Kajafas gezegd dat hij zijn mensen moet bevelen naar huis terug te keren, maar hij zegt dat hij hen hoogstens rustig kan houden door te beloven mij geen rust te geven totdat hij mij heeft overtuigd. Hun aantal neemt niet af, maar groeit gestaag. Er komen veel mensen binnen uit nieuwsgierigheid, maar er komen ook allerlei wilde fanatici uit verre streken die gewelddadige toespraken houden. Ik weet niet hoe ze allemaal overleven, maar ik veronderstel dat een goede ruzie over religie voor hen vlees en drank is.

De situatie kan niet blijven duren, maar ik geef toe dat ik het een beetje moeilijk vind om ermee om te gaan. Ik zou ze met geweld kunnen verdrijven, maar ik wil geen bloedvergieten; alle mensen in Rome die voor vrede en rust zijn (en die de moeilijkheden van provinciale gouverneurs helemaal niet begrijpen) zouden tegen mij in het geweer komen. Aan de andere kant moet ik niet toegeven. Ik wil deze Joden graag een lesje leren. Trouwens, het is echt belangrijk, als een kwestie van beleid, om hun exclusiviteit te breken, en ik heb een begin gemaakt. Zo ver van de Romeinse regel die hier echt wordt geaccepteerd, is er een langzame maar gestage beweging tegen het en tegen de priesters die het tolereren. Tenzij we beginnen om hun halsstarrigheid te breken, zullen we binnenkort Judea moeten heroveren. Kon ik thuis maar op goede steun rekenen, maar daar - ik weet dat als ik met de hand op het zwaard praat, ik niet te veel sympathie van u moet verwachten.

Ik wou dat u de baan zelf had voor een paar maanden.

Ik laat u het resultaat weten.

NEDERLAAG VAN PILATUS

Caesarea

Ik dank Jupiter dat de plaats weer vrij is van Joden. De laatste van hun voddenstaart verdwijnt in de bergen, en ik schrijf je, mijn lieve Seneca, in haast om je te vertellen wat er gebeurd is. Ik zal eerlijk tegen je zijn, want de waarheid is dat ik misschien de hulp van jou en mijn andere vrienden nodig heb. Ik ben blij dat Caesar zelf niet in Rome is, want ik kan niet verhullen dat de feiten verkeerd aan hem kunnen worden voorgesteld. Nee, ik zei dat ik eerlijk tegen je zou zijn; ik zou bang zijn dat de feiten hem echt zouden worden gerapporteerd.

Na vier dagen vertoonden de Joden geen tekenen van verzwakking. Ze stonden en zaten en sliepen en zeiden hun gebeden rondom het Paleis en in de aangrenzende straten en op de pleinen. Vooral zeiden ze hun gebeden. Marcius schreef me dat alles in Jeruzalem stil lag en dat hij passief in de Antonia werd belaagd. Jozef meldde dat het Sanhedrim gezanten had gestuurd naar Herodes Antipas, zijn broer en de gouverneur van Syrië om hen te smeken bij mij in te grijpen omdat een ernstige uitbraak in Judea een onaangename weerslag zou hebben op hun grondgebied. De priesters hadden ook de missie gekozen die zij, indien nodig, naar Rome zouden sturen. Ik besloot een directe dreiging met militair geweld te gebruiken. Ik kondigde aan dat op de volgende dag - de zesde dag van deze procedure - de Joden 's morgens vroeg op het marktplein zouden verzamelen en dat ik hen persoonlijk zou toespreken. Tegelijkertijd beval ik alle beschikbare troepen zich te verbergen in de omliggende gebouwen. Aan het einde van mijn toespraak moesten ze naar buiten komen en op de Joden afstormen.

Het marktplein is een open ruimte die twintigduizend mensen kan bevatten, en het was stampvol. Het lawaai, toen ik aankwam, was onbeschrijfelijk. Tien minuten lang schreeuwden ze naar mij en naar elkaar. Ze gedroegen zich als gekken. Ik weet niet wat ze zeiden; ik betwijfel of velen van hen zichzelf kenden. De priesters, die een rij hadden gevormd (om mij te beschermen, geloof ik) voor het verhoogde platform waarop ik zat, konden geen stilte verkrijgen. Uiteindelijk stond ik op, gaf een teken aan mijn ambtenaren en deed alsof ik weg wilde gaan. Dat bracht hen even tot rust en Kajafas, die het podium besteeg, zei hen dat het Sanhedrin mij had gevraagd hen persoonlijk toe te spreken (dit was niet waar) en dat het hun plicht was stil te luisteren. Ze werden stil voor dat moment.

Ik was beleefd, ik was verzoenend. Ik vertelde hen dat Caesar er altijd op gebrand was zich niet met hun godsdienst te bemoeien en dat ik niet minder dan andere gouverneurs geneigd was hun scrupules te respecteren. Maar dit was geen religie, het was louter een administratieve handeling waartegen zij geen bezwaar moesten maken. Zij konden niet verwachten te worden vrijgesteld van de symbolen van de Romeinse heerschappij, ik zou bijna zeggen van het Romeinse burgerschap, die de hele beschaafde wereld gemeen heeft. Hierop ontstond rumoer. Ik was bereid elk redelijk verzoek van hen in overweging te nemen, maar eerst moesten zij rustig naar hun huizen terugkeren. Tot die tijd kon er niets gedaan worden. Of wilden ze een conflict aangaan met de macht van Rome? Ik stopte abrupt en gaf het signaal. Onmiddellijk verschenen de troepen aan alle kanten en, met al hun wapens klaar voor onmiddellijk gebruik, omsloten ze de menigte.

Wat denk je dat ze deden, wijste der wijzen van Rome? In paniek raken, beven voor het Romeinse zwaard, proberen te ontsnappen? Ze toonden er geen tekenen van. De troepen aanvallen, zich in het conflict storten waarmee ik hen bedreigde? Geen moment. Eerst waren ze verrast en maakten geen geluid of beweging. Toen riep een van hun leiders voor mij luidkeels in het Aramees en knielde voor de soldaat die het dichtst bij hem stond. Hij had gezegd, zo werd mij verteld, dat ze liever de dood zouden ondergaan dan toe te geven. In een flits volgden zij zijn voorbeeld. Overal deden priesters en mensen hetzelfde. Ze worstelden met elkaar om vooraan te komen, om hun nekken te laten zien aan de Romeinse beul, en achter de gelukkigen knielden ze neer met ontblote nekken, rij na rij, duizenden en duizenden, om hun beurt af te wachten. De positie was belachelijk. Ik kon geen grootschalige slachting bevelen. Dat was ik ook nooit van plan. Zelfs als ze maar één hoofd hadden gehad, had ik het niet kunnen afhakken, hoewel het me het grootste plezier zou hebben gedaan. Ik had gefaald en dat wist ik. Het duurde maar een paar seconden voordat ik een beslissing nam. Ik gebood de hogepriesters mij te volgen en trok me terug voor overleg. Laat ik het verhaal van mijn vernedering inkorten. Ik zei dat ik diep onder de indruk was van hun toewijding aan hun godsdienst (en dat was waar genoeg), maar dat ik vooral onder de indruk was van de orde en de kalme vastberadenheid die zij tentoonspreidden. Was het anders geweest, hadden ze geprobeerd mij met geweld te intimideren - maar u ziet het argument en, hoewel u misschien lacht, verzeker ik u dat de priesters dat niet deden. Zij bedankten mij ernstig en Kajafas ging naar buiten en maakte mijn besluit in bijna mijn eigen woorden bekend en voegde eraan toe dat zij vertrouwen in mij en in hun priesters moesten hebben en rustig naar hun huizen moesten terugkeren. Daarop volgde jubel, dankzegging en natuurlijk meer gebeden. Yahveh krijgt de eer. De hele dag zijn ze vertrokken, hun psalmen zingend. Laat ze zingen zolang het kan. Maar als ze op een dag een ander soort gouverneur van mij krijgen, als Caesar zijn beleid van geduldige tolerantie opgeeft, als hun wilde fanatici deze politieke en sluwe priesters omverwerpen, als de Romeinse legers oprukken - zal Jahveh hen dan redden?

Ik kijk naar jou en mijn andere vrienden om het beste gezicht op te zetten als dit verhaal Rome bereikt. Per slot van rekening heb ik slechts getracht respect af te dwingen voor Caesar en zijn beelden hebben het een week boven hun tempel uitgehouden. Het is een begin, ook al heb ik bij de finish de worp verloren.

Nu wacht ik op de prediker Johannes. Marcius had hem nu bij de hielen moeten vatten. Als hij hier veilig in de gevangenis zit, zal het zwaard met hem afrekenen. Als hun overwinning op mij hen doet denken dat het nieuwe tijdperk is begonnen, zal ik er tenminste voor zorgen dat de profeet het niet overleeft.

Dus je hebt een van je tragedies voorgelezen aan een bewonderend publiek in Rome? Ik weet zeker dat het vol zit met mooie sentimenten. Was ik maar daar om ernaar te luisteren. Was je maar hier om ze toe te passen op deze onverbeterlijke Joden, met mij om de pret te bekijken.

Hfst. 19 - ARRESTATIE VAN JOHANNES DOOR HERODES ANTIPAS

Caesarea

Marcius is teruggekeerd naar Caesarea met twee berichten. Het eerste is dat ik populair ben geworden in Jericho, de grensstad bij de rivier de Jordaan. Het is een zeer belangrijke plaats, want de handel van de lagere Jordaanvallei passeert er en de douane-inkomsten zijn groot. Enige tijd geleden kreeg ik klachten over afpersing van het douanepersoneel. De hoofdontvanger is - was, moet ik zeggen - een jood van lage komaf. Hij beroofde de handelaren links en rechts en de opbrengst kwam niet in mijn kas terecht. Een van zijn ondergeschikten, een andere jood, die vond dat hij geen eerlijk deel van de buit kreeg, verraadde hem en twee ondergeschikten. Het was een slechte zaak; ze hadden een deel van ons geld en de winst van hun eigen afpersingen achtergehouden. Ik berechtte hen hier in Caesarea en stuurde hen terug naar Jericho, de leider om gekruisigd te worden en de andere twee om gegeseld te worden tot de dood. De Joden waren opgetogen, niet alleen omdat de hoofdman hen had bestolen, maar ook omdat hij een Jood was die zij haatten omdat hij in onze dienst was getreden. Nu kunnen ze zijn opvolger haten, want ik ga de informant in zijn plaats benoemen. Ik moet op zijn loyaliteit kunnen rekenen als hij niet door zijn landgenoten wordt vermoord.

