Onze Spaanse burgeroorlog?

De brute strijd in het Spanje van de jaren '30 was een voorbode van de barbaarsheid van de Tweede Wereldoorlog. Nu, met de oorlog in Oekraïne, worden we eraan herinnerd dat het vernisje van beschaving erg dun is.

Door Victor Davis Hanson - 25 april 2022

Van 1936 tot 1939 werd de burgeroorlog in Spanje een Europees laboratorium voor nieuwe tactieken, strategieën, logistiek, oorlogsmoraal, en wapens. Rechtse nationalisten onder Generaal Francisco Franco versloegen uiteindelijk loyale aanhangers van een socialistische republiek - maar pas nadat een groot deel van de Westerse wereld op verschillende manieren had meegedaan.

De kosten voor het Spaanse volk van zo'n brutale en wrede strijd waren afschuwelijk. Meer dan 500.000 Spanjaarden zouden sterven in iets meer dan twee en een half jaar. Het land bleef achter in een puinhoop.

Dictaturen in Nazi-Duitsland, fascistisch Italië en autocratisch Portugal gaven miljoenen dollars aan militaire hulp en geld uit aan Franco's pogingen om de macht te grijpen. De Sovjet-Unie deed daar vaak nog een schepje bovenop met leveranties aan verschillende communisten, socialisten en anarchisten van het Volksfront.

Met opzet of per ongeluk werd Spanje een proeftuin voor veel van de strategieën, wapens en tactieken die later in de Tweede Wereldoorlog zouden volgen. En het zou een voorproefje worden van hoe onmachtig democratieën en internationale organisaties waren om agressieve machten tegen te houden.

Het relatief nieuwe regime van Nazi-Duitsland stuurde honderden tanks en "vrijwillige" troepen, piloten, duikbommenwerpers en transportvliegtuigen van het Condor Legioen naar Spanje.

Maar de Duitse interventie was niet altijd wat het leek. Achter de schermen verleende Adolf Hitler genoeg hulp om Franco's uiteindelijke overwinning te verzekeren. Maar hij stuurde niet voldoende onmiddellijke hulp om zijn Europese democratische rivalen tegen zich in het harnas te jagen, of om een snelle overwinning van de Nationalisten te verzekeren, die een krachtig en onafhankelijk Iberisch fascistisch rivaliserend blok naast het zijne had kunnen creëren.

De Sovjet-Unie was ogenschijnlijk een tegenwicht tegen de fascistische bevoorradingsketens. Maar Jozef Stalin had nog meer voorwaarden verbonden aan zijn hulp. Hij bevoordeelde systematisch de communistische ontvangers en intimideerde en elimineerde vaak hun socialistische en anarchistische bondgenoten in het Volksfront.

Vreemder nog, zelfs vóór het Sovjet-Nazi niet-aanvalsverdrag van 1939, hielpen Hitler en Stalin elkaar al in het geheim bij de herbewapening in hun gedeelde haat tegen de West-Europese democratieën. Het zou jaren van onderzoek vergen om alle subteksten en agenda's achter de interventies van de grootmachten in de Spaanse burgeroorlog te doorgronden.

Hetzelfde labyrint van complotten en wendingen zal waarschijnlijk waar blijken te zijn in de huidige oorlog in Oekraïne. Ogenschijnlijk zijn de NAVO en de EU trouwe bondgenoten van Oekraïne. Maar machtige Duitse belangengroepen blijven bezorgd over hun ijle energietoevoer vanuit Rusland en zijn niet zo bereid om alle handel met Poetin af te snijden.

China lijkt een Russische weldoener te zijn. Maar het zendt gemengde diplomatieke signalen uit omdat het lucratieve gas- en oliedeals met een steeds meer geïsoleerde Poetin afweegt tegen het in gevaar brengen van zijn winstgevende handel met het Westen. Vóór de oorlog speelden veel Oekraïners uit de Russischtalige grensgebieden van het land voor beide partijen tijdens de aanhoudende onrust. Net als de Spaanse burgeroorlog is Oekraïne ogenschijnlijk een oorlog tussen verkozen regeringen en autocratieën - maar meer met het maken van deals en intriges aan beide zijden.

De relatief jonge Volkenbond is er nooit in geslaagd vrede te stichten in Spanje. De Liga had eerder gefaald in Mantsjoerije om de Japanse agressie te stoppen, en ze heeft nooit de brutale Italiaanse bezetting van Ethiopië gestopt. Tegen 1936 bleef de Liga dus vooral een schrille megafoon, zonder enige macht om de fascistische of communistische agressie te stoppen.

In plaats daarvan ontstonden er tijdens de oorlog ad hoc allianties om niet-inmenging tussen individuele naties af te dwingen. Maar ook hun verklaringen, sancties, boycots en embargo's werden meestal snel omzeild door zowel Duitsland als de Sovjet-Unie.

