Wat is de 'Groene Lijn' in Israël?

De auteur geeft de geschiedenis weer van de grens tussen Israël en de Westelijke Jordaanoever en waarom de tweestatenoplossing ongrijpbaar blijft.

Tuvia Pollack | Gepubliceerd: 15 augustus 2023

De "Groene Lijn" is de naam die is gegeven aan de grens tussen Israël en de Westelijke Jordaanoever.

In 1949 werd de Groene Lijn beschouwd als een de facto grens van de staat Israël en werd genoemd naar de groene inkt die werd gebruikt om de fysieke grenslijn te trekken.

Maar laten we verder teruggaan, naar het begin.

Onder het Ottomaanse Rijk bestond geen van deze grenzen en Arabieren en Joden verplaatsten zich vrij tussen Caïro, Jeruzalem, Beiroet, Damascus en Constantinopel zonder al te veel problemen.

Na WO I brokkelde het rijk af en viel en de Europese oorlogsoverwinnaars verdeelden het Midden-Oosten, de gebeurtenis die verantwoordelijk is voor bijna alle grenzen die we vandaag de dag kennen.

De Groene Lijn hoorde daar echter niet bij.

De voorloper van de Verenigde Naties, de Volkenbond, kende de gebieden die nu bekend staan als Syrië en Libanon toe aan Frankrijk en de gebieden die nu bekend staan als Irak, Jordanië en Israël aan Groot-Brittannië. Dit werden mandaten genoemd, geen kolonies, met het idee dat deze Europese rijken de gebieden zouden controleren totdat ze onafhankelijk konden worden.

In die tijd bestond de grens tussen Israël en de Westelijke Jordaanoever nog niet. Het hele gebied dat vandaag de dag bekend staat als Israël en het Koninkrijk Jordanië werden samen "Het Mandaat van Palestina" genoemd, gebaseerd op de overeenkomst die werd ondertekend tijdens de conferentie van San Remo in 1920. De overeenkomst bevatte ook de Britse verplichting om de Balfour Verklaring, uitgegeven door Groot-Brittannië in 1917, op te nemen. De zionistische beweging zag dit als een wettelijke verplichting om een Joods thuisland te stichten in dat hele gebied.

In 1921 stelden de Britten Transjordanië echter in als een protectoraat onder hun heerschappij en gaven Abdullah bin Hoessein van de Koninklijke Hasjemitische familie de leiding. Ze deden hetzelfde in Irak en gaven zijn broer Faisal de leiding. Dit zou uiteindelijk leiden tot de onafhankelijkheid van Irak en Transjordanië, tientallen jaren later.

Deze stap maakte veel Zionistische Joden die in Israël woonden woedend, omdat tweederde van hun land van hen werd afgenomen. Jabotinsky's ideologische organisatie, Beitar, had een volkslied dat zei: "De rivier de Jordaan heeft twee oevers: De ene kant is van ons en de andere kant ook."

Toen de gewapende tak van Beitar, de Irgun, werd opgericht in 1937, hadden ze een symbool met het gebied van Israël en Jordanië samen als één, met de slogan "Alleen zo." Deze organisaties stonden tegenover de toenmalige premier David Ben-Gurion en het mainstream socialistische Joodse leiderschap, die voor een meer pragmatische aanpak kozen en vaak samenwerkten met de Britten.

Welnu, als de Britten Transjordanië afscheurden, dan zouden de Joden tenminste dat ene kleine derde deel, dat kleine stukje land tussen de rivier de Jordaan en de zee, krijgen op basis van de wettelijke vereisten van de conferentie van San Remo en de Balfour-verklaring, toch? Toch?

Nee. Zelfs dit kleine stukje wilden de Britse leiders in tweeën verdelen - een Arabische en een Joodse natie. In de jaren 1930 kwamen er een aantal voorstellen, vooral na de grootschalige Arabische rellen van 1929 en de gewelddadige Arabische opstand van 1936.

Sommige van deze voorstellen werden verworpen, terwijl andere werden geaccepteerd door het Joodse leiderschap, dat wanhopig op zoek was naar een stukje land om een toevluchtsoord te kunnen bieden aan de Joden in Europa die onder de dreiging van de nazi's leefden. Maar de voorstellen werden allemaal verworpen door de Arabische leiders, die aandrongen op alles of niets, en daarom kregen ze niets.

De Tweede Wereldoorlog zette alles op een laag pitje en toen die eenmaal voorbij was, werd de behoefte aan een Joods thuisland steeds groter door de grote aantallen Joodse vluchtelingen in heel Europa. Groot-Brittannië droeg de beslissing over aan de pas opgerichte Verenigde Naties.