Het andere nieuws is dat Johannes aan mij ontsnapt is. Hij ging met een van zijn preken naar Antipas' land. Het resultaat was hetzelfde als bij ons: massa's ellendige boeren die zich tot razernij brachten en wilden weten of ze zijn leiding konden volgen. Antipas kan nog minder dan wij tegen het praten over een nieuw koninkrijk. Als er problemen zijn in zijn land, zullen Romeinse troepen worden gestuurd om hem te helpen, en als ze er eenmaal zijn, zal het afscheid zijn van zijn belachelijke kleine monarchie. Dat weet hij en hij wachtte op Johannes. De prediker is nu veilig opgeborgen in de kerkers van Machaerus, een onaangename, sombere vesting in de heuvels ten oosten van de Dode Zee. Ik zou zeggen dat hij het laatste van zijn Judea heeft gezien. Als Antipas enig verstand heeft zal hij een einde aan hem maken. Het is de enige veilige methode, geloof me, met mensen die hun religie en hun politiek vermengen.

Bij nader inzien spijt het me niet dat Antipas deze zaak op zich heeft genomen. Een zekere mate van odium zal aan hem kleven, want Johannes heeft veel volgelingen. Maar soms, als ik 's nachts wakker lig, wenste ik dat ik de behandeling van Johannes had gehad. De tollenaar van Jericho is een slechte vervanger.

>Hfst. 20 - HET PROBLEEM VAN HET AQUADUCT

Caesarea

Ik was niet verbaasd te horen dat de twee Herodessen een klacht tegen mij hadden ingediend in Rome toen ze hoorden over de beelden. De honden! Ze hebben het moraal van de bastaards waaruit ze voortkomen. Maar - dankzij jou en mijn andere vrienden - heb ik ze verslagen. Ik heb een officiële brief in Caesars naam ontvangen (geschreven door een van Sejanus' vrijgelatenen) waarin hij me prijst dat ik zonder bloedvergieten uit een moeilijke situatie ben gekomen en me tegelijkertijd verwijt dat ik erin ben gekomen. De moraal is dat men niet mag falen; men moet inderdaad lang nadenken alvorens tot actie over te gaan, maar dan doorzetten ondanks alle tegenstand.

Antipas heeft het te druk met zijn plannen tegen mij. Het is nu al vele weken geleden dat hij Johannes gevangen heeft genomen en hij heeft me zojuist een brief gestuurd, een prachtig stukje hypocrisie, waarin hij zegt dat een zekere Johannes, een gevaarlijke fanaticus, aan zijn kant van de grens is gearresteerd, maar omdat de man tot mijn provincie behoort en al geruime tijd ontevredenheid binnen mijn grens heeft gepredikt, veronderstelt hij dat ik hem zelf wil aanpakken en is hij daarom bereid hem aan mij uit te leveren. Ik heb geantwoord dat mijn officieren Johannes meermalen zouden hebben gearresteerd als hij zich niet op Antipas' grondgebied had kunnen verschuilen en dat Antipas de incidenten die zich voordeden dus beter op eigen terrein had kunnen afhandelen. Misschien krijg ik zelf nog moeilijkheden, want ik hoor dat sommige volgelingen van Johannes op en neer gaan, zijn voorbeeld volgen en, overbodig te zeggen, verklaren dat hun meester zal terugkomen.

Het is een opluchting om me bezig te houden met het maken van wegen en aquaducten. Ik ben echt blij als ik de groepen arbeiders zie werken aan de heuvelwegen naar Jeruzalem: "wegen", let wel, beste Seneca, niet "weg", want ik maak zowel de weg die vanaf de kust omhoog loopt als die vanaf de Jordaan en Jericho omhoog leidt. "Waarom moeite doen?" zeg je. 'Is dat geen extravagantie?' Nee, want langs die wegen komt het materiaal voor mijn aquaduct van Jeruzalem. Ik zal trots zijn op het aquaduct, dat verzeker ik u. Ik zal erop vertrouwen dat het mijn naam in de geschiedenis zal vereeuwigen. Ik heb de afgelopen weken meer tijd doorgebracht in de heuvels ten zuiden van Jeruzalem dan in Caesarea. Er is vierentwintig mijl van het ruigste land denkbaar dat moet worden onderworpen en ik rijd van punt naar punt en kijk naar de mannen die door de heuvels hakken, rotsen opbreken, ravijnen overbruggen, de fundamenten leggen voor mijn reservoirs. Ik heb arbeiders getrokken uit alle omliggende streken, uit Galilea en Samaria, Trans-Jordanië, Idumaea, en zelfs uit Syrië, maar betrekkelijk weinig uit Jeruzalem, de plaats die het ten goede moet komen. Het volk van Jeruzalem wil niets met ons te maken hebben, zelfs niet als wij proberen hen te helpen. Zij hebben niets dan minachting voor Samaritanen en Galileeërs die hun een goede watervoorziening brengen. Zij zouden liever zonder water zitten, of het slecht hebben, dan een Romeins loon aan te nemen. Laat me je een verhaal vertellen. Er is een rabbijn in Jeruzalem die zei dat er waarschijnlijk maar twee echt goede Joden in de hele wereld waren - hijzelf en zijn zoon. Of misschien, voegde hij eraan toe, was er maar één - hijzelf.

Ik maak me zorgen over de kosten van het aquaduct. De mannen worden regelmatig betaald, maar binnenkort zijn er grote bedragen verschuldigd aan de aannemers. Ze kunnen niet uit de gewone belastingen komen, noch kan ik, voor zover ik kan zien, een speciale heffing opleggen die het benodigde bedrag zou opleveren. Ik heb het Sanhedrin gevraagd mij suggesties te doen, maar ze zijn niet behulpzaam. Ze praten en praten, maar doen geen voorstellen. Ze zeggen dat de aannemers extravagant zijn of ze erkennen de noodzaak van het aquaduct maar zeggen dat het werk uitgesteld had moeten worden of ze verklaren ronduit dat Rome het moet betalen. Ik zal ze een ander liedje laten zingen als ik met ze klaar ben.

Hfst. 21 - EERSTE VERMELDING VAN JEZUS

Caesarea

Het Sanhedrin is halsstarrig. Ik heb hen gezegd dat ze binnen drie maanden manieren moeten vinden om het aquaduct en de wegen te betalen. Ik heb eindeloze conferenties gehad met hun leiders. Ik herhaal tot ik moe ben: "Voor het eerst in de geschiedenis zal Jeruzalem goed drinkwater hebben. Het is essentieel voor de gezondheid van uw grote stad. Ze blijven onbewogen. Een van hen zei verheven: "Drinkwater is niet echt belangrijk. Dat is slechts een zaak van het onreine lichaam. Wat belangrijk is, is de voorziening voor de ziel - water voor de wassingen die door onze wet zijn voorgeschreven. (Zij zijn altijd bij hun ceremoniële wassingen; ik heb nooit kunnen begrijpen hoe mensen die zich zoveel wassen er zo vuil uit kunnen zien). Dit argument gaf me een kans. "Precies," antwoordde ik, "jullie hebben grote hoeveelheden water nodig voor jullie wassingen en voor de tempeloffers. (U moet weten dat ze in de tempel een enorme bak water hebben om het bloed van de offers weg te spoelen). "Het aquaduct is dus zowel een zaak van religie als van gezondheid en fatsoen en ik verwacht dat u bereid bent mij te steunen en te betalen voor de dienst die ik u verleen.

Toen kreeg ik een briljant idee. "Aangezien," voegde ik eraan toe, "het aquaduct, naar uw eigen zeggen, een grote hulp zal zijn voor uw religieuze oefeningen, waarom betaalt u het niet met het geld van de tempel?" U zult nauwelijks geloven met welke woede zij deze redelijke suggestie ontvingen. Roof' en 'heiligschennis' waren de zwakste woorden die ze gebruikten. Ik protesteerde tegen hen dat zij het als een lening konden beschouwen en door een heffing op te leggen aan de bevolking van Jeruzalem en die te spreiden over twaalf maanden (of langer als zij dat wilden) de tempelfondsen konden terugbetalen. Zij waren bijna buiten zichzelf, maar ik hield voet bij stuk en beval hen het voorstel voor te leggen aan een formele vergadering van het voltallige Sanhedrin. Hoe meer ik erover nadenk, hoe aangenamer dit project mij voorkomt. Het lost de moeilijkheden zo eenvoudig op.

Het nieuws in uw laatste brief is onderhoudende lectuur. Ik dacht dat we laag genoeg gevallen waren toen spruiten van onze oude adellijke huizen hun eigen wagens bestuurden op de Spelen, maar ik had nooit verwacht te horen dat een Claudius als gewone gladiator vocht voor de armzalige menigte of een Domitius als acteur op het toneel. Ik vrees dat ik zulke opwindende roddels niet voor u heb. Een van de Rabbijnen die ervan verdacht werd mijn aquaduct gunstig te bekijken, is gisteren vermoord toen hij zijn huis verliet voor het Sanhedrin. Vijf schurken vielen hem aan met messen; hij had meer dan twintig wonden. Er is niet de minste kans om de moordenaars te vangen, hoewel hun schuilplaats bij velen bekend zal zijn. Berichten van de grens zeggen dat een andere dwalende prediker, ene Jezus, is opgedoken in Galilea; ik heb Jozef gezegd hem in de gaten te houden. De enige dochter van een van de hoofdpriesters van Jeruzalem is er vandoor met een Griekse koopman. Ze wilden dat ik het paar zou arresteren en verklaarden dat ze wat van haar vaders geld heeft meegenomen. Hij kan het missen. Helaas kwamen de soldaten pas op de kade toen het schip veilig weg was, en vandaag ben ik zeer in de gunst van Procula.

Ik kan mijn verbazing over je brief niet bedwingen. Wat zal Tiberius Caesar zeggen als hij hoort dat een Claudius een gladiator is geworden! *

*Keizer Tiberius behoorde tot de Claudiaanse familie, die berucht was om haar arrogantie. "De trots van de Claudiaanse familie," zegt Tacitus, "was onverbeterlijk in zijn aard.

Hfst. 22 - DOOD VAN JOHANNES EN VRAGEN OVER JEZUS

Jeruzalem

Ik ben naar Jeruzalem gekomen om mijn ruzie met het Sanhedrin te beslechten en deze keer meen ik het. Ze weigeren formeel om een bijdrage te leveren van de tempelbelasting, zelfs voor een paar maanden. Ze hebben me een vermoeiende schets gestuurd met het argument dat een aquaduct een keizerlijke aangelegenheid is en dat Caesars schatkist het moet betalen. Ze willen hooguit toegeven dat het betaald moet worden uit de gewone belasting van de provincie, en die is volgens hen al zwaarder dan de provincie kan dragen. Ze zijn onbeschaamd genoeg om te beweren dat de watervoorziening voor de ceremoniële wassingen die hun wet eist, altijd voldoende is geweest en dat hun andere behoeften zo'n overvloedige uitgave niet rechtvaardigen. Ik heb hen meegedeeld dat het geld onverwijld moet worden gevonden en dat ik, indien nodig, stappen zal ondernemen om het voor hen te vinden.