Met andere woorden, een zwakke Liga verschilde niet veel van een machteloze Verenigde Naties die geen enkele oplossing voor Oekraïne wisten aan te dragen.

Evenzo kan het Westen prat gaan op zijn ongekend strenge sancties tegen Rusland. Maar in werkelijkheid drijven de regeringen die het grootste deel van de wereldbevolking controleren - vooral de bijna 3 miljard inwoners van China en India - nog steeds vrijelijk handel met Rusland om hun eigen olie- en gasvoorziening veilig te stellen. In 1936 hebben sancties het onmiddellijke moorden niet gestopt, en dat zullen ze in 2022 waarschijnlijk ook niet doen.

Franco werd ronduit veroordeeld door de Westerse democratieën en zijn aanhangers werden gesanctioneerd, maar zijn inspanningen werden niet wezenlijk veranderd. Ook dat kan bekend in de oren klinken wanneer we het idealisme van anti-Russische sancties vergelijken met de realiteit van de aanzienlijke middelen die Poetin tot zijn beschikking heeft.

Spanje werd al snel een romantische zaak voor internationale brigades. Idealistische westerlingen stroomden toe om de Republikeinen te helpen, terwijl de Nationalisten vaak heimelijk "vrijwilligers" uit hun fascistische achterban kregen toegestuurd. Maar ondanks alle idealistische retoriek speelden buitenlandse strijders een ondergeschikte rol in de uitkomst van de oorlog.

Romanschrijvers als George Orwell (Homage to Catalina), Ernest Hemingway (For Whom the Bells Toll), en Muriel Spark (The Prime of Miss Jean Brodie) portretteerden het misplaatste idealisme van de internationale brigades, het vaak cynische gebruik dat van hen werd gemaakt door hun gastheren en derde landen, en de chaotische wisselende allianties binnen Spanje zelf.

Op vergelijkbare wijze horen we sensatieberichten over Europeanen en Amerikanen die binnenstromen om voor Oekraïne te vechten. Er doen duistere verhalen de ronde over Syriërs, Tsjetsjenen en particuliere huurmoordenaars die Vladimir Poetin heeft ingehuurd of de indruk heeft gegeven. Maar waarschijnlijker is dat dergelijke buitenlanders, net als in de Spaanse burgeroorlog, een relatief onbelangrijke rol zullen spelen in de uitkomst.

Politieke ideologieën hebben zeker Europese oorlogen uitgelokt, van de oudheid tot de Napoleontische tijd. Vaker echter werden conflicten uitgevochten over betwiste grondgebieden, godsdienst, natuurlijke hulpbronnen, ras en etniciteit, nationalisme, en concurrentie om continentale invloed.

De Duitse keizer Wilhelm II werd tijdens de Eerste Wereldoorlog gepropageerd als een antidemocratisch monster. Maar de oorlog zelf was niet zozeer ideologisch als wel een Europese rivaliteit tussen grootmachten, met name over hoe om te gaan met het opkomende "Duitse probleem".

De Spaanse burgeroorlog was een andere 20e-eeuwse ideologische strijd om de toekomst van de contouren van Europa. Zowel het Volksfront als het Nationaal Front symboliseerden een groeiend extremisme waartegen de democratieën niet waren opgewassen.

De West-Europese democratieën leken inderdaad zwak in vergelijking met de ijver van communisten, anarchisten en radicale socialisten, vooral wanneer ze werden gesterkt door de nieuwe communistische Sovjet-grootmacht. Ook Franco zag de toekomst van Europa meer in lijn met het steeds invloedrijker en vaak populairder wordende fascisme van Hitler en Mussolini, zij het met zijn eigen katholieke monarchistische draai. Tegen 1936 vochten linkse en rechtse ideologen in elke Spaanse stad met elkaar en brak er zelfs geweld uit tussen families en vrienden.

Oekraïne is ook niet zomaar een Russische machtsgreep, zoals we zagen in Ossetië en eerder in Oost-Oekraïne en de Krim. Ditmaal heeft de Russische propaganda haar aanvalsoorlog gemaskeerd onder het vaandel van het westerse traditionalisme - de autocratie, het orthodoxe christendom, de conservatieve sociale zeden, het behoud van tradities, de macht van het reactionaire Moeder Rusland - tegenover de vermeende "decadente" democratieën.

De democratieën zien Poetin als de nieuwe kwaadaardige incarnatie van het fascisme, wiens sombere visie op de toekomst van Europa een terugkeer zou betekenen naar de donkere dagen van de jaren dertig van de vorige eeuw. Of het nu waar is of niet, "vrijheid" en "democratie" versus "tirannie" en "fascisme" zijn nu de ogenschijnlijke breuklijnen in Oekraïne. Deze ideologische katalysatoren zijn grotendeels anders dan wat recente conflicten van tribalisme, religie en etniciteit in het Midden-Oosten, het voormalige Joegoslavië of Rwanda aanwakkerden.

