De strijd om de ziel van de Islam

Door Dr. James M. Dorsey - 17 januari 2021

Mideast Security and Policy Studies Paper #186

EXECUTIEVE SAMENVATTING: "De Turken hebben zelfmoord gepleegd." De geestelijke Jordaanse monarch Abdullah bin Hussein heeft zich in 1924 geblameerd toen Mustafa Kemal Atatürk, de visionair die het moderne Turkije uit de ruïnes van het Ottomaanse Rijk heeft gehouwen, het kalifaat afschafte:

---

Ze hadden in het Kalifaat een van de grootste politieke krachten, en ze hebben het weggegooid... Ik heb zin om een telegram te sturen om Mustafa Kemal te bedanken. Het Kalifaat is een Arabische instelling. De Profeet was een Arabier, de Koran is in het Arabisch, de Heilige plaatsen zijn in Arabië en de Kalief zou een Arabier moeten zijn van de stam van Koreish [Mohammeds stam]... Nu is het Kalifaat teruggekomen naar Arabië.

Dat is niet zo. De Arabische leiders toonden geen interesse in de terugkeer van het kalifaat, ook al hebben veel moslimintellectuelen en geestelijken in het Midden-Oosten en de moslimwereld de afschaffing van Atatürk bekritiseerd. Vroege islamitische politieke bewegingen van hun kant verklaarden de heropleving van het kalifaat grotendeels als een streven en niet als een onmiddellijk doel.

Een eeuw later is het niet het kalifaat waar de moslimmachten in de wereld om vechten. In plaats daarvan zijn ze bezig met een verdiepende religieuze soft power strijd om geopolitieke invloed en dominantie.

Deze strijd om de ziel van de Islam is een strijd tussen de machten uit het Midden-Oosten en Azië: Turkije, zetel van het laatste echte islamitische kalifaat; Saoedi-Arabië, thuisbasis van de heilige steden van het geloof; de Verenigde Arabische Emiraten (VAE), propagandamaker van een militante statistische interpretatie van de islam; Qatar, met zijn minder strenge versie van het wahabitisme en voorliefde voor de politieke islam; Indonesië, dat een humanitaire, pluralistische notie van de Islam propageert die zich uitstrekt naar andere godsdiensten en naar niet-islamitische centrumrechtse krachten over de hele wereld; Marokko, dat religie gebruikt als een manier om zich te positioneren als het gezicht van de gematigde Islam; en het Sjiitische Iran, met zijn ontspoorde revolutie.

Uiteindelijk kan er geen duidelijke winnaar te voorschijn komen. Toch zou het verloop van de strijd kunnen bepalen in welke mate de islam zal worden bepaald door een of meer concurrerende delen van ultraconservativisme-statistische geloofsvormen die absolute gehoorzaamheid aan politieke machthebbers prediken en/of religieuze instellingen reduceren tot pionnen van de staat. Impliciet in de rivaliteit is een breder debat in de hele moslimwereld dat de kern raakt van de relatie tussen staat en religie. Dat debat gaat over de vraag welke rol de staat eventueel zou moeten spelen in de handhaving van de religieuze moraal en de plaats van de religie in het onderwijs, het rechtssysteem en de politiek. Naarmate de strijd om religieuze soft power tussen rivaliserende staten is geïntensiveerd, zijn de scheidslijnen tussen staat en religie steeds vager geworden, vooral in meer autocratische landen. Deze strijd heeft gevolgen en zal gevolgen hebben voor de vooruitzichten op een werkelijk meer tolerante en pluralistische interpretatie van een van de drie Abrahamitische godsdiensten.

Dr. James M. Dorsey (Ph.D. University of Utrecht). Specializes in the Muslim world's political, social, and economic fault lines as well as Chinese policy towards the region with a focus on geopolitics, social movements, and political and militant Islam. James also focuses on the nexus of sports, politics, and society. Email: office@besacenter.org

Bron: The Battle for the Soul of Islam