Ik heb geen geduld met hun kostbare wet, die hen (en ons) om de haverklap met minutieuze voorschriften omringt. Een deel ervan komt uit hun heilige boeken, maar het vervelendste deel is, voor zover ik weet, hun eigen creatie. Hun geleerden hebben generaties lang hun leven gewijd aan het bedenken van de meest uitgebreide en belachelijke religieuze regels. Kunt u geloven dat zij hele boekdelen hebben geschreven over hun regels voor het wassen en dat er een boekdeel of twee zijn gewijd aan het wassen voor de maaltijd? Heb je ooit gehoord van de rabbijn die stierf van de dorst? Hij zat opgesloten in een belegerde stad en kreeg elke dag een paar lepels water toegewezen. Hij gebruikte het allemaal voor ceremoniële wassingen en stierf in doodsangst. Ik zou graag de oude Annas aan die test onderwerpen. Of ken je het verhaal van de vrome ezel? Die behoorde toe aan een priester die geen voedsel wilde aanraken waarop bij aankoop geen tiende was betaald aan de tempel. Dagenlang weigerde de muilezel zijn eten. Was hij ziek? Was hij kreupel? Was hij alleen maar mulzig? Nee, mijn beste Seneca, geloof me, ze ontdekten dat toen zijn eten werd gekocht, er geen tiende was betaald aan de tempel. Het zou de wet niet overtreden. Het zijn allemaal muilezels in Jeruzalem.

Trouwens, ik zal geen last meer hebben van Johannes, de prediker, zoon van Zacharias. Hij is dood. Ik heb een formeel bericht ontvangen van de gouverneur van het kasteel van Machaerus. Hij ontving orders van zijn meester Herodes Antipas - gezonden vanuit zijn hoofdstad, Tiberias in Galilea - om Johannes te executeren als aanjager van rebellie en mij daarvan op de hoogte te stellen. Ik hoorde dat er een speciale reden was voor Antipas' actie. U herinnert zich dat ik u vertelde dat een andere opruier genaamd Jezus was opgedoken in Galilea. Alexander, die veel weet van wat er gaande is - en het mij vertelt omdat hij jaloers is op de waardige Jozef - zegt dat deze Jezus oorspronkelijk uit Galilea kwam om Johannes te bezoeken. Hij was eigenlijk in Judea toen het nieuws zich verspreidde dat Johannes was gearresteerd, waarop hij naar zijn eigen land vluchtte. Daar speelt hij precies hetzelfde spel als zijn meester. Hij maant zijn landgenoten tot nederigheid (daar hou ik van) en praat groots over het komende koninkrijk. Ook heeft hij zich opgeworpen als wonderdoener, geneest hij zieken en verschillende gekken (die zijn talrijk in Galilea) en dat trekt natuurlijk de bijgelovige menigte aan. Antipas zou het in ieder geval niet leuk vinden, maar wat hem echt stoort is de ontdekking dat er communicatie is geweest tussen Jezus en de volgelingen van Johannes. Dus, heel verstandig, heeft hij een einde gemaakt aan Johannes en is hij al - Jozef bevestigt dit - aan het informeren naar Jezus. Ik zal goede redenen hebben om te klagen als hij deze zaak laat groeien.

Er is een kant die me amuseert en pleziert. Jezus maakt ruzie met de wetgeleerden en de priesters. Alles wat de wet raakt of hun gezag bedreigt, wekt hun jaloezie op. Net zoals ik de Sanhedrin heb verteld dat ik verwacht dat zij mij elke onrust melden waarvan zij horen, zo maak ik er een punt van om hen vrij snel op de hoogte te stellen van elke nalatigheid die ik hen kan verwijten. Ik bracht Kajafas op de hoogte van de berichten over Jezus die mij bereikten en zei hem dat, aangezien het Sanhedrin zelfs in Galilea gezag opeiste, hij er maar beter voor kon zorgen. Hij antwoordde terstond met nadruk, zeggende, dat zij uit hetgeen zij van Jezus gehoord hadden, hoewel het nog weinig was, hem hartgrondig afkeurden en dat zij een afvaardiging van geleerden naar Galilea zonden om hem voor onderzoek op te roepen. Op zichzelf is de man een persoon van geen betekenis: de zoon van een gewone werkman. Maar Simon, een van de schurken die enige jaren geleden voor problemen zorgden, was een slaaf, en Athronges, een andere onruststoker, was een herder. Het is het ergste van deze Joden dat een rang niets voor hen betekent. Zij zullen elke zoon van de grond volgen als hij goed kan vechten, goed kan roven of goed kan praten - vooral als hij een paar wonderen op de koop toe neemt - en voordat je weet waar je bent, maken ze hem koning. Maar met Antipas en het Sanhedrin die hem in de gaten houden, en met mij die hem in Judea opwacht, is het een slecht vooruitzicht voor Jezus.

In ieder geval kan ik me nergens over opwinden, behalve over mijn aquaduct. Het is een nobel werk, waardig aan dat van Herodes zelf in Caesarea. Kunt u mij voorstellen hoe ik aan het geld kan komen? Mijn oren staan wijd open. Maar wacht in geduld. Ik heb een geheim; ik wrijf mijn handen erover, maar ik durf het zelfs u niet te vertellen. Ik hoop, wanneer ik de volgende keer schrijf, u te informeren dat ik het geld in handen heb, want om het te krijgen zal ik al de Joden te slim af zijn.

Hfst. 23 - INBESLAGNAME VAN DE TEMPEL-BIJDRAGEN

Jeruzalem

Drie dagen geleden, vroeg in de ochtend, heb ik de tempelgiften in beslag genomen. Niet alles, bewonder mijn gematigdheid. Ik heb de schatkist in de tempel zelf niet geplunderd, want dat zou een veldslag hebben betekend en slachtoffers die ik me niet kon veroorloven. U zult mijn terughoudendheid vergeven als u zich de omstandigheden van mijn meer fortuinlijke voorbeelden herinnert: Crassus bezette Jeruzalem met een groot leger op weg naar Parthië, terwijl Sabinus de tempel bestormde. Zowel mijn pretenties als mijn methoden waren bescheidener.

Rond deze tijd wordt elk jaar de Tempel-bijdragen van de buitenlandse Joodse gemeenschappen naar Jeruzalem gebracht.* Egypte, Klein-Azië en het Eufraatgebied leveren de grootste bijdragen. Het meeste komt in munten, maar er zijn ook de rijke giften van de vromen: borden voor de tempeldienst, juwelen en sieraden, goud om te smelten. De bijdrage van Egypte heeft helaas een week geleden veilig de tempel bereikt, maar die van de Aziatische steden wachtte in Caesarea op een escorte en die van de Eufraat (daar zit een mooie staaf massief goud bij, het geschenk van Ctesiphon) stond onder escorte op enkele kilometers van Jeruzalem. De Joden, moet ik uitleggen, sturen zelf bewakers, maar binnen de provincie zorgt de gouverneur voor een militaire escorte. De kist die in Caesarea was aangekomen nam ik zonder meer in beslag. De Joden konden het niet laten; ze gingen huilend op weg naar Jeruzalem, en ontdekten bij aankomst dat hetzelfde lot de karavaan van de Eufraat was overkomen. Dat vereiste enige regeling. We verdubbelden de escorte op de laatste nacht en toen de karavaan in de vroege ochtend in de buurt van de Tempel aankwam, kwam Marcius uit de Antonia met een volledig cohort en rende de hele stoet letterlijk de citadel binnen. Het zicht was echt komisch. Onze mannen genoten ervan. Het gebeurde allemaal zo snel dat de Joodse wachters, waaronder enkele zeer waardige ambtenaren, hun ogen nauwelijks konden geloven toen ze de poorten van de Antonia achter hen zagen sluiten en mijn mannen methodisch de kisten telden en wegdroegen. Een of twee waren zo dom om weerstand te bieden, maar daar kwamen we snel van af. Geen bloedvergieten, maar ze hadden wat blauwe plekken om aan hun landgenoten te laten zien.

*In het vroege voorjaar.

De commotie over de beelden in mijn eerste jaar - herinnert u zich dat betreurenswaardige incident? - was niets vergeleken met wat er nu gebeurde. Heel Jeruzalem kwam binnen een uur naar buiten. Ze schreeuwden en schreeuwden, ze dreigden het aquaduct af te breken, ze sloegen met hun vuisten op de muren van het Antonia. De priesters verzamelden zich in een dichte massa rond de tempel-toren, opdat ook die door mij zou worden aangevallen. Het verlies van geld raakt hen rauw. Ik wilde ze deze keer niet dagenlang laten demonstreren. Ik had een groot deel van mijn soldaten gekleed in gewone kleding, waaronder hun wapens verborgen waren. Sommigen glipten uit het Antonia voor het aanbreken van de dag. Een ander groot contingent was verborgen in het paleis van Herodes. Het waren allemaal Samaritanen en Idumeeërs, zodat ze zich gemakkelijk konden vermommen zonder angst voor herkenning. Het waren er ongeveer duizend. Zij verzamelden zich aan de rand van de menigte en namen deel aan het geschreeuw. Uit wat ik van sommigen van hen weet, zou ik zeggen dat ze alles deden wat ze konden om de menigte te stimuleren. s Middags kwam ik op de toren boven de poort. Ik kondigde aan dat het geld door mij zou worden gebruikt ten behoeve van hen op de manier die ik geschikt achtte. Toen beval ik hen te verspreiden. Opnieuw tumult; bedreigingen tegen de heiligschennende gouverneur, vloeken en zelfs stenen. Een trompet blies, en mijn beste mannen, onthulden hun wapens, vielen aan op de menigte. De schreeuw van woede en terreur die opsteeg, had men in Rome kunnen horen. De menigte vluchtte in volle vaart, maar de drukte was zo groot dat velen niet konden ontsnappen in de smalle straten en de armen van de soldaten waren moe van het slaan. Ik heb geen idee hoeveel doden er vielen, want de doden werden snel door hun vrienden meegenomen, maar het aantal is groot. Sindsdien is alles rustig. Ik moet u zeggen dat ik mijn mannen ten strengste heb verboden de menigte de tempel in te jagen en dat bevel is opgevolgd. Ik heb niets gezien van Annas en Kajafas, niet omdat ze niet kwamen, maar omdat ik weigerde hen iets te zeggen te hebben. Zij sturen de gebruikelijke deputatie naar Rome, maar ik ben niet zenuwachtig over het resultaat. De belangrijkste aannemers, die ik reeds met het tempelgeld heb betaald, zijn goede vrienden van Sejanus en zij twijfelen er niet aan dat met een oordeelkundige besteding onder zijn vrijgelatenen alles goed zal komen.

Ik ben dus tevreden. Het aquaduct zal weldra klaar zijn en er is geld genoeg om het te betalen. Ik heb enkele van mijn rekeningen vereffend met de Joden en vooral met hun religieuze priesters. Ze hebben een scherpe les gehad - laten we hopen dat ze ervan zullen profiteren. Toch vrees ik dat de toon van deze brief je niet zal bevallen, mijn beste Seneca. Daarom zal ik een suggestie doen. In je laatste brief aan mij klaagde je bitter over Rome: over het lawaai, de exorbitante huren, het dure en slechte eten. Bezoek me dan in Judea en laat je vermoeide geest opleven. Zeg je, met de bewonderenswaardige Horatius, dat zij die de zee oversteken alleen hun klimaat veranderen en niet hun geest? Ah, maar steek over naar Judea en zie of uw liberale tolerantie geen opvallende verandering ondergaat. Ik weet dat ik geneigd ben tegen de Joden te kankeren; het is een terecht verwijt. Maar dan leef ik tussen hen, u ziet hun winkels en synagogen alleen van een veilige afstand als u zich in uw draagstoel haast naar een cause celebre of een bijeenkomst van geesten.

