De verschillen tussen westerse en niet-westerse bondgenoten van de VS in de Oekraïne-oorlog

Dr. Jonathan Spyer. Deskundige op het gebied van Syrië, Irak, radicaal-islamitische groeperingen en Koerden

9 mei 2022

Voor regionale mogendheden van gemiddeld niveau wordt het vermijden van niet-essentiële wrijving met een grootmacht als Rusland gezien als een dwingende noodzaak, vooral in een situatie waarin consistente steun van hun Amerikaanse beschermheer geenszins een gegeven is.

Een opmerkelijk element van de huidige oorlog in Oekraïne is het contrast in de reactie erop van de Verenigde Staten en belangrijke West-Europese landen aan de ene kant, en verschillende met de VS geallieerde staten die buiten de westerse culturele en geografische kern liggen, aan de andere kant.

In de publieke discussie in de Verenigde Staten, Groot-Brittannië en andere landen is het conflict voornamelijk in morele en historische termen afgeschilderd. Zo stelde de Amerikaanse politicoloog en voormalig hooggeplaatst ambtenaar Eliot Cohen in april in The Atlantic: "Voor degenen onder ons die na de Tweede Wereldoorlog zijn geboren, is dit de meest ingrijpende oorlog van ons leven. De uitkomst ervan bepaalt de toekomst van de Europese stabiliteit en welvaart.

In maart werd in een artikel in Foreign Affairs gesuggereerd dat de reactie op de inval in Oekraïne "een mondiaal bondgenootschap zou kunnen consolideren dat democratieën verenigt tegen Rusland en China en zo de vrije wereld voor een volgende generatie veiligstelt".

Dergelijke taal is niet beperkt gebleven tot geleerden en de media. In een toespraak die eind maart in Polen werd gehouden, trok de Amerikaanse president Joe Biden parallellen met de Tweede Wereldoorlog en de val van de Berlijnse Muur.

Het zal geen verbazing wekken dat deze retoriek niet volledig tot uiting komt in het beleid. De belangrijkste landen van West-Europa zijn niet eensgezind in hun reactie op de Oekraïense crisis. Frankrijk, en vooral Duitsland, hebben zich terughoudend opgesteld ten opzichte van een confronterende houding tegenover Moskou. Duitsland is huiverig om de enorme kosten van een embargo op Russisch gas op zich te nemen. Frankrijk heeft getracht te bemiddelen in plaats van partij te kiezen en de confrontatie met Rusland aan te gaan.

Ondanks de hoog oplopende retoriek hebben de Verenigde Staten en Groot-Brittannië duidelijk gemaakt dat zij hun strijdkrachten niet zullen sturen om de invallers uit te dagen. Tegelijkertijd lijkt de Amerikaanse en Britse steun aan het Oekraïense leger in de periode na 2014 een beslissende rol te hebben gespeeld bij het mogelijk maken van de indrukwekkende prestaties van de Oekraïense strijdkrachten in de oorlog, waaronder, van cruciaal belang, het frustreren van de Russische ambities rond Kiev.

Washington en Londen lijken ook serieus vastbesloten om de wapenleveranties aan de Oekraïners op te voeren en hen in staat te stellen het verzet voort te zetten in de volgende fase van de oorlog, die zich naar verwachting zal toespitsen op Oost-Oekraïne.

Maar de verdeeldheid onder de westerse landen en de kloof tussen retoriek en actie, zelfs onder de meest vastberaden elementen, verbleken bij de kloof tussen het Westen en niet-westerse geallieerde landen.

India en de door de VS geallieerde Arabische staten, bij voorbeeld, wijken sterk af van het standpunt van Washington en zijn duidelijk niet bereid zich in te zetten voor de Oekraïense zaak. Het standpunt van Israël is interessant in die zin dat het het midden houdt tussen het standpunt van de VS/UK en de EU en dat van de niet-westerse bondgenoten van de VS.

India heeft consequent vastgehouden aan een ongebonden standpunt over Oekraïne. Dit vloeit gedeeltelijk voort uit de traditioneel nauwe defensiebetrekkingen tussen Moskou en New Delhi. Rusland neemt nog steeds 50% van de Indiase defensie-import voor zijn rekening, hoewel de mate van samenwerking afneemt, terwijl die met de Verenigde Staten toeneemt.

Ondanks de openbare kritiek van hoge VS-functionarissen en een waarschuwing dat de gevolgen van een "meer expliciete strategische afstemming" met Moskou "aanzienlijk en langdurig" zouden zijn, is India niet van haar standpunt afgeweken. Het heeft zich onthouden van stemming in de VN-Veiligheidsraad waarin de invasie werd veroordeeld. New Delhi heeft publieke kritiek op Moskou vermeden en volstaan met algemene opmerkingen over de noodzaak de soevereiniteit van alle staten te respecteren. India heeft echter wel opgeroepen tot een onafhankelijk onderzoek naar de moorden in Bucha, Oekraïne.

