Nederland: Het "Nieuwe Groot-Brittannië" van de EU?

Door Rauf Baker - 12 maart 2021

BESA Centrum Perspectieven Paper Nr. 1.961, 12 maart 2021

SAMENVATTING: Amsterdam zou graag de rol opeisen die Londen ooit speelde binnen de EU, maar er liggen uitdagingen op deze weg - en niet alle partijen zien het überhaupt als een geschikte kandidaat.

---

Weinigen hebben kennis genomen van een verklaring die de Nederlandse premier Mark Rutte onlangs aflegde over de rol van zijn land in Europa. Rutte noemde Nederland "mentaal het meest transatlantische land in Europa" en benadrukte dat het bereid is "de fysieke en politieke poort" te worden die de regering Biden verbindt met het continent na het vertrek van het Verenigd Koninkrijk uit de EU.

Rutte heeft dit idee niet uit de lucht gegrepen. De Amerikaanse Onafhankelijkheidsverklaring zou zijn beïnvloed door het Plakkaat van Verlatinghe (Akte van Abjuratie), waarin Nederland onafhankelijk werd verklaard van Spanje. Een Nederlandse gouverneur was de eerste die de VS erkende, en Nederlandse kolonisten speelden een cruciale rol in de Amerikaanse Revolutie.

De Nederlandse en de Engelse taal hebben ook een taalkundige verwantschap. De term "Yankee", bijvoorbeeld, een verwijzing naar Amerikanen, is afgeleid van een Nederlands woord dat ooit werd gebruikt als bijnaam voor Nederlandse Amerikanen. Amerika's bekendste stad, New York, heette ooit Nieuw-Amsterdam, en veel van haar wijken dragen nog steeds Nederlandse namen die teruggaan op de vroege Nederlandse kolonisten. Vier Amerikaanse presidenten waren van Nederlandse afkomst, waaronder Franklin Roosevelt. Vandaag de dag zijn er meer dan 4,5 miljoen Amerikanen van Nederlandse afkomst.

Wat de commerciële en politieke kwesties binnen de EU betreft, hebben de Nederlanders en de Britten altijd in één loopgraaf gezeten, terwijl de Fransen en de Duitsers in de andere zaten. Zodra de Brexit een feit was en op implementatie wachtte, begon Rutte de weg vrij te maken voor Nederland om de rol van het Verenigd Koninkrijk in de EU over te nemen door standpunten in te nemen die haaks stonden op die van zijn Europese tegenhangers over verschillende beslissingen.

Nederland wordt steeds meer gezien als het "nieuwe Groot-Brittannië" van de EU, omdat het zich heeft verzet tegen de Europese consensus over zaken als het Griekse schuldenprobleem en de vluchtelingencrisis. Rutte wordt wel "meneer nee" genoemd, vooral nadat hij een akkoord over een groot Europees fonds voor het herstel van het coronavirus blokkeerde. Tegelijkertijd is Amsterdam qua economisch volume de grootste financiële markt in de EU geworden. In januari 2021 werden in Amsterdam meer aandelen verhandeld dan op de beurzen van Parijs, Frankfurt, Milaan en Londen, en vorig jaar verhuisden 78 bedrijven naar Nederland om Brexit-gerelateerde redenen.

Brexit heeft veel EU-landen ertoe verleid hun invloed binnen het blok te versterken en hun aanwezigheid wereldwijd uit te breiden. Deze trend wordt versterkt door het aanstaande vertrek van de Duitse bondskanselier Angela Merkel, die meer dan anderhalf decennium haar stempel heeft gedrukt op de strategische beslissingen van de EU en in het najaar haar functie neerlegt. De afwezigheid van Europa's "Iron Lady" zal een leegte achterlaten, en haar opvolger zal tijd nodig hebben om zijn of haar continentale en internationale aanwezigheid te consolideren.

