Esau's uitputting

16 nov 2023

וְיַעֲקֹ֞ב נָתַ֣ן לְעֵשָׂ֗ו לֶ֚חֶם וּנְזִ֣יד עֲדָשִׁ֔ים וַיֹּ֣אכַל וַיֵּ֔שְׁתְּ וַיָּ֖קׇם וַיֵּלַ֑ךְ וַיִּ֥בֶז עֵשָׂ֖ו אֶת-הַבְּכֹרָֽה׃
Ja'akov gaf Esav toen brood en linzenstoofpot; hij at en dronk, stond op en ging weg. Zo wees Esau het eerstgeboorterecht af.
v'-ya-a-KOV na-TAN l'-ay-SAV LE-khem un-ZEED a-da-SHEEM va-YO-khal va-YAYSH-t'- va-YA-kom va-yay-LAKH va-YI-vez ay-SAV et ha-b'-kho-RAH.
Genesis 25:34

"Jakob was een stoofpot aan het koken, Ezau kwam uit de open lucht en hij was uitgeput. Ezau zei tegen Jakob: 'Geef me alsjeblieft te eten van dit rode, rode spul, want ik ben uitgeput.' Daarom werd hij Edom [rood] genoemd.

Jakob zei: 'Verkoop eerst je geboorterecht aan mij.' Ezau zei: 'Zie, ik ga sterven en wat heb ik aan dit geboorterecht?' Jakob zei: 'Zweer eerst bij mij.' Hij zwoer het en verkocht zijn eerstgeboorterecht aan Jakob.

Jakob gaf Esau brood en een linzenpot. Hij at, dronk, stond op en ging weg. Zo wees Esau het eerstgeboorterecht af." (Genesis 25:29-34)

In deze passage kwam Esau, de eerstgeboren zoon van Jakob, uitgeput van het veld en verkocht hij zijn eerstgeboorterecht om wat linzen te krijgen.

Op het eerste gezicht lijkt het alsof Ezau's motivatie vermoeidheid en honger was. Een veel voorkomende vraag bij deze passage is of Jakob misbruik maakte van een lijdende Esau. Ezau zei immers zelf: "Zie, ik ga sterven." De duidelijke betekenis van Ezau's woorden is dat hij zo uitgeput en afgemat was van "het veld" dat hij op instorten stond. Denk aan een hardloper die net de finish van een marathon heeft gehaald. Esau had het gevoel dat hij zou sterven als hij niet onmiddellijk zou eten en drinken. Hij was wanhopig en dacht waarschijnlijk niet helder na. Jakob maakte dus misbruik van Ezau's kwetsbare toestand. Als je het zo bekijkt, is de situatie niet goed voor onze aartsvader Jakob.

Maar zoals we zullen zien als we de tekst zorgvuldig lezen, is dit een verkeerde voorstelling van zaken.

Laten we beginnen met een eenvoudige vraag. Hoe moe was Esau? Wat bedoelde hij toen hij zei dat hij "ging sterven"?

Het laatste vers van de passage die hierboven geciteerd is, zegt:

"Hij at, dronk, stond op en ging weg. En Esau wees het geboorterecht af."

Dit vers is om een paar redenen vreemd. Ten eerste moeten we opmerken dat de Bijbel iets ongebruikelijks doet. Bijbelse verhalen bevatten zelden kleine details in de trant van wat we "regie" zouden kunnen noemen. Het is hoogst ongebruikelijk dat de Bijbel ons vertelt dat iemand "opstond en wegging" aan het einde van een scène. De Bijbel beschrijft zulke gewone en onbeduidende handelingen eenvoudigweg niet. In het licht hiervan moeten we concluderen dat het feit dat Esau "opstond en wegging" een sleutelrol speelt in het verhaal.

Het tweede probleem met het vers is de volgorde van de uitspraken. Waarom staat de zin "En Ezau wees het eerstgeboorterecht af" als laatste, nadat ons is verteld dat "hij at, dronk, stond op en ging weg"? Om de vraag anders te stellen: op welk moment in de scène wees Esau het geboorterecht af? Is het niet logischer om deze zin te plaatsen nadat Esau zijn spottende uitspraak over het geboorterecht deed en het vervolgens aan Jakob verkocht?