De neutrale houding van India ten aanzien van Oekraïne is bijzonder opmerkelijk, gezien de toenemende samenwerking en convergentie tussen de belangen van de VS en India ten aanzien van de uitdaging van China en de Indo-Pacific. India is lid van de Quad, samen met de Verenigde Staten, Japan en Australië, dat door Rusland is bekritiseerd als een forum dat tegen China is gericht.

Gezien het belang van het land en de beperkte hulp die het Oekraïne zou kunnen bieden, lijkt het onwaarschijnlijk dat het Indiase standpunt ten aanzien van de oorlog in Oekraïne van invloed zal zijn op de groeiende hechtheid van de betrekkingen tussen de VS en India. Een virtuele topontmoeting tussen Biden en premier Narendra Modi op 12 april leek te bevestigen dat het Indiase standpunt over Oekraïne weliswaar niet zou veranderen, maar dat dit geen gevolgen zou hebben voor het aparte, maar even vitale gebied van samenwerking in de Indo-Pacifische regio.

Een Indiase commentator gaf in een gesprek met de auteur de mening te kennen dat de oorlog tussen Rusland en Oekraïne voor India een conflict tussen twee Europese landen was en geen duidelijke en onmiddellijke relevantie voor zijn land had. Dit lijkt een juiste samenvatting te zijn van de kern van het Indiase standpunt over deze kwestie.

De houding van de Verenigde Arabische Emiraten en Saoedi-Arabië is even vrijblijvend. Volgens een bericht in de Wall Street Journal weigerden de leiders van beide landen in de beginfase van de crisis telefoontjes van Biden aan te nemen, die hen wilde vragen de olieproductie te verhogen om de olieprijzen op de Europese markten te verlagen en de schade te beperken die de sancties tegen Rusland veroorzaakten.

De verzoeken van Washington kwamen na een reeks maatregelen van de Amerikaanse regering, die de Golfstaten hadden teleurgesteld en verontrust. Zo heeft de VS de aankoop van F-35 gevechtsvliegtuigen door de VAE bevroren en niet adequaat gereageerd op aanvallen van door Iran gesteunde Houthi's op doelen van de Emiraten en Saoedi's.

Dit gebeurt in het kader van de lopende onderhandelingen met Iran, die op zich een bron van zorg zijn voor Saudi-Arabië en de VAE. Voorts laat de regering-Biden de Saoedische kroonprins Mohammed Bin Salman in de kou staan vanwege de moord op journalist Jamal Khashoggi.

Bovendien drijven Saudi-Arabië en de VAE voor miljarden dollars handel met Rusland. Saoedi-Arabië ondertekende in augustus 2021 een militaire samenwerkingsovereenkomst met Moskou, en vervolgens werden verschillende aankoopdeals ondertekend.

De reacties van de Golfstaten lijken een boodschap te zijn aan de Verenigde Staten dat Washington hun steun niet als vanzelfsprekend mag beschouwen. In de afgelopen jaren is een waarheid als een koe ontstaan, namelijk dat de Golfstaten door de afnemende behoefte van Washington aan olie uit de Golfstaten minder belangrijk zijn geworden in de mondiale strategie van de VS. De Oekraïne-crisis heeft aangetoond dat dit niet zo is.

De Verenigde Staten hebben de Golfstaten nodig om de sancties tegen Rusland zo doeltreffend mogelijk te maken. De VAE en Saoedi-Arabië lijken te balanceren tussen Washington en Rusland.

Niet-westerse landen die de VS steunen, zijn niet geneigd de inval in Oekraïne te beschouwen als een historisch keerpunt in de wereldpolitiek. Dit geldt ook voor Bahrein en Qatar, en verder weg, voor Brazilië en Mexico. Zij hebben geweigerd deel te nemen aan de sancties tegen Rusland.

Op een meer complexe en gedeeltelijke manier geldt het ook voor Israël. Israël heeft een proactievere houding aangenomen bij de ondersteuning van Oekraïne dan enige niet-westerse bondgenoot van de VS. Het heeft gestemd voor de uitwijzing van Rusland uit de VN-Mensenrechtenraad en onderdak geboden aan ongeveer 12.000 niet-joodse Oekraïense vluchtelingen.

Jeruzalem heeft zich echter verre gehouden van actieve deelname aan sancties tegen Moskou. Dit is het kritieke punt dat Russische tegenmaatregelen zou kunnen uitlokken, zoals het verminderen van de samenwerking met betrekking tot Israëlische acties in het Syrische luchtruim.

Israël beschouwt het voorkomen van verdere Iraanse opmars in Syrië als een belangrijk strategisch doel. Russische berusting is daarbij een essentiële en mogelijk cruciale factor. Het hoeft geen verbazing te wekken dat dit vermeende strategische kernbelang de verklaring vormt voor Israëls houding ten aanzien van de oorlog in Oekraïne.