Het is geen geheim dat de Franse president Emmanuel Macron wil dat Frankrijk de rol van Groot-Brittannië in de EU overneemt. Maar Rutte's gebruik van het woord "mentaal" zou bedoeld kunnen zijn om te impliceren dat, hoewel er een traditionele taalkundige rivaliteit is tussen het Frans en het Engels, en een geschiedenis van lauwe betrekkingen tussen Frankrijk en de VS, Nederland een betere keus is. Bovendien is de meerderheid van de Fransen katholiek, terwijl de meerderheid van de Nederlanders protestants is, nog een punt van contact tussen Nederland en de VS. Bovendien heeft Frankrijk het beleid van de VS niet altijd gesteund, en de landen kunnen zelfs als vijanden worden beschouwd in verschillende kwesties in Afrika, het Midden-Oosten en Midden-Amerika.

Italië, de op twee na grootste economie van de EU, heeft het te druk om in de schoenen van Groot-Brittannië te stappen. Het heeft het hoogste aantal COVID-doden in de Unie, zit in een diepe economische crisis en lijdt onder politieke instabiliteit. Het is onwaarschijnlijk dat dit katholieke land er in de nabije toekomst belang bij zal hebben een concurrerende en belangrijke rol in de EU te spelen.

De kans is inderdaad rijp voor Amsterdam met de komst van een Amerikaanse regering die gelooft in het versterken van de trans-Atlantische betrekkingen. Nederland is lid van de NAVO en is een bondgenoot van de VS sinds de Korea-oorlog, de oorlogen in Irak en Afghanistan en de door de VS geleide strijd tegen ISIS in Syrië. Het is de grootste bestemming voor directe buitenlandse investeringen van de VS en de op twee na grootste buitenlandse investeerder in Amerika. Bovendien is er geen historische of recente rivaliteit tussen de twee landen, een voordeel dat het een bevoorrechte status zou kunnen geven die zelfs die van Groot-Brittannië overtreft.

Maar om het "nieuwe Groot-Brittannië" te worden zal Nederland de identiteit van Groot-Brittannië moeten overnemen. Dat betekent dat het "op Londense leest geschoeide" betrekkingen met de VS zal moeten aangaan in brandhaarden overal ter wereld, of die nu in het Midden-Oosten, het gebied Azië-Pacific of Oost-Azië liggen. Dit zal politieke, militaire, economische, veiligheids- en menselijke gevolgen hebben. Het Nederlandse publiek zal de kosten moeten aanvaarden van het op zich nemen van een dergelijke rol, die in de moderne geschiedenis van het land zonder precedent is.

De opkomst van Nederland zou Turkije in de problemen kunnen brengen, aangezien Ankara niet dezelfde warme banden met Amsterdam heeft als met Londen en Berlijn. Amsterdam heeft niet de capaciteit om een Europese politieke paraplu te bieden voor het Turkse beleid in de internationale arena, wat de deur kan openzetten voor wrijving tussen de Duitsers en de Nederlanders. Rutte is ook verwikkeld in een verbale strijd met de Turkse president Recep Tayyip Erdoğan. In Nederland, dat 17 miljoen inwoners telt, wonen ongeveer twee miljoen Turken, en Erdoğan zou kunnen besluiten zijn loyalisten te mobiliseren om daar onrust te stoken als hij ziet dat een toekomstig Amerikaans-Nederlands bondgenootschap zijn beleid zou kunnen bedreigen - vooral nu er tekenen zijn die wijzen op een moeizaam samengaan tussen Biden en Erdoğan.

De meeste grote Nederlandse partijen, uit het hele politieke spectrum, delen Rutte's wens voor nauwere betrekkingen met de VS. Wat de uitkomst van de parlementsverkiezingen in Nederland in maart ook zal zijn, Europa kan dus een grotere rol van de Nederlanders verwachten.

Rauf Baker is journalist en onderzoeker met expertise over Europa en het Midden-Oosten.

Bron: The Netherlands: The EU’s “New Britain”?