Oekraïne biedt ook een vermeend voorproefje van wat de volgende oorlog zal zijn, op de manier waarop nieuwe close air support voor pantserstoten af en toe de rol van de nazi's in Spanje kenmerkte. Tegen september 1939 werden die tactieken toegepast op Polen. Bommenwerpers die steden bombardeerden en paden voor tanks opbliezen vervingen de loopgravenoorlog van de Eerste Wereldoorlog toen Duitsland zijn inmiddels aangescherpte blitzkriegs door heel Europa liet ontketenen.

Kleine, bekwame Oekraïense teams met Javelin- en Stinger-raketten vernietigden helikopters en pantservoertuigen van miljoenen dollars. Goedkope, bewapende drones zijn nu alomtegenwoordig aan beide zijden. Zijn deze relatief goedkope arsenalen een voorbode van een meer gedecentraliseerde vorm van oorlogsvoering, waarbij handwapens relatief geavanceerde tanks en helikopters uitschakelen? Zijn we terug bij de superioriteit van kwantiteit boven kwaliteit in oorlogswapens?

Misschien, maar of pantser en artillerie overbodige wapens en tactieken blijken te zijn, valt nog te bezien nu het theater zich verplaatst naar de glooiende, open vlakten van Oost-Oekraïne.

Vóór Oekraïne - net als vóór de Spaanse burgeroorlog - waren er hardnekkige westerse pretenties dat bepaalde "oorlogsregels" burgers altijd formeel vrijstelden. Deze veronderstellingen zouden het opzettelijk afslachten van burgers of het bombarderen van woonkernen tot de vergetelheid uitsluiten.

Vaak spraken hedendaagse westerse leiders over 19e- of 20e-eeuwse oorlogswaarden als passé in onze meer verlichte en geëvolueerde 21e eeuw.

In de Eerste Wereldoorlog hadden de smerigheid en de ziekte van de loopgraven in West-Europa, in de perifere strijdtonelen in Italië, Rusland en het Midden-Oosten, 20 miljoen levens gekost. Maar naoorlogse utopisten in de jaren dertig geloofden nog steeds dat burgers niet doelbewust het doelwit waren geweest in de Eerste Wereldoorlog, waarvan het grootste percentage doden grotendeels soldaten waren gebleven.

Spanje heeft die illusies aan diggelen geslagen. Zowel de fascisten als de communisten vermoordden onschuldigen. Ze executeerden neutralen ter plekke. De fascisten bombardeerden steden zonder strategische rationaliteit. Picasso's beroemde olieverfschilderij "Guernica" van het Duitse bombardement op een Baskische stad met vooral vrouwen en kinderen werd meteen emblematisch voor een nieuwe vorm van 20e-eeuwse oorlog. Zo bood de barbaarsheid van de Spaanse burgeroorlog een glimp van de Tweede Wereldoorlog die nog zou komen en waarbij de overgrote meerderheid van de 65 miljoen doden burgers zouden blijken te zijn.

Vóór Oekraïne hadden weinig of geen recente leiders van een grote nucleaire natie ooit ernstig gedreigd kernwapens te gebruiken tegen hetzij hun vijanden op het slagveld hetzij degenen die hen hulp stuurden - niet in Vietnam, niet in Afghanistan, niet in het Midden-Oosten in ruimere zin. Nu schept Vladimir Poetin niet alleen op over zijn nucleaire arsenaal en het testen van lange-afstandsraketten, maar schept hij ook op over zijn recht om elk wapen naar keuze te gebruiken om Oekraïne en zijn leveranciers te verslaan.

Oekraïne heeft ons, net als Spanje, wakker geschud uit ons valse gevoel van veiligheid dat is gegroeid sinds het einde van de Koude Oorlog. Helaas maken soldaten in een oorlog soms opzettelijk flatgebouwen met de grond gelijk en schieten ze massaal op burgers - of dat nu in 1936 is of in 2022. En sommige leiders zien kernbommen nu blijkbaar als min of meer dodelijke conventionele wapens.

De menselijke natuur is constant, ondanks radicale veranderingen in technologie, sociale systemen en fysieke landschappen. Die sombere realiteit moet ons eraan herinneren dat het vernisje van beschaving altijd heel dun is, terwijl de aangeboren barbaarsheid van de mensheid altijd heel diep zit. We zagen dat in 1936-1939, en wat daaruit volgde in de Tweede Wereldoorlog. En nu, in 2022, zijn we opnieuw ontwaakt uit onze zelfgenoegzaamheid - met een diep voorgevoel van wat spoedig zal volgen in de oorlog na Oekraïne.

Bron: Our Spanish Civil War? › American Greatness