Hfst. 24 - EEN LES VOOR DE GALILEEËRS

Jeruzalem

Ik vond dat ik je opnieuw moest schrijven voor ik op een van mijn periodieke inspecties in de provincie vertrek. Marcius en Jozef waarschuwen me beiden dat ik een slechte ontvangst zal krijgen vanwege de inbeslagname van het heilige geld. Daar ben ik niet zo zeker van. Het is natuurlijk heiligschennis voor hen allemaal, maar de mensen op het platteland houden niet van de hebzuchtige, graaiende priesters in Jeruzalem, die zich te goed doen aan hun offers, en bovendien profiteert alleen Jeruzalem van mijn gift van goed water; waarom heeft Jeruzalem niet betaald voor zijn water en zo de tempelgift gered van verspilling? Misschien zal ik toch niet zo impopulair zijn. Ik zal het volk laten weten dat het Sanhedrin het aquaduct wilde betalen uit de belastingen van het volk.

Het is nu een maand sinds de staatsgreep, waarmee ik veel felicitaties van mijn vrienden heb ontvangen. Op één ernstig voorval na, is iedereen redelijk rustig geweest. Ik verzwakte niet in mijn vastberadenheid. Ik verbood alle demonstraties, openbare bijeenkomsten en zelfs bijeenkomsten op straat. Dat maakte een einde aan hun straattaal. De ergste overtreders waren niet de priesters en wergeleerden zelf, maar de jonge betweters die hun lezingen bijwonen en het verstand leveren dat het gewone volk mist. Er was één man in het bijzonder, een hardnekkige kerel, een jood uit Tarsus die zijn mond voorbij praatte en veel te zeggen had, toen hij gearresteerd werd, over het feit dat hij een Romeins burger was. Het bleek dat hij dat was, dus werd hij vrijgelaten, maar ik vroeg de centurio hem in te fluisteren dat hij niet meer in onze handen moest komen, omdat zelfs een Romeins burger gedood kon worden bij een vluchtpoging. De eerste dagen waren er ook opruiende borden die mij en Caesar zwart maakten. De stad brak uit in een perfecte uitbarsting van hen, totdat we 's nachts een groep van drie aan het werk zagen op de muren van de Antonia. s Morgens was er behalve plakkaten nog iets anders op de muur van de Antonia.

Zoals ik al zei, was er een ernstig incident. Het werd veroorzaakt door een deel van de Galileeërs die naar de Tempel kwamen. Deze mensen zijn nooit erg populair in Jeruzalem. Ze worden beschouwd als een gemengd ras, als een beetje inferieur aan de zuivere Joodse Juda, en zo zijn ze ook, omdat ze zo dicht bij Feniciërs en Grieken en verschillende soorten Syriërs staan. De Galileeërs vinden zichzelf zo goed als welke Jood dan ook; ze zijn des te weerbarstiger tegen ons Romeinen omdat ze zelf worden geregeerd door een half-Jood, zoals Antipas, en in elk geval is een bezoek aan Jeruzalem voor hen een excursie waaraan ze met een onstuimige geest beginnen. Dit gezelschap, dat veertien dagen geleden aankwam, had gehoord van mijn inbeslagname van het tempelgeld, maar niet dat demonstraties verboden waren. Toen het luidruchtige gepeupel de Antonia bereikte, liet ik hen waarschuwen, maar tevergeefs. Zij beledigden ons boos en verklaarden dat zij bij het betreden van de tempel zouden protesteren tegen het gebruikelijke offer aan Caesar en aan Rome. Ik liet hen in de buitenste voorhof van de Tempel volgen door een troep soldaten die hen met zwaarden bestookten terwijl zij dieren kochten voor hun eigen offers. De andere Joden keken toe. Ik denk dat dit bewijs dat ik zelfs niet zou stoppen om de Tempel binnen te gaan een goede indruk heeft gemaakt. Het overblijfsel van de Galilese groep vertrok dezelfde dag weer naar hun eigen land en wanneer zij het nieuws verspreiden zou dat hun landgenoten moeten leren geen vrijheden met mij te veroorloven. Ik heb een verslag naar Antipas gestuurd en hem gesmeekt zijn onderdanen beter in toom te houden.

Het bevalt me niet wat je me vertelt over het overwicht van informanten in Rome. Als iemand partij kiest voor of tegen Sejanus, neemt hij het risico en mag hij niet klagen over het resultaat, maar dit systeem stelt zelfs de meest onschuldige bloot aan particuliere wraak. Een Romein zou veilig moeten zijn voor beschuldigingen van zijn vrijgelatene. Ik besteed geen aandacht aan anonieme informanten hier, hoewel er veel van hen aan het werk zijn. Zij die ons het meest haten proberen altijd de priesters en edelen die met ons samenwerken te ruïneren, maar tenzij de aanklager bereid is naar voren te komen luister ik niet naar hem. Daarin weet ik dat ik uw steun zal hebben. Voor rebellie, geen genade! Maar onze Romeinse justitie mag niet gebruikt worden om privé wrok te beslechten. "Bewonderenswaardig," zegt L. Annaeus Seneca, "en onder die noemer valt de toe-eigening van het heilige tempelgeld!

Hfst. 25 - ANTIPAS' ONDERZOEKEN IN NAZARETH

Caesarea

Ik heb bijna een maand doorgebracht in de noordelijke districten van mijn provincie. Ik heb grensposten geïnspecteerd, overlegd met mijn belastingambtenaren, ontelbare klachten gehoord en er een paar verholpen. Ik wilde zelf weten of dit deel van het land zoveel te lijden had onder de gevolgen van de droogte en de slechte oogsten als mij was verteld. Ik ontdekte dat dit het geval was. Op veel plaatsen was de toestand van de mensen echt ellendig. Ik ontdekte dat elke synagoge was gebruikt als een centrum van kwaadwilligheid tegen mij, maar ik ontbood de dorpsoudsten, hoorde hun verhalen over nood en kondigde kwijtschelding van belasting aan. In sommige gevallen beloofde ik hen hulp te sturen zodra ik terug was in Caesarea, en dat doe ik nu. Over het algemeen ben ik niet ontevreden.

Het was een genoegen om bij de Samaritanen te zijn. Zij hebben een zeer sympathieke haat tegen de priesters in Jeruzalem, die hen als honden behandelen en hen uit de tempel weren. Ze vinden zichzelf net zo goed als de echte Joden en ze hebben zeker dezelfde algemene kenmerken: de ene dag zijn ze boeren en de andere dag rovers; deze week is het de ploeg en de volgende week is het het mes of de hooivork tegen Caesar of Herodes of wie dan ook de "tiran" van de dag is. Toch ben ik nu al drie jaar gouverneur zonder veel ernstige problemen, dat is evenveel als een van mijn voorgangers behalve Valerius heeft gedaan. Als ik me nu zou terugtrekken, zou ik de provincie beter achterlaten dan ik haar aantrof. Ik ben niet ontevreden.

Aan het begin van mijn reis nam ik Procula mee naar de grens van Galilea. Ze brengt een bezoek aan de vrouw van de gouverneur van Syrië, een oude schoolvriend van haar, en ik heb haar op de hoge weg naar Damascus gezet. Ik stuurde Alexander met haar mee naar Galilea en zei hem iets voor mij uit te zoeken over de laatste onruststoker. Hij vergezelde haar naar Damascus. Hij bracht een vliegend bezoek aan Nazareth, waartoe Jezus behoort, en bezocht zijn familie. Hij vond ze in een staat van angst. Antipas' agenten zijn in Nazareth geweest om hen te ondervragen over Jezus en zij vrezen dat zij betrokken zullen zijn bij een eventuele straf die hem overkomt. De hele stad deelt hun nervositeit. Het lijkt erop dat de familie en hun vrienden Jezus, die zich snel van plaats naar plaats beweegt, zoals al die predikers doen, eigenlijk achtervolgden en hem zouden willen wegvoeren en opsluiten om hem - of liever gezegd zichzelf - uit de problemen te houden. Zij vertelden Antipas' mensen dat Jezus niet geheel verantwoordelijk was voor zijn daden; hij was altijd al een beetje vreemd geweest en had zijn familie problemen bezorgd, en zij hadden hem nooit in bedwang kunnen houden. Dat kunnen ze nu zeker niet, want hij wijst hen niet alleen bruusk af, maar de menigte die hem volgt wordt elke dag groter en wil geen woord tegen hem horen. Dus het ellendige volk is in paniek. Ik heb Kajafas geschreven om te vragen of het Sanhedrin iets heeft ondernomen.

Weet je nog die Griekse koopman die er vandoor ging met de dochter van een priester? Terwijl ik weg was dook hij weer op in Caesarea - alleen. Hij vertelde iedereen dat de Jodin hem had verlaten, maar het verhaal gaat dat hij haar ergens in Afrika heeft achtergelaten en de Joden hebben een verslag daarvan naar haar familie in Jeruzalem gestuurd. Als een dwaas bleef hij doorgaan met zijn gebruikelijke ronde van zaken in Judea. Hij sprak zelfs over een bezoek aan Jeruzalem. Hij was een vrolijke kerel met zwart haar, die altijd grappen maakte en om zichzelf lachte. Toen hij werd gewaarschuwd niet naar Jeruzalem te gaan, zei hij dat hij proseliet was geworden en dat Jahveh voor hem zou zorgen omdat hij zich tot het jodendom had bekeerd. Dus ging hij lachend naar Jeruzalem en dat is het einde van hem. Hij is van de aardbodem verdwenen. De jonge vrouw had verschillende broers en neven die tot de strengsten van de strengsten behoren. In Rome zou de hele zaak een grap zijn geweest, maar hier leer je snel om zulke dingen niet te lachen. Tenminste dat zou je moeten doen. De Griek wilde het niet leren, en waar is hij nu?

Hfst. 26 - POGING IN GALILEA OM JEZUS KONING TE MAKEN

Caesarea

Een budget van jou heeft me blij gemaakt. Schepen zijn vertraagd door stormachtig weer zodat meerdere brieven tegelijk zijn aangekomen. Voordat ik ze openmaak denk ik dat ik belangrijk ben, bezig met gewichtige staatszaken, een niet ondoeltreffend onderdeel van Caesars grote machine. Maar als ik ze lees, ah mij! Ik wou dat ik weer in het centrum van de wereld was, in het Forum of het Senaatshuis, het theater of de voorkamer van Sejanus, te midden van het lawaai en de rook van Rome, waar een mens tenslotte leeft. Hier gebeurt niets, althans niets dat ertoe doet; hier kan niets ontstaan; hoeveel, ik smeek u mij te zeggen, zal Rome ooit weten of geven om Judea, tenzij er een oorlog is en comfortabele benoemingen moeten worden gevonden voor onze nobele nietsnutten in de staf van de commandant? Zo, ik heb mijn gram gehaald. Laat me kijken of ik toch nog nieuws heb om u terug te betalen voor uw brieven.

Procula heeft de Galilese Jezus gezien en gehoord. Ze schrijft me dat zodra ze Galilea waren overgestoken en de weg langs de westkant van het meer waren ingeslagen, dat ze van weinig anders meer hoorden. Alexander, de fret, snuffelde hier en daar naar informatie. Het schijnt dat heel Galilea in rep en roer is over Jezus; iedereen kent wel iemand die gehoord heeft van iemand anders die genezen is van de een of andere ziekte, en het interessante (voor mij) is dat een aantal van mijn goede onderdanen van Judea ook in Galilea zijn, de prediker volgend terwijl ze beter hun werk thuis zouden kunnen doen. Alexander had toevallig geregeld dat Procula een stop zou maken bij een boerderij aan de noordkant van het meer, en terwijl zij verder ging - maar u krijgt het verhaal in haar eigen woorden zoals zij het mij heeft gestuurd:

"Koning der Joden!" mijn beste vriend - let op de woorden! Ja, ik weet het, het is alleen in Galilea en, waarschijnlijk genoeg, zal ik zelf niet bezorgd zijn. Vertrouw erop dat Antipas er naar kijkt! Wil je het verslag van de wijze Alexander horen? Hij zegt:

Zie je wel. Weer een volksheld die opstaat om me zorgen over te maken en zich koning te noemen. Nee, zult u zeggen, dat doet hij niet, het zijn zij die hem Koning noemen. En wat voor verschil maakt dat voor de Procureur? Als Jezus zijn leven waardeert zal hij zich buiten Judea houden. Als Antipas hem door zijn vingers laat glippen niet. Slechts één ding doet me verdriet. Hij staat op scherp met de priesters, de wetgeleerden en de wet. Daarom zou ik hem mogen. Maar een koning in Judea, zelfs een die (op dit moment) geen koning zou zijn, een man die imperatief is, woest, opgebrand door zijn eigen hartstocht, het type man waaraan dit rusteloze en opstandige volk graag gehoor geeft - nee, nee, dat gaat niet! Als hij dood is, kunnen ze hem koning noemen.

De Griekse koopman is trouwens gevonden onder een stapel stenen in een ravijn buiten Jeruzalem. Er zat nauwelijks een heel bot in zijn lichaam. Blijkbaar hebben ze knuppels gebruikt. Het verhaal gaat dat de Jodin naar Rome is gegaan met een Egyptische acteur. Je weet hoe ze zal eindigen.

Hfst. 27 - VLUCHT VAN JEZUS NAAR SYRIË

Caesarea

Wat, mijn beste Seneca, alle Joden verdreven uit Rome!* Een schone veeg van kleermakers en hoedenmakers, geldschieters en roodneuzige komieken! O meest begeerlijke stad, ik wou dat ik er kon zijn! Maar het is onrechtvaardig, zoals u zegt, dat de hele gemeenschap wordt verbannen omdat enkele schurken de tempelgiften voor hun eigen privédoeleinden gebruiken. Ja, ja, het is onrechtvaardig, maar niemand zal het begrijpen. Het moet hun eigen schuld zijn dat, over de hele wereld, niemand sympathiseert met een slecht behandelde Jood - niemand, dat wil zeggen, behalve mijn Seneca. Een vreselijke gedachte overvalt me. Waar gaat Caesar ze heen sturen? Bid Yahveh dat het niet naar Judea is!

*Bepaalde Joden hadden Fulvia, een tot het Jodendom bekeerde Romeinse vrouw, ertoe gebracht giften te doen aan de Tempel en hadden zich vervolgens het geld toegeëigend. De Joodse gemeenschap werd daarop verbannen uit Rome.

Alexander had gelijk. Jezus van Nazareth is gevlucht. Er is al weken niets van hem vernomen. Hij is niet in Galilea en hij is niet in Filippus's gebied. Hij moet naar het noorden zijn gegaan, naar Syrië, waar niemand zich om hem bekommert.

Laat me je eerst vertellen over Kajafas. De sluwe priester heeft me verschillende van zijn smeuïge verslagen gestuurd. Ik ken zijn moeilijkheden. Hij moet een oogje houden op de Gouverneur (die de soldaten en Rome achter zich heeft); op zijn eigen Farizeeën die denken dat hij onderdanig is aan ons; op het volk dat vandaag of morgen door een wildeman weggeleid kan worden; en op de priesters en wetgeleerden die van hun wet houden en vermoeden dat hij en zijn soortgenoten in de verdediging ervan niet beter zijn dan ze zouden moeten zijn. Hij zegt dat het liefdadig zou zijn te veronderstellen dat Jezus een gek is, en dat dit inderdaad de mening van zijn familie is, maar of hij nu gek is of niet, hij verleidt onwetende mensen van hun plicht zowel aan hun religie als aan de erkende autoriteiten. Hij voegt eraan toe dat de afgevaardigden van het Sanhedrin hem herhaaldelijk hebben ontmaskerd, en de ontmaskering heeft nu snel effect. Zij zullen de strengste maatregelen nemen tegen Jezus, mocht hij in hun handen komen, als een valse huichelaar en rebel tegen de Wet en wat de politieke kant ervan betreft - weet je nog dat zij hetzelfde zeiden over Johannes? - ze beseffen dat het mij een legitieme zorg kan geven. Zijzelf ook, moet ik zeggen, want uiteindelijk komt het bij deze heersende priesters allemaal neer op politiek. Het is hun aard: alle Joden zijn politici - maar hun Procurator ook.

Voorlopig heeft de prediker dus zijn hielen gelicht. Ik heb andere berichten uit Galilea. Het schijnt dat hij enkele vliegende bezoeken bracht vanuit Filippus zijn gebied, om vervolgens te merken dat het tij zich tegen hem keerde. De gebeurtenissen die Procula en Alexander zagen waren beslissend voor zijn volgelingen. Hij zou hun koning niet zijn, hij zou niet erkennen dat hij de beloofde verlosser was. Misschien is het, zoals Alexander zegt, niet zijn bedoeling het een of het ander te zijn. Na zijn weigering achtervolgden de Jeruzalemse Rabbijnen hem overal. Ze vonden het veel gemakkelijker om het volk ervan te overtuigen dat hij toch maar een rebel was, een vijand van hun vereerde Wet. Ik geloof dat men in zijn eigen stad geprobeerd heeft hem te vermoorden, hoewel ze daar natuurlijk hun speciale grieven tegen hem hebben. Nu is hij zonder vrienden en verdwenen naar het verre noorden.

Dit is een kleine zaak, maar toch iets van een opluchting voor mij. Het land is redelijk rustig - als die Joodse vrienden van jou niet uit Rome komen! - en ik zal, denk ik, hier nog enkele jaren moeten blijven. Ik ben een arm man, ondanks de schertsende bedreigingen tegen de Joden die ik u drie jaar geleden stuurde, en ik zou mijn resterende ambtsjaren het liefst rustig doorbrengen totdat Caesar mij overplaatst. Zoals de zaken er nu voorstaan, kan ik het gemakkelijk aan, maar als een fanaticus van dit soort de eis van het volk zou aanvaarden - om "het woord te geven," zoals Alexander zei - zou ik het moeilijk krijgen met het schamele beetje kracht dat mij is toegestaan.

Hfst. 28 - PILATUS KOMT NAAR JERUZALEM VOOR HET PASCHA

Jeruzalem

Ik ben zoals gewoonlijk gekomen voor hun grote Pesach feest. Het amuseerde me, toen ik uw brief ontving vlak voor ik Caesarea verliet, dat u klaagde over de congestie in Rome. Je zou hier moeten zijn. Judea loopt al weken vol. Ze komen met tienduizenden, weken van tevoren, en verspreiden zich over het land, bezoeken hun vrienden en verwanten, zoeken de dorpen op waar hun vaderen vandaan kwamen, en maken pelgrimstochten naar de plaatsen waar hun geschiedenis begon. De afgelopen week hebben ze zich geconcentreerd op Jeruzalem. Elk schip dat Caesarea bereikte was van binnen en van buiten overvol. De omstandigheden aan boord van sommige moeten walgelijk zijn geweest. Je hebt nog nooit zo'n mengelmoes gezien als uit deze schepen komt. Sommigen van hen moeten hun laatste cent hebben uitgegeven om de overtocht te betalen; niet weinigen zijn hier gekomen zonder ook maar iets te betalen. Je kent het soort mengsel dat uit de Spelen in Rome komt - uitschot uit de sloppenwijken en blauw bloed naast elkaar. Het is hier hetzelfde en Joods blauw bloed heeft niet meer zin in gespuis dan blauw bloed in Rome. Ze stinken verschrikkelijk. Je zou de aristocraten hun rijke of geleerde neuzen moeten zien optrekken.

De hele bende verdringt de wegen. De stroom is aanhoudend van de kust, uit Samaria en uit Jericho. Velen slapen in de open lucht. Sommige van de rijkere brengen tenten en beddengoed mee. In Jeruzalem en omgeving neemt iedereen die kan logés in huis. Ze vragen een mooie prijs. Levensmiddelen worden verdubbeld en verdrievoudigd in prijs. Ik geloof dat de taal die de buitenlandse Joden gebruiken over hun broeders in Judea zelfs de Grieken schokt. Vandaag, toen ik naderde, was er een volledige blokkade voor een goede mijl van de stad, en als het niet was geweest voor wat dapper werk van mijn escorte zou ik nog steeds met mijn hielen buiten de muren staan.

Ik heb de helft van mijn troepen in paraatheid - 2.000 man. Er is geen reden om iets anders te verwachten dan de gebruikelijke vechtpartijen, maar men moet voorzichtig zijn. Je weet hoe religie altijd de laagste passies opwekt. De Jeruzalemse Jood is op zijn slechtst in deze tijden en de bezoekers nemen hun arrogantie kwalijk. Ze zijn het meest geneigd om te vechten in de tempel, dat is het hart en de kern van hun aanbidding! In de synagogen zijn ze niet zo gevaarlijk, omdat de meeste van deze buitenlandse gemeenschappen elk een eigen synagoge hebben, waar ze het redelijk met elkaar eens kunnen zijn, maar in de Tempel komen ze allemaal samen en kunnen ze ruzie maken over voorrang bij het offeren, of over de ontoereikendheid van de gaven van de anderen, of over het feit dat ze meer Jood zijn dan de ander.

Omdat ik eerdere Pesach-dagen zonder ernstige problemen heb doorstaan, heb ik geen reden tot bezorgdheid. Het gevaar ligt in de immense onderdrukte opwinding die ten grondslag ligt aan het feest. Ze werken zich op tot een staat van extase. Met al die duizenden verzameld uit de verste uithoeken van de aarde, wanen zij zich een vrij en onafhankelijk volk, zij leven weer in de oude tijd, zij denken dat hun Jahveh maar één van zijn absurde wonderen hoeft te verrichten en wij Romeinen zouden in de wind verdwijnen. Als de vonk handig was, zou een vuur gemakkelijk kunnen worden aangestoken.