De houding van de westerse landen in het Midden-Oosten en Azië ten aanzien van de Oekraïense invasie weerspiegelt belangrijke geopolitieke veranderingen. In het standpunt van India kan een zelfvertrouwen worden bespeurd dat voortvloeit uit het besef dat de cruciale strijd die de Verenigde Staten in de komende periode zullen voeren, die met China is, en die in Azië zal worden gevoerd. Vanuit dit oogpunt is New Delhi zich ervan bewust dat het waarschijnlijk niet of nauwelijks zal boeten voor zijn dubbelzinnige houding ten opzichte van Oekraïne, eenvoudigweg omdat er voor de Verenigde Staten in Azië te veel op het spel staat.

Shivshankar Menon, voormalig Indiaas nationaal veiligheidsadviseur, schreef in Foreign Affairs: "Vanuit Aziatisch perspectief is de oorlog in Oekraïne niet zozeer een voorbode van verschuivingen die komen gaan, als wel een onderstreping van een verschuiving die al heeft plaatsgevonden... Vandaag de dag is het zwaartepunt van de wereldeconomie verschoven van de Atlantische Oceaan naar het oosten van de Oeral. Geopolitieke geschillen en veiligheidsdilemma's die de wereldorde zouden kunnen beïnvloeden, concentreren zich in maritiem Azië".

Vanuit het overeenkomstige gezichtspunt van het Midden-Oosten brengt het gevoel van gedeeltelijke terugtrekking van de VS uit een focus op het Midden-Oosten de dringende noodzaak met zich mee voor de westerse bondgenoten om hun structuren van strategische samenwerking op regionaal niveau te ontwikkelen. Dit proces blijkt uit de toenemende mate van samenwerking tussen Israël en belangrijke Westers gezinde Arabische staten zoals de VAE en Egypte.

Voor dergelijke regionale mogendheden van gemiddeld niveau is het vermijden van niet-essentiële wrijving met een grootmacht als Rusland een absolute noodzaak, vooral in een situatie waarin consequente steun van hun Amerikaanse beschermheer geenszins vanzelfsprekend is. De urgente gemeenschappelijke dreiging waarmee zij worden geconfronteerd, komt van Iran, niet van Rusland. Hun reactie op de situatie in Oekraïne is wellicht analoog aan die van de Europese landen met betrekking tot het Iraanse project voor overheersing van het Midden-Oosten. Dit kan worden samengevat met een zekere mate van cynisme: het is ongetwijfeld een probleem, maar het is niet mijn probleem.

De reacties van de niet-Europese westerse bondgenoten op de oorlog in Oekraïne lijken dus, althans vooralsnog, eerder te wijzen op een meer gefragmenteerd en gelokaliseerd mondiaal strategisch beeld dan op een terugkeer naar een internationale strijd in de stijl van de Koude Oorlog tussen democratieën en hun bondgenoten en een rivaliserende alliantie van Rusland en China, zoals door veel westerse waarnemers wordt voorspeld.

Deze meer gelokaliseerde realiteit moet niet simplistisch worden opgevat. Het bondgenootschap met de Verenigde Staten zal een fundamenteel element blijven dat de bovengenoemde landen verbindt. In de context van het Midden-Oosten dient de betrokkenheid van CENTCOM als de militaire structuur van de VS die verantwoordelijk is voor het Midden-Oosten, om de bilaterale betrekkingen tussen de staten in de regio te verbeteren.

De kleinere voetafdruk van de VS in de regio zal de geallieerde landen echter een grotere onafhankelijkheid en vrijheid van handelen geven. Dit blijkt bijvoorbeeld uit de vastberaden voortzetting door Israël van hun campagne tegen Iran, zelfs tijdens de huidige inspanningen van de VS om een hernieuwd nucleair akkoord te sluiten. Deze grotere onafhankelijkheid van optreden, gekoppeld aan verminderde garanties van de VS, lijkt de nieuwe norm te zijn.

Anders dan in de periode van de Koude Oorlog vormen Rusland en China vandaag geen gesloten, autarkische economische blokken. Een situatie van twee gesloten kampen, elk alleen handel drijvend binnen zijn eigen kamp en uitsluitend bewapend door zijn supermachtpatroon, lijkt zich niet voor te doen en zal zich waarschijnlijk ook niet voordoen.

Dit betekent dat het niet waarschijnlijk is dat de door de VS geallieerde landen een verenigd front zullen vormen tegen een gesloten alliantie van Russische en Chinese geallieerde landen - een complexere, in elkaar grijpende strategische realiteit lonkt. De reacties van de VS-gebonden landen op de oorlog in Oekraïne zijn een voorbeeld van wat ons nog te wachten staat.

JISS Policy Papers worden gepubliceerd dankzij de vrijgevigheid van de Greg Rosshandler Family.

Bron: The differences between Western and non-Western US allies in the Ukraine war - JISS