De VN stelden uiteindelijk het bekende plan van 1947 voor, dat op 29 november 1947 in stemming werd gebracht en aangenomen. De Joden accepteerden het, wanhopig op zoek naar een stukje land, zodat ze een toevluchtsoord konden bieden aan de overlevenden van de holocaust in Europa. Maar het voorstel werd verworpen door de Arabische leiders, die aandrongen op alles of niets, en daarom kregen ze, alweer, niets.

Zodra de resolutie was aangenomen, begon de Onafhankelijkheidsoorlog met aanvallen en bloedvergieten tussen Arabieren en Joden. De Britse troepen wisten dat ze in mei 1948 zouden vertrekken en toonden geen interesse om de orde te handhaven of om het VN-besluit uit te voeren. De grenzen van het door de VN voorgestelde Israël en Palestina werden op geen enkele manier gehandhaafd. De Britten lieten het liever zoals het was en lieten de Joden en Arabieren het uitvechten.

En dat deden ze.

Zodra ze vertrokken waren, riep Israël op 14 mei 1948 de onafhankelijkheid uit, zonder aan te geven wat de grenzen van deze nieuwe staat zouden zijn.

De reguliere legers van vijf omringende landen vielen Israël tegelijkertijd aan. Het was nooit de vraag of de grenzen van 1947 er ooit zouden komen, want de Arabieren eisten alles of niets. En ze kregen weer niets.

In 1949 stemde Israël in met een staakt-het-vuren, onderhandeld op Rhodos, waar de grens die vandaag bekend staat als de Groene Lijn voor het eerst werd getrokken, als tijdelijke grens tussen Israël en Transjordanië.

Transjordanië regeerde nu over beide zijden van de rivier en veranderde zijn naam in het Koninkrijk Jordanië. Jabotinsky's opvolger, Menachem Begin, was woedend. Israël gaf Oost-Jeruzalem, de Westelijke Muur, Hebron, Shilo, Sichem en alle belangrijke plaatsen uit de Bijbel op. Jordanië verdreef honderden Joden die daar eeuwenlang hadden gewoond.

De staat Israël bestond eindelijk, maar was niet gelijk aan het bijbelse Land Israël.

Jordanië stond erop dat in het staakt-het-vuren duidelijk werd vermeld dat deze grenzen niet definitief waren en geen internationaal erkende grenzen waren. Het waren tijdelijke staakt-het-vurenlijnen die werden ingesteld totdat een definitieve overeenkomst kon worden bereikt. Tot nu toe heeft de tijdelijke status zo'n 74 jaar geduurd, langer dan het hele bestaan van de communistische Sovjets.

Het idee van een onafhankelijk Palestina stond zelfs nooit ter discussie. De Jordaniërs namen de Westelijke Jordaanoever en Egypte de Gazastrook. De tijdelijke Palestijnse regering die enkele Palestijnse nationalisten in Gaza hadden opgezet, werd vrij snel door de Egyptenaren ontbonden.

Mensen zijn verdeeld over de vraag of het Egypte of Israël was die de Zesdaagse Oorlog in 1967 begon, omdat het duidelijk was dat Egypte zich voorbereidde op een groot conflict en Israël de eerste kogel afvuurde met een preventieve aanval.

De rol van Jordanië staat echter niet ter discussie. Het is heel duidelijk. Zij vielen als eerste aan.

Israël was al op twee fronten in oorlog met Egypte en Syrië en het laatste wat ze wilden was nog een front. Ze maakten heel duidelijk aan Jordanië, via internationale kanalen, dat als zij buiten de oorlog blijven, Israël hen niet zal aanvallen. Maar ze luisterden niet.

Toen Jordanië aanviel, veroverde Israël de Westelijke Jordaanoever in slechts een paar dagen: Willen we leven in een wereld waar een agressor geen risico neemt? Willen we in een wereld leven waarin iemand een ander land kan aanvallen zonder het risico te lopen een deel van zijn eigen land te verliezen?

Zodra het Israëlische leger de Westelijke Jordaanoever had veroverd, beweerden veel stemmen in de Israëlische samenleving dat het tijd was om terug te gaan en de Joodse gemeenschappen die in 1948 waren verwoest, opnieuw op te richten. En nog een paar meer. De regering zei nee. Ze wilde de Westelijke Jordaanoever gebruiken als onderhandelingskaart om de buren onder druk te zetten vredesakkoorden te ondertekenen. Ze hertekenden enkele grenzen van de Groene Lijn en annexeerden Oost-Jeruzalem omdat een verdeelde stad nooit een goed idee is, zeker niet een hoofdstad. Maar al het andere bleef "bezet gebied" volgens het internationaal recht, ook al protesteerden veel Joden, vooral Menachem Begin, hier luidkeels tegen. De Groene Lijn werd nooit uitgewist.

Israëls hoop op vredesakkoorden werd de bodem ingeslagen toen de Arabische naties in september 1967 de Resolutie van Khartoem uitspraken, waarmee ze in feite nee zeiden tegen elke overeenkomst of onderhandeling met Israël. Toch weigerde Israël de hoop op te geven en stond het geen enkele joodse nederzetting toe op de Westelijke Jordaanoever.

Oost-Jeruzalem was echter een andere kwestie. In de nieuw veroverde gebieden werden vrijwel meteen joodse wijken gebouwd. Maar de rest van de Westelijke Jordaanoever? Geen Israëliërs. Alleen Israëlisch militair bestuur en de lokale Palestijnse bevolking, totdat er een akkoord kon worden bereikt.

Ze eisten echter alles of niets en kregen uiteindelijk niets.

Na de verwoestende oorlog en de poging om Israël van de kaart te vegen in 1973, werd in 1974 de organisatie Gush Emunim opgericht.

Gush Emunim probeerde met geweld nederzettingen te stichten op de Westelijke Jordaanoever. Na vele moeizame gevechten tegen de regering greep de rechtse oppositie uiteindelijk de macht en werd Menachem Begin premier in 1977.

Slechts een jaar later werd de eerste nederzetting gelegaliseerd en vanaf dat moment was er geen weg meer terug. Er kwamen steeds meer nederzettingen op de Westelijke Jordaanoever en in de Gazastrook. De wettelijke status van de Westelijke Jordaanoever is nog steeds "omstreden" en daarom is de Groene Lijn nog steeds relevant. In 1988, nadat een voorgestelde overeenkomst met Jordanië in Londen was mislukt, verklaarde Jordanië officieel dat ze alle aanspraken op de Westelijke Jordaanoever hadden opgegeven en dat ze liever een onafhankelijke Palestijnse staat zagen. In 1993 werd met de Oslo-akkoorden de Palestijnse Autoriteit opgericht om zelfbestuur uit te oefenen in sommige delen van de Westelijke Jordaanoever, bekend als het bijbelse Judea en Samaria.

De Oslo-akkoorden maakten de weg vrij voor het vredesakkoord met Jordanië in 1994.

De Groene Lijn is nog steeds relevant. De Israëlische wet is niet op dezelfde manier van toepassing op de Westelijke Jordaanoever als op de rest van Israël. En het ziet er niet naar uit dat dit snel zal veranderen. De paar keer dat iemand heeft geprobeerd om de grenzen van de Groene Lijn te veranderen door delen van kolonistengemeenschappen bij Israël te voegen, heeft dat tot grote internationale verontwaardiging geleid.

Arabieren die binnen de internationaal erkende grenzen van Israël wonen, hebben staatsburgerschap en genieten dezelfde rechten als alle Israëliërs, terwijl de Palestijnen op de Westelijke Jordaanoever ofwel onder de Palestijnse Autoriteit vallen of statenloos zijn, onder Israëlisch militair bestuur.

De meeste Arabieren in Oost-Jeruzalem hebben nog een onduidelijke staatloze situatie: Ze hebben een Israëlisch ID-nummer maar geen volwaardig staatsburgerschap. In de meeste gevallen weigerden voorouders het burgerschap te accepteren dat hen in 1967 werd aangeboden, en sinds de tweede intifada heeft Israël het hen extreem moeilijk gemaakt om dit te verkrijgen.

De reden voor deze puinhoop: Israël is een democratie.

Een dictatuur zou zonder nadenken bezette gebieden vernietigen en annexeren, maar een democratie als Israël komt gemakkelijk vast te zitten in een politieke impasse en kan geen beslissing nemen. Als rechts wil annexeren, blokkeert links dat, en als links nederzettingen wil ontruimen, blokkeert rechts dat.

Gezien deze situatie, in aanvulling op hoe internationaal besmet het is, en rekening houdend met het feit dat een vijandig onafhankelijk Palestina binnen die grenzen verwoestend zou kunnen zijn voor Israël, is het moeilijk om enige vorm van oplossing te zien in de nabije toekomst.

Het zou wel eens de meest stevig vastgelegde tijdelijke grens ooit kunnen zijn.

Tuvia Pollack

Tuvia is een Joodse geschiedenis nerd die in Jeruzalem woont en in Jezus gelooft. Hij schrijft artikelen en verhalen over joodse en christelijke geschiedenis. Zijn website is www.tuviapollack.com

Bron: What is the ‘Green Line’ in Israel? | All Israel News