Weet je dat sinds mijn aankomst vandaag, de Joden klagen dat ik het vervoer van levensmiddelen naar de stad niet heb versneld? Ze blokkeren de wegen en klagen dan dat de voedselwagens niet doorkomen. Maar dat is hun manier. Ze zijn hardnekkig. Als het hier vol varkens zat, zouden ze eerder verhongeren dan eten.

Ik laat je weten hoe we verder gaan.

Hfst. 29 - WEDERVERSCHIJNING VAN JEZUS

Jeruzalem

Herinnert u zich de prediker Jezus, die enkele maanden geleden naar Syrië vluchtte om zijn leven te redden van Antipas? Hij is weer verschenen. Bovendien - u vindt het misschien ongelooflijk, maar het is waar - is hij op weg naar Jeruzalem. Mijn spionnen melden dat hij haastig door Galilea is gegaan en de grens is overgestoken. Ik heb agenten gestuurd om contact met hem te houden. Volgens de huidige informatie hekelt hij de priesters en Farizeeën bij elke stap en verklaart dat hij in Jeruzalem wil zijn voor het Pascha. Hij brengt een aanhang mee. Ik veronderstel dat er altijd mensen zijn die het leven moe zijn.

Het was goed van je om zo snel een expert in wijnbouw te vinden. Deze Joden hebben verstand - geen scherpere - en ze zijn ijverig, maar ze missen helaas wetenschappelijke kennis. Als ze niet door hun priesters werden uitgezogen, zouden ze veel meer geld hebben voor moderne kennis en apparatuur, maar wat kun je doen als een opgeblazen corporatie van priesters zich tegoed doet aan een verarmd volk? Stuur uw expert onmiddellijk naar Alexandrië en hij zal meteen een ronde maken langs de landen.

Hfst. 30 - JEZUS IN JERUZALEM

Jeruzalem

Tot nu toe gaat alles goed. Ik haal een bescheiden amusement uit wat ik hoor over de verdeeldheid en jaloezie tussen deze verschillende Joden. Opmerkelijk genoeg op elk moment, zijn ze veel meer als de buitenlandse Joden hier zijn. Om te beginnen verachten de extreme Farizeeën zelfs de Joden in hun eigen land die niet tot hun speciale sekte behoren. Voor hen is iemand goed, dat wil zeggen deugdzaam, als hij de wet nauwgezet naleeft, en niet anders. Ik verzeker je dat als zij een vrouw van het gewone volk in huis laten werken, zij denken dat het huis en alle bewoners daardoor onrein worden. U kunt zich voorstellen hoeveel groter hun minachting is voor de Joden uit Egypte of Syrië die zich daadwerkelijk mengen met heidense mensen zoals u en ik, of Sejanus en Caesar.

De buitenlandse Joden nemen hen deze arrogantie kwalijk. Velen van hen zijn buitengewoon rijk, velen van hen (vooral die uit Egypte) zijn geleerder dan hun farizeïsche critici, en natuurlijk zijn ze beschaafd. Maar wanneer zij de tempel binnengaan, zich onder de Farizeeën begeven en luisteren naar de lezingen van de geleerden, worden zij behandeld met hoongelach en insinuaties dat zij weinig beter zijn dan de Grieken, wier taal zij spreken - en vaak genoeg is dat de enige taal die zij spreken, want zij hebben noch Hebreeuws, noch Aramees. Bij verschillende gelegenheden zijn de rangen en standen bijna slaags geraakt, maar dit is een onschuldige ontspanning en ik grijp niet in.

U verwacht meer te horen over de prediker Jezus. Ik ga om twee redenen voorzichtig te werk. Mijn eerste gedachte was om hem te arresteren voordat hij Jeruzalem binnenkomt en in contact komt met de menigte. Maar die koers zou zijn gevaren hebben, op een moment als dit. Sinds hij de grens is overgestoken heeft hij niets openlijks gedaan om dat te rechtvaardigen, zijn volgelingen zouden het bericht verspreiden dat ik een edele patriottische Jood had gegrepen, en zo zou ik, weer als onderdrukker overkomen, een plotselinge uitbarsting van passie in handen krijgen die ik wil vermijden. Bovendien zijn Annas en Kajafas beiden bij mij geweest. Het was meteen duidelijk dat zij, en vooral Annas, er zeer op gebrand waren dat ik het in hun ogen gevaarlijke gevaar voor henzelf zou wegnemen. Ze haten de man en ongetwijfeld met reden. De Farizeeën en advocaten zijn echt verontrust over de aanvallen op de Wet; het priesterschap ruikt een gevaar voor zijn levensonderhoud; terwijl Annas, Kajafas en de andere edele Sadduceeën niet alleen bezorgd zijn over de instandhouding van het hele priesterlijke systeem (zij zijn zelf vrij onverschillig over de Wet), maar bang zijn voor een plotselinge wending die deze Jezus tot een nationale held zou kunnen maken - en wat zou er dan van hen en hun macht worden? (Ik stel u voor, als onderwerp voor een van uw toneelstukken of meditaties, dat de grootste stimulans van alle activiteiten van een man het verlangen naar macht is).

Zij stelden mij voor, dat ik, denkend aan wat er in Galilea was gebeurd, er verstandig aan zou doen Jezus rustig te grijpen en hem uit de weg te ruimen. Ik ben echter niet zo dom om voor hen de kastanjes uit het vuur te halen en mezelf een onnodig odium op de hals te halen. Ik antwoordde dat het probleem in de eerste plaats hun zaak was, maar dat ik er ongetwijfeld elk moment mee te maken kon krijgen. Ik wilde een tumult vermijden en veronderstelde dat dit ook hun wens was. Ze zeiden nadrukkelijk dat dat zo was. Ik zei dat ik voorlopig mijn hand moest inhouden, maar dat ik bij ongeregeldheden onmiddellijk zou optreden en dat ik hun loyale medewerking verwachtte. Dit beloofden ze me. Als er tijdens het festival niets gebeurt, is het mijn bedoeling, hoewel ik hen dit niet vertelde, te wachten tot de menigte weer uiteenvalt en dan een einde te maken aan Jezus. Ik kan niet toestaan dat hij Judea in beroering brengt zoals hij Galilea in beroering bracht. Als hij tijdens het feest problemen veroorzaakt - door eigen toedoen of doordat het volk zich over hem opwindt, zelfs tegen zijn wil - zal ik onmiddellijk toeslaan. Maar de priesters moeten meewerken en ik weet zeker dat ze dat zullen doen. Begrijp je goed waarom? Niet alleen omdat zij deze man in het bijzonder haten, hoewel zij dat doen, maar omdat, als zij opvallen, de zaak gemakkelijk een zaak kan worden van het volk tegen de goddeloze Gouverneur, hetgeen niet past bij hun plannen, en omdat er ook enkelen van hen zijn, wier namen ik ken - en zij weten dat ik het weet - die met de anti-Romeinse borstel zijn besmeurd en die zich maar beter ijverig kunnen tonen om mij te helpen als de kans zich voordoet.

Jezus is in Jeruzalem. Hij is gisteren binnengekomen. Zijn intocht, als hij de bevolking wilde opwekken, was een mislukking. Weinigen wisten ervan. Hij kwam via de weg van Jericho. Het was druk met Joden uit het Eufraatgebied en uit Syrië, die nog nooit van hem hadden gehoord. Als er al Galileeërs waren die hem herkenden, herinnerden zij zich alleen dat hij hen vorig jaar in Galilea in de steek had gelaten. Zijn eigen directe volgelingen zijn slecht spul. (Ik liet Alexander de groep volgen en Jozef zich mengen onder de algemene menigte.) Het zijn onwetende en bijgelovige mannen die alleen gevaarlijk zijn omdat zij de gebruikelijke waanvoorstellingen over leiders van zijn soort delen. Zij verwachten altijd dat Jezus een "wonder" zal verrichten, of het nu het tot leven wekken van een dode is of het doden van een levende, en zij denken over hem net als de boeren en arbeiders van Galilea, die verwachten dat hij elk moment het volk zal verlossen en een nieuw tijdperk zal inluiden. Ik weet inmiddels dat een Jood in zijn eigen land nauwelijks anders kan denken.

Er was gisteren geen bewijs, evenmin als voorheen, dat de prediker dit beeld van zichzelf heeft. Hij kwam binnen met niet meer dan de opschudding die er gewoonlijk is wanneer een groep een plaatselijke bekendheid begeleidt. Zijn volgelingen schreeuwden zich schor en een paar anderen, die hen dat zagen doen, schreeuwden ook. Als zes mannen hun pet opgooien voor een reden, zullen zes anderen van de kudde dit voorbeeld volgen. Ik had alle voorzorgsmaatregelen genomen. Ik liet enkele vermomde soldaten meelopen met de menigte uit Jericho en nog enkele klaarstaan bij de ingang van de stad. Marcius had orders, als er een poging werd gedaan de menigte op te hitsen, Jezus en zijn volgelingen onmiddellijk neer te halen, maar er gebeurde niets. Dat wil niet zeggen dat er niets zal gebeuren. Alexander wurmde zich in het vertrouwen van sommige volgelingen van de prediker. Hij zegt dat zij de meest buitengewone ideeën hebben over de briljante verandering die over hun lot zal komen, maar dat het enige wat hun leider van plan is - Alexander is hier positief over - is om in Jeruzalem zijn ruzie met het priesterschap en de wet voort te zetten. Het is genoeg.

Ik hoop dat ik me niet vergis als ik denk dat u geïnteresseerd bent in deze lange uitleg. Als ik aan iemand anders zou schrijven, zou ik alleen zeggen dat ik reden heb om te vrezen voor een nieuwe pestilente onrust en dat ik van plan ben die te verpletteren zolang het nog kan.

Hfst. 31 - SCÈNE IN DE TEMPEL EN BESLUIT OM JEZUS TE ARRESTEREN

Jeruzalem

Zowel Herodes Antipas als broer Filippus zijn in Jeruzalem. Deze vorsten gedragen zich alsof ze het Oosten bezitten. Ze hebben rijke geschenken voor de tempel meegebracht, ze poseren, ze cultiveren de Joden. Ze gaan in processie naar en van de Tempel diensten en de menigte, die is vergeten hoeveel Joden de oude Herodes heeft gemarteld, verbrand of gekruisigd, klapt en schreeuwt voor hen alsof het een mooie zaak zou zijn om een Herodes te hebben in plaats van mij in het Antonia. Ik heb de prinsen niet ontmoet, maar ik heb een wacht van Romeinse soldaten aan hun poorten gestationeerd. Het is een passend teken van respect; het is ook een hint dat we ze in de gaten houden. Sommige van de adellijke families die de vader steunden hebben vertegenwoordigers gestuurd om de zonen op te wachten en hen naar de tempel te begeleiden, maar de heersende coterie, zij die een ambt hebben en zij die dat hopen te krijgen, houden zich afzijdig. Zij weten welke kant hun brood is.

