Een gids voor Joden op oudejaarsavond

Adam Garfinkle - 31 december 2019

Zoals iedereen weet, heet de avond van 31 december oudejaarsavond. Maar waarom is 31 december oudejaarsavond? En waarom heeft het volgende jaar nummer 2020?

 

Het is één ding om Jood te zijn met Kerstmis in een in meerderheid christelijk land als de Verenigde Staten - een ongerijmdheid die beroemd is geworden (of berucht?) in de popcultuur van Adam Sandler-liedjes tot South Park afleveringen. Maar het is een ander ding om Jood te zijn op oudejaarsavond en nieuwjaarsdag. De popcultuur biedt op dat punt niets dat ons kan helpen. Dus, waar gaat dit dan over?

Zoals iedereen weet, heet de avond van 31 december oudejaarsavond. En dat klopt, als je kijkt naar de gemeenschappelijke kalender, die tegenwoordig vrijwel wereldwijd wordt gebruikt dankzij de antieke successen van het Europese imperialisme. En het komende jaar is 2020. Maar waarom is 31 december oudejaarsavond? En waarom heeft het volgende jaar het getal 2020?

Deze vraag komt bij de meeste normale, historie-vergetende Amerikanen gewoonweg niet aan de orde. Als het dat ooit zou doen, is het meest populaire antwoord gemakkelijk te voorspellen: "Het is oudejaarsavond op 31 december, omdat het gewoon zo is, en altijd geweest is, en het komende jaar is 2020 omdat het volgt op 2019, jij grote domoor - waar heb je het dus over?"

Nou, oké (en ik ben veel erger genoemd), maar een moment van reflectie kan zelfs de meest sobere persoon, nuchter of niet, ervan overtuigen dat het niet altijd zo is geweest, "altijd" is een behoorlijk lange tijd, zowel naar achteren als naar voren gericht. Hier is een zeer korte geschiedenis van de zaak.

In 46 of 45 v.Chr. stelde Julius Caesar 1 januari vast als nieuwjaarsdag toen hij een nieuwe kalender introduceerde die zelfs veel nauwkeuriger was dan de kalender die Rome tot dan toe had gebruikt. De oude kalender had slechts 304 dagen, verdeeld over slechts tien maanden. Niet goed als je de zonnecycli en de maancycli met elkaar wilt verzoenen, of als je jaren hebt die van de ene op de andere dag ruwweg symmetrisch moeten zijn. Caesar noemde januari naar de Romeinse god van de deuren en poorten, Janus, die twee gezichten had, één naar voren kijkend en één naar achteren kijkend. Dit was een geweldig idee.

Al snel begonnen de Romeinse heidenen 31 december te markeren met drank-orgieën. Ze rationaliseerden hun losbandigheid door te beweren dat het een plechtige heropvoering was van de chaotische leegte die bestond voordat de goden orde in de kosmos brachten. Ook toen al verzonnen mensen excuses om harde feesten en seks te hebben met mensen waarvan de namen destijds niet zo belangrijk waren. Het is goed om te weten dat sommige dingen niet veranderen.

Maar 31 december/1 januari is niet lang het begin van het jaar gebleven. Toen het christendom zich verspreidde, en het daarna in 380 de officiële godsdienst van het Romeinse Rijk werd (Constantijn liet het christendom in 313 toe, maar het werd aan keizer Theodosius overgelaten om de daad te verrichten waarvoor Constantijn vaak wordt geëerd), werden de heidense feestdagen ofwel opgenomen in de christelijke kalender, ofwel verlaten. In het geval van 1 januari werd het opgenomen en werd het heel gemakkelijk het Feest van de Besnijdenis. Ja, dat klopt, als je inclusief telt van 25 december tot 1 januari krijg je acht dagen, zoals de acht dagen van de besnijdenis. Dat was pijnlijk duidelijk voor christenen uit de vierde eeuw.

Het feest van de Besnijdenis kwam om de triomfantelijke opkomst en heerschappij van het Christendom en de aanstaande dood van het Jodendom te symboliseren

1 januari werd dus een belangrijke dag in het vroege christendom, maar niet als nieuwjaarsdag. Het besnijdenisfeest symboliseert de triomfantelijke opkomst en heerschappij van het christendom en de toekomstige dood van het jodendom - de voorrang van de kerk op de Joden als uitverkoren volk van God. Ten tijde van het Concilie van Nicea in 325 n.C. was deze interpretatie een standaardgegeven, en lijkt het erop dat de concilie theologisch gezien dit formeel heeft bekrachtigd.

Nu is het zo dat de toenmalige paus, die Sylvester heette, Constantijn ervan overtuigde om Joden te verbieden in Jeruzalem te wonen. Ook op het concilie van Nicea heeft Sylvester een groot aantal nieuwe antisemitische wetten afgekondigd. Sylvester werd een heilige in de kerk voor deze en andere verworvenheden, en zijn heilige dag is (u raadt het al) 1 januari. Daarom noemen de Israëliërs vandaag de dag de wereldlijke oudejaarsfeestvreugde en nieuwjaarsdag (omdat de joden het begin van een dag bij zonsondergang markeren) "Sylvester". (Waarom ze dit doen weet ik niet zeker, omdat Sylvester vanuