Kan geloof de donkerste nacht overleven?

29 aug 2023

יְ֭הֹוָה אֱלֹהֵ֣י יְשׁוּעָתִ֑י יוֹם-צָעַ֖קְתִּי בַלַּ֣יְלָה נֶגְדֶּֽךָ׃
Hashem, God van mijn bevrijding, wanneer ik in de nacht voor Uw aangezicht roep,
a-do-NAI e-lo-HAY y'-shu-a-TEE, yom-tza-a-K'-tee ba-la-Y'-la ne-g'-DE-kha
Psalmen 88:2

Wanneer je wereld om je heen afbrokkelt, wanneer alles wat je ziet duisternis is en wanneer elk gebed dat je doet lijkt te weerklinken in een eindeloze leegte - waar is God dan? Dit is een vraag die velen van ons zich wel eens hebben gesteld, en het is ook een vraag die de Psalmisten duizenden jaren geleden al stelden, met name in Psalm 88.

In een boek dat ons meestal leidt op een reis van verdriet naar vreugde, springt Psalm 88 eruit. Hier is er geen laatste wending naar hoop, geen verlossing, geen hoge noot om mee te eindigen. Opmerkelijk is dat deze psalm opent met een muzikale term: "al machalat l'anot," verwijzend naar een muziekinstrument. "Machalat" is echter afgeleid van het Hebreeuwse woord voor ziekte, en "l'anot" van het woord dat kwelling betekent. Waarom begint deze psalm van zo'n duisternis met een muzikale verwijzing naar pijn en lijden?

Joseph ben Hayim Jabez, een 15e-eeuwse Spaans-Joodse theoloog, interpreteerde deze woorden als een getuigenis van het lijden dat de Joden moesten doorstaan tijdens hun lange geschiedenis van ballingschap. Maar er is meer aan de hand. Psalm 88, beschreven als een maskil, is bedoeld om te verlichten. Maar ons verlichten over wat precies?

De psalmist in Psalm 88 schreeuwt niet alleen tot God; hij beschuldigt God er bijna van dat Hij hem in de steek heeft gelaten, dat Hij hem heeft laten verdrinken in zijn lijden:

"U hebt mij op de bodem van de Afgrond gezet, in de donkerste plaatsen, in de diepten. Uw woede ligt zwaar op mij; U treft mij met al Uw brekers. Selah." (Psalm 88:6-8)

Er wordt hier geen doekjes omgewonden en er is geen grootse openbaring over Gods genade. De psalm eindigt even somber als hij begint:

"Uw woede overweldigt mij, uw verschrikkingen vernietigen mij. Ze wervelen de hele dag om me heen als water; ze omringen me aan alle kanten. U hebt vriend en naaste ver van mij verwijderd en mijn metgezellen uit mijn zicht." (Psalm 88:17-19)

Wat moeten we hiervan denken?

In zijn aangrijpende boek "Eish Kodesh" (Heilig Vuur) worstelde Kalonymus Kalman Shapira, de grootrabbijn van Piaseczno, Polen, die omkwam tijdens de opstand in het getto van Warschau, met de notie van Gods rol tijdens immens lijden. Aanvankelijk zag hij de nazi's als instrumenten voor Gods corrigerende straf. Maar toen de wreedheden escaleerden, realiseerde hij zich dat het lijden een grens had overschreden, waardoor de mogelijkheid van gebed, berouw en terugkeer naar God werd verduisterd.

Waarom eindigt Psalm 88 dan met zo'n donkere noot? Het doel van de psalm is om te laten zien dat we zelfs in de ergste momenten niet bang moeten zijn om onze pijn en twijfels tot God te richten. In de woorden van Rabbi Shapira: "Ten minste in het diepst van zijn hart moet elke Jood het uitschreeuwen naar God." Het uiten van onze angst en het in twijfel trekken van ons geloof is geen teken van de ondergang ervan; het is eerder een onderdeel van het ingewikkelde, vaak moeilijke proces om er mee om te gaan. En inderdaad, deze psalm van pijn en lijden begint met een schreeuw naar God:

"Hashem, God van mijn bevrijding, als ik in de nacht voor Uw aangezicht roep, laat mijn gebed U bereiken; neig Uw oor tot mijn geroep." (Psalmen 88:2-3)

Soms biedt het leven geen oplossing. Soms, zoals in Psalm 88, wordt de duisternis niet opgeheven - en misschien is dat ook niet de bedoeling, in ieder geval niet meteen. Wat we leren van deze schijnbaar verlaten psalm, en van figuren als de grootrabbijn van Piaseczno, is dat het oké is om vragen te stellen, te twijfelen en je in de steek gelaten te voelen. Door dit te doen keren we ons niet af van God of geloof; we keren ons naar een eerlijke, kwetsbare relatie met het Goddelijke.

Dus als je jezelf afvraagt: "Waar is God?" bedenk dan dat je in het gezelschap bent van generaties die zich hetzelfde hebben afgevraagd. Soms is de vraag zelf, de worsteling, het antwoord. En misschien, heel misschien, vinden we daar een sprankje verlichting in de donkerste nacht.

Bron: Can Faith Survive the Darkest Night? - The Israel Bible