De zaak van Jezus komt tot een hoogtepunt. Gisteren bezocht hij, vergezeld van zijn directe volgelingen, de tempel. Hij stopte in het buitenhof, wat een enorme plaats is als een kermis, vol met de parafernalia voor tempelgiften en offers, en bevolkt door duizenden Joden die op de top van hun stemmen kibbelen en argumenteren in een twintigtal talen en dialecten. U kent die markt van hen in Rome, die men uit nieuwsgierigheid bezoekt. Zo is het ook, met honderd keer zoveel lawaai. Plotseling begon Jezus zijn vijanden, de priesters en al hun werken in de meest gewelddadige bewoordingen aan te vallen. Voor zover ik kan nagaan, hekelde hij het hele rituele gedoe van de tempel. Heel verstandig ook, behalve voor zijn eigen veiligheid. Als hij begrepen was of brede aandacht had getrokken, zou hij ter plekke zijn vermoord. Als je bedenkt dat het leven van deze Joden, niet alleen hier maar tot in de verste uithoeken van de aarde, zich concentreert in de Tempel-verering en dat het een sterk georganiseerde onderneming is die gecontroleerd wordt door een machtige en jaloerse corporatie, dan zul je zien dat alleen een gek of een zelfmoord zo zou handelen. Zoals het ging, was er slechts een handgemeen en de zaak ging voorbij. Het leek op zijn entree in de stad. Hij spreekt zelf Aramees en een groot deel van zijn toehoorders zou geen idee hebben wat hij bedoelt. Bovendien is het lawaai verschrikkelijk. Je kent de Joden; als je geen lawaai maakt denken ze dat je ziek bent. Er kwam niets van terecht en als het bedoeld was als demonstratie, dan was het opnieuw een mislukking. Jezus verliet spoedig de tempel weer samen met zijn volgelingen die, volgens mijn berichten, niets van hun bezoek aan Jeruzalem meekregen dan chagrijn en teleurstelling. Dit is helemaal niet wat zij verwachtten. Het aan de kaak stellen van de aanbidding in de Tempel zal voor hen waarschijnlijk een ongelukkig einde hebben, zoals zij waarschijnlijk vermoeden.

Dit incident heeft mij in de kaart gespeeld. De man is een uitgesproken mislukkeling. Eerst werd hij genegeerd, maar nu heeft hij meer dan vergeefs hen beledigd. Weinig mensen hebben zijn uitbarsting gehoord en gezien, maar velen zullen het voor vanavond weten. Je zou kunnen zeggen dat als hij zo duidelijk gefaald heeft, hij dan ook verwaarloosbaar is. Mogelijk, maar er is een risico, en ik neem geen risico's. Denk aan de brutaliteit van zijn actie. Voor mij, die deze mensen kent, is het bijna onvoorstelbaar. Om het priesterschap uit te dagen in hun heilige citadel en op het Pascha, gesteund door een handvol boeren die nog onwetender zijn dan hijzelf - ik zou kunnen lachen bij de gedachte, ware het niet dat een man zo onbezonnen en gepassioneerd, en tegelijkertijd zo vastbesloten, morgen een ander soort oproep zou kunnen doen die een andere afloop zou kunnen hebben. Ik heb besloten hem te onderdrukken. De publieke opinie zal mij, dankzij zijn dwaasheid, steunen. Toch zal ik de arrestatie zo stil mogelijk laten uitvoeren in samenwerking met het Sanhedrim. Zijn metgezellen zullen geen problemen geven.

Na de scène in de tempel stuurde de oude vos Annas een gezant naar me toe. Meer dan wie ook heeft hij belang bij de handhaving van de vrede; zoals je weet heeft hij verschillende zonen die hij voor de hoogste ambten wil. Tegelijkertijd heeft hij de vinger aan de pols van de Farizeeën die in hun hart rebellen tegen ons zijn en elke opruiende beweging zouden helpen als die een serieuze basis had. Zijn punt is hetzelfde als het mijne, dat Jezus geen reëel maar een potentieel gevaar is. Hij dringt erop aan dat we toeslaan terwijl weinig mensen hem kennen en terwijl degenen die hem kennen - en dat zullen er elk uur meer worden - geschokt zijn door zijn grove onzedelijkheid (de woorden van Annas). Hij voegt eraan toe dat zij, indien nodig, een van Jezus' eigen volgelingen zullen produceren die vernietigend bewijs zal leveren over bepaalde ambities die zijn meester in privé-gesprekken heeft verkondigd. Dat baart mij geen zorgen. Ik twijfel er niet aan dat zij zichzelf het bewijs zullen leveren dat zij willen, maar ik heb al het nodige. De top en de bodem ervan is dat de man een politiek gevaar voor mij is, of zou kunnen zijn, zoals Antipas dacht dat hij vorig jaar in Galilea was, en zoals Antipas de prediker Johannes herkende, toen hij zijn hoofd afhakte bij Machaerus en mij zo de moeite bespaarde.

Ik overleg met de priesters. Jezus en zijn volgelingen overnachten buiten Jeruzalem, we kennen de plaats. Hij zal rustig worden gearresteerd en geëxecuteerd zonder onnodige vertraging.

Ik had er niet eerder aan gedacht, maar ik denk dat ik mijn vriend Antipas de kans geef om Jezus te veroordelen. De problemen begonnen binnen zijn jurisdictie, zodat het het juiste en beleefde is om te doen. Bovendien zou het aangenaam zijn Antipas te laten zien, dat een onheilbrenger door zijn handen is geglipt, maar niet door de mijne, en ook, dat wanneer hij zijn onderdaan heeft veroordeeld, hij hem moet overdragen aan de hogere autoriteit, de Romeinse gouverneur, voor de uitvoering van het vonnis. Ja, ik zal hem naar Antipas sturen.

Hfst. 32 - ARRESTATIE VAN JEZUS

Jeruzalem

Uw vrijgelatene Krito is vanmorgen aangekomen met uw brieven en andere die hij voor mij in Caesarea had opgehaald. Hij gaat meteen weer terug, zodat de brief die ik je nu schrijf kort moet zijn. Ik wou dat hij me alleen jouw brieven had gebracht, want die gaven me het plezier dat ik altijd beleef als ik in Rome over je hoor. Maar zodra ik ze gelezen had, werd ik door het nieuws uit Caesarea in beroering gebracht. Je weet - ik weet zeker dat ik je dit al eerder heb verteld - dat wanneer het Pascha is afgelopen en een groot deel van de buitenlandse Joden terug naar de kust trekt op weg naar huis, ik enkele dagen Spelen houd in Caesarea. Het is een ontspanning zowel voor mij als voor hen, en het is goed voor de handel. Vraag je of ze naar mijn spelen komen? Natuurlijk komen ze. Het zijn geen farizeeërs. Het zijn Griekse Joden, Cyrenaïsche Joden, Aziatische Joden, vrolijker en menselijker volk dan hun harde Joodse broeders.

Kan iets ergerlijker zijn dan de klap die mij is toegebracht? Ten eerste is een schip met zes leeuwen uit Cyrenaica vergaan. De bemanning had niet eens de goedheid om met het schip ten onder te gaan. Maar leeuwen zijn goedkoop en ik maak er niet te veel van. Wat ernstiger is, is het verlies van mijn gladiator Aduatucus, een Galliër. Hij was de beste zwaardvechter in het Oosten. Sinds ik hier ben, heeft hij bijna vijftig wedstrijden gevochten en is nog nooit verslagen. De vrouwen houden van hem. De gouverneurs van zowel Syrië als Egypte hadden geprobeerd hem van mij te kopen - een of twee keer leende ik hem als een grote gunst, maar ik weigerde altijd te verkopen - en ik had hem gezegd dat als hij vijftig wedstrijden had voltooid, ik hem zijn vrijheid zou geven en hem trainer van de troep zou maken. Hij had manager van de Spelen kunnen worden, hij had met mij terug kunnen gaan en de eerste favoriet van de menigte in Rome kunnen worden. Waar, hij zou Caesar's oog zou hebben kunnen vangen, in zijn huishouden zijn gekomen en provinciale gouverneurs hebben gecontroleerd. Met deze carrière voor hem, en wetende welke waarde ik aan hem hechtte, was hij zo onbezonnen om in een kroegruzie over een meisje te gaan met twee Thraciërs. Ze staken hem dood en namen daarna hun eigen leven, zodat ik niet eens de schrale troost heb om hen te gebruiken voor de Spelen. Bij Jupiter, ik ben geërgerd.

U vroeg naar het aquaduct. Het werkt bewonderenswaardig en ik heb reden om te weten dat de buitenlandse Joden mij ervoor toejuichen. Ze keuren mijn gebruik van het tempelgeld af, zoals ze zeker zullen doen, maar ze zien dat ik niet achterloop bij de gouverneurs van belangrijkere provincies in mijn zorg voor de Romeinse naam en de gezondheid van mijn volk. De Joden gebruiken hier ook het water, zelfs de Farizeeën. Het enige verschil is dat ze geen dankbaarheid tonen.

Jezus werd gisteravond laat gearresteerd. Ik zorgde voor een troep soldaten die de ambtenaren van het Sanhedrim vergezelden. Het voordeel is dat als het nieuws zich vanmorgen verspreidde - als het zich verspreidde - het bekend zou zijn dat Procureur en Sanhedrin gezamenlijk hadden gehandeld. Het Sanhedrin is niet populair bij de meest ijverige Joden, maar de algemene indruk zou zijn dat als alle autoriteiten, Romeinse en Joodse, samen optraden, dit wel een lastige kerel moest zijn die beter uit de weg kon gaan. De arrestatie verliep zonder problemen. Jezus zelf gaf geen problemen en zijn volgelingen liepen meteen weg. Ik geloof dat sommigen van hen goed op weg zijn naar huis.

De gevangene werd naar het verblijf van de Hogepriester gebracht tot hij vanmorgen aan mijn mensen werd overgedragen. Ik geloof dat Kajafas een paar van de leidende priesters bijeenbracht en ze onderzochten hem zelf. De zaak is vanuit mijn oogpunt heel eenvoudig en zal geen moeilijkheden opleveren. Aangezien Antipas de zaak niet zal behandelen - daar kom ik zo op - zal ik Jezus executeren als een maker of een oorzaak van opruiing tegen Caesar. Maar deze priesters moeten altijd onthouden dat opruiing tegen Caesar in de ogen van het volk (en ook van vele Farizeeën) meestal een verdienste is, en zij zullen zich goed willen verdedigen. Zij zullen, denk ik, aandringen op Jezus' tarting van de Wet, aanvallen op het ritueel en de uitbraak in de Tempel. Waarschijnlijk zullen ze zeggen dat hij zichzelf beschouwde als de verwachte Messias (waarvan geen bewijs is), en het volk, met open mond, heeft niets aan een Messias die zich niet uit de handen van de verachte Romeinen kan houden. Dat is niet het soort verlosser dat de Joden willen, net zo min als zijn eigen volgelingen.