Als het juist is dat Esau zo uitgeput was dat hij letterlijk op het punt stond te sterven, of zelfs in te storten, dan is het hoogst onwaarschijnlijk dat hij na het eten van een warme maaltijd snel zou opstaan en weggaan. De onmiddellijkheid van de vier werkwoorden - "at, dronk, stond op en ging weg" - impliceert dat hij ging zitten, snel wat warm eten en drinken naar binnen werkte en toen weer weg was. Dit is niet het gedrag van iemand die enkele ogenblikken geleden op het punt stond in te storten. Als Esau echt zo moe was als de gangbare opvatting suggereert, is het waarschijnlijker dat hij na een warme maaltijd in slaap zou zijn gevallen. Door te breken met de gebruikelijke Bijbelse stijl en ons het schijnbaar triviale detail te vertellen dat Esau "opstond en wegging" na het eten, vertelt de Tora ons dat zijn verklaring, "'Zie, ik ga sterven," niet betekent wat we op het eerste gezicht dachten dat het betekende.

In het licht hiervan kunnen we ons het volgende afvragen. Esau's volledige verklaring is: "Zie, ik ga sterven, en wat heb ik aan dit geboorterecht?" Wat heeft het feit dat Esau op dat moment moe en hongerig was te maken met de waarde van het geboorterecht? Als Esau niet in gevaar was, als hij niet zo uitgeput was dat hij instortte, wat zou hij dan bedoeld kunnen hebben met deze uitspraak? Zeker, het geboorterecht heeft waarde ongeacht of hij nu hongerig en moe is of niet.

De commentator Rabbi Hezekiah ben Manoah (13e eeuw Frankrijk), bekend als Chizkuni, legt uit wat Esau bedoelde:

"'Zie, ik ga sterven:' De erfenis van het land Israël is afhankelijk van het geboorterecht. Deze erfenis komt pas over vierhonderd jaar. (Zie Genesis 15:13) Aangezien ik tot die tijd niet zal leven, - d.w.z. 'Zie, ik ga sterven,' - welke waarde heeft het geboorterecht voor mij? Wat verlies ik door het te verkopen?"

Volgens de lezing van Chizkuni was Esau's uitspraak dat hij "gaat sterven" niet bedoeld als een beschrijving van zijn onmiddellijke toestand op dat moment. Esau zei eerder dat, omdat hij een sterfelijk mens is met een eindige levensduur, er voor hem geen waarde zit in een langetermijnbelofte van God, een belofte die pas vervuld zal worden lang nadat hij dood en verdwenen is. Toen Esau zei: "Wat heb ik aan dit geboorterecht", bedoelde hij het heel eenvoudig. Omdat hij persoonlijk niet van de zegeningen van het eerstgeboorterecht zou genieten, had Esau er geen belang bij. Esau gaf alleen om het hier en nu. Hij had geen oog voor zijn nakomelingen die zouden leven lang nadat hij er niet meer was.

Als hij zelf geen deel van de zegen kan zijn, dan wil Ezau er ook geen deel van hebben. De belofte van een grote verbondstoekomst, inclusief eeuwenlang lijden in ballingschap gevolgd door verlossing; de belofte en missie om Gods uitverkoren natie te zijn door een lange geschiedenis heen, dit alles betekende niets voor Esau.

Het geboorterecht van het volk Israël ligt in de toekomst, niet in het hier en nu.

Gods zegen voor het Joodse volk is dat in de toekomst de verlossing van onze natie en de universele kennis en acceptatie van God door ons tot stand zullen komen. Eeuwen van Joden die in de meest extreme duisternis van de ballingschap leefden, hielden vast aan dit geboorterecht. Als zij de houding van Esau hadden aangenomen om voor zichzelf te leven en zich weinig aan te trekken van de verre toekomst, zouden we hier vandaag niet zijn.

De heuvels en dalen van het Land Israël vullen zich met Joden. De voetstappen van de verlossing zijn begonnen. Doorheen onze geschiedenis hebben we Esaus onder ons gehad die "aten, dronken, opstonden en vertrokken", om nooit meer deel uit te maken van het Joodse Volk. Zij en hun kinderen delen niet in de zich ontvouwende zegeningen van de verlossing. Het zijn de Jacobs van de Joodse geschiedenis die ons hier hebben gebracht. Zij delen in de verlossing omdat wij hun kinderen zijn. Deze visie van Jacob op het geboorterecht van Israël wordt gevangen in de beroemde parafrase van Maimonides' twaalfde geloofsbeginsel, dat aan het einde van de liturgie staat die elke ochtend door Joden wordt gereciteerd:

"Ik geloof met volmaakt geloof in de komst van de Messias, en ook al stelt hij misschien uit, toch verwacht ik elke dag dat hij zal komen."

Rabbi Pesach Wolicki is uitvoerend directeur van Ohr Torah Stone's Centrum voor Joods-Christelijk Begrip en Samenwerking, en hij is medepresentator van de podcast Shoulder to Shoulder.

Bron: Esau’s Exhaustion - The Israel Bible