Ik heb de man zelf niet gezien, hoewel ik dat binnenkort wel zal doen. Ik gaf opdracht om hem naar Antipas te brengen, zoals ik zei dat ik zou doen, met een beleefde verklaring dat aangezien de verstoorder van de vrede een Galileeër was, hij misschien zou oordelen dat de zaak onder zijn jurisdictie viel. Ik kreeg een antwoord, even beleefd, dat Antipas mijn hoffelijkheid erkende, maar afzag van enig recht dat hij zou kunnen hebben over een overtreder in mijn stad Jeruzalem. Een ontroerende uitwisseling van beleefdheden! Ik zal de zaak vandaag afronden.

Je vrije man wacht, maar nog één woord. Is het waar, zoals ik van Lentulus Spinther hoor, dat de neef van Sejanus door Caesar een audiëntie is geweigerd en dat Sejanus de pretoriaanse garde in Rome heeft verdubbeld? Wat als Sejanus valt? Wat als hij weigert te vallen? Word niet te snel beroemd, mijn vriend. Obscuriteit, hoewel roemloos, is veilig, Wanneer de meester door de velden wandelt met stok in de hand, is de klaproos gelukkig met onopvallend hoofd.*

*Sejanus werd in het volgende jaar standrechtelijk geëxecuteerd en zijn vrienden waren bij de catastrofe betrokken.

Hfst. 33 - PROCES EN EXECUTIE VAN JEZUS

Jeruzalem

Ik moet de brief afmaken die ik vanmorgen begon. Onmiddellijk na het versturen van Krito, bevestigde ik met Martius de militaire regelingen voor het Pascha, dat morgen begint. Ik hoorde berichten van Jozef, die denkt dat het geweld tegen individuen onder de heersende Sadduceeën zal toenemen. Naar zijn mening maakt het niet veel uit of de provincie zo rustig is als ik het wil houden of dat er voortdurend wrijving is tussen ons en de Joden; zijn gevoel is dat de extreme mannen moe zijn van de vrede. Daarna heb ik de gevangene Jezus berecht en veroordeeld. Hij werd meteen gekruisigd samen met enkele andere gevangenen die op hun executie wachtten. Het is geen slechte zaak om aan de vooravond van het Pascha zo'n objectles te hebben, want in zo'n onopvallende bijeenkomst als wij hier hebben, moeten er altijd gevaarlijke figuren zijn, die uitzonderlijke mogelijkheden hebben voor hun bijzondere kwaliteiten. Tegen die tijd is Jezus begraven. Het is hun gewoonte om een geëxecuteerde nog dezelfde dag te begraven en bovendien begint de sabbat bij zonsondergang - is inderdaad al begonnen. Het Sanhedrin vraagt toestemming om het lichaam vanmiddag te begraven. Het komt hen goed uit, nu zij Jezus uit de weg hebben geruimd, om de hele zaak af te handelen voordat het Pascha begint en zo elke discussie die zou kunnen ontstaan te temperen, vooral na de inscriptie die ik bij de gevangene heb laten aanbrengen, waarover straks meer.

Het proces was kort, maar in de juiste vorm en orde. Jezus werd beschuldigd van het verstoren van de vrede, het aanwakkeren van onvrede en het beweren Koning der Joden te zijn. Er was bewijs zowel van onze kant als van die van de Joden, zowel uit Galilea als uit deze stad. Kajafas, Annas en de leidende Sadduceeën waren prominent aanwezig, evenals enkele van de belangrijkste Farizeeën, maar niet allemaal; sommige Farizeeën zouden geen hulp verlenen bij de veroordeling van een rebel tegen Caesar, hoezeer zij zijn dood ook wensten als een rebel tegen henzelf. Dat hielp hem echter niet. De priesters hadden veel te zeggen over zijn aanvallen op hun godsdienst, maar ik onderbrak hen. Ze kunnen niet van twee walletjes eten. Als wij ons niet met hun godsdienst mogen bemoeien, kunnen zij geen beroep op ons doen als hun gebruiken worden aangevallen; zodra de overtreding politiek wordt, direct of indirect, dan nemen wij er nota van. Zij mogen kibbelen over Yahveh, zoals de Egyptenaren over Isis, totdat zij barsten, maar wanneer iemand in de Tempel vecht, heeft hij de neiging een algemene explosie uit te lokken en dat gaat ons aan. De beschuldiging tegen Jezus van verstoring van de rust werd tot op het bot bewezen en hij kon het niet ontkennen.

Ik informeerde bij monde van Alexander bij de gevangene of hij de ernstiger beschuldigingen toegaf. De Joden beweerden dat hij zichzelf beschouwde als de voorbestemde verlosser van de natie, wat het einde betekent van zowel hun gezag als het onze. Dit zou een veel directer vergrijp zijn dan dat waarvoor Antipas Johannes ter dood bracht. Zij citeerden zowel de openbare uitspraken waarin Jezus had gesproken over een nieuw koninkrijk dat op handen was, als bepaalde bekentenissen over hemzelf die hij volgens hen aan zijn eigen volgelingen had gedaan. Dit was, neem ik aan, het speciale bewijs dat Annas zei dat ze van plan waren te produceren. Ik stelde hem de vraag. Ik vroeg hem of hij zichzelf als de verlosser beschouwde. "Dat zeggen zij," antwoordde hij, terwijl hij de hogepriester en zijn buren aanwees, met een kort gebaar van minachting. Ik wees hem erop dat hij er ook van beschuldigd werd zich voor te doen als koning der Joden. Ik vroeg hem of hij zichzelf als zodanig beschouwde. Hij gaf hetzelfde antwoord - "Dat zegt U", waarmee hij, naar ik aanneem, bedoelde dat er in geen van beide gevallen iets in zijn eigen gedrag of motieven was dat de beschuldiging ondersteunde, maar dat hij goed genoeg wist dat wij in ieder geval de beschuldiging op hem wilden afschuiven. Hij besefte dat hij in de val zat, en dat er geen manier was om te ontsnappen, maar hij was moedig en resoluut, uitdagend, bijna brutaal. Ze zijn allemaal hetzelfde, deze Joden, bitter en onverzettelijk, hetzij tegen ons of tegen elkaar. Hij mocht dan alleen staan, verlaten en met aan alle kanten vijanden die zijn dood wilden, met zijn eigen landgenoten die hem uitleveren aan de Romeinse beul, maar hij was koel en vastberaden, zoals de mannen die een aanslag op het leven van de grote Herodes beraamden en eerder de uiterste martelingen ondergingen dan een duimbreed toe te geven. Een gevaarlijk ras!

Ik heb hem ter dood veroordeeld. Ik kon natuurlijk niets minder doen. Alle wegen leiden naar die conclusie. Alexander, die een koele en afstandelijke manier heeft om zijn landgenoten te beschouwen, houdt vol dat deze man, in plaats van zich voor te doen als Messias, of Koning, zoals de meeste onruststokers gedurende de laatste dertig jaar, alles deed wat hij kon om te voorkomen dat de domme mensen hem dat deel zouden toedichten. Alexander denkt dat er niets was dat Jezus zozeer probeerde te vermijden als dit, wetende dat als een dergelijke opvatting van hem zich in het buitenland zou verspreiden, dit hem in onze handen zou leveren en fataal zou zijn voor zijn campagne - een hopeloze campagne in ieder geval - tegen het priesterschap en haar systeem. Alexander heeft met enkele van zijn volgelingen gesproken en zegt dat de prediker hen ongetwijfeld vaak en in de strengste bewoordingen had gewaarschuwd dat zij hem niet mochten beschouwen of over hem spreken als de Bevrijder die al deze Joden verwachten, en dat hij pas besloot naar Jeruzalem te komen toen hij dacht dat de oude opvatting over hem in Galilea was weggestorven. Dat kan zijn. Maar ik weet zeker dat als hij gisteren geen gevaarlijke rebel was, hij dat morgen wel zou zijn. Want of hij zou geslaagd zijn in zijn aanval op het priesterschap of niet. Zo niet, hoe lang zou een man met zijn temperament, zo hartstochtelijk, koppig en stoutmoedig, ervan afzien om een beroep te doen op de patriottische gevoelens van deze Joden, dat altijd - altijd - een snelle respons krijgt, zelfs wanneer het gedaan wordt door mannen met een veel minder krachtig karakter dan hij? Herinner je je Procula's en Alexander's beschrijving van de scène in Galilea? En stel dat hij vooruitgang had geboekt tegen de priesters en de mummie van het tempelritueel, hoe lang zou het dan hebben geduurd voordat hij zich tegen Caesar en de offers aan Caesar en Rome keerde? Zou hij de cultus van Divus Augustus gerespecteerd hebben, denk je? Maar lang voordat we die mogelijkheid moesten overwegen, hadden we met geweld moeten ingrijpen tussen hun strijdende partijen. Waarom, zoals het is, zijn ze bijna in een staat van onderdrukte burgeroorlog, klaar om elkaar naar de keel te vliegen. Geef ze een slechte gouverneur - een gouverneur zelfs half zo slecht als ze zeggen dat ik ben - en de vete tussen degenen die ons tolereren en degenen die de toleranten verachten zal uitbreken in een open oorlog. Dit is een onvruchtbare bodem in alle opzichten, behalve één. De zaden van wanorde zullen groeien als je alleen maar in de grond krabt. Mijn beleid is om ze te vernietigen zodra ze ontkiemen.

Maar ik was het vergeten: sta me één woord toe over de inscriptie die de overtreding van Jezus aankondigt. Het was "Koning der Joden," aangebracht boven het kruis. De Farizeeën waren verontwaardigd. Zij willen zelf ook een Koning der Joden. Het zou hen het grootste plezier doen om Caesar morgen omver te zien werpen en een Joodse Koning te zien installeren - niet een half-Jood zoals Herodes - die het land door hen zou regeren en hun Sadduceense rivalen zou onderdrukken. Maar het maakte hen kwaad dat de kostbare titel "Koning der Joden" belachelijk werd gemaakt; het was een te duidelijke herinnering aan hun dienstbaarheid. Bovendien vonden ze het een belediging dat een gekruisigde misdadiger, een aanmatigende landgenoot die hen had uitgedaagd, als 'Koning' werd bestempeld. Ik nam een korte weg met hen. Wat ik geschreven heb, heb ik geschreven,' zei ik, en liet hen gaan. Ik ken het ras. Vanaf het moment dat deze Jezus zijn individuele oordeel tegenover het hunne stelde, wilden ze zijn leven hebben. Krab een priester en je vindt een alleenheerser. Overal ter wereld, als een man zegt dat hij zijn eigen intelligentie zal gebruiken over de goddelijke dingen, spitsen de priesters hun oren en voelen hun messen. Als hij verder gaat en zijn medemensen vertelt dat zij ook het recht hebben hun eigen intelligentie te gebruiken - weg met zijn hoofd en daarmee is de kous af!

Ik ga zo door, mijn beste Seneca. Het onderwerp sleept me mee. Ik moet me weer bij je verontschuldigen; ik ben bang dat zelfs jij het onderwerp vervelend vindt. Want, tenslotte, wat maakt het uit? Wat maakt het uit, één jood meer of minder?

Ik wou dat ik een vervanger kon vinden voor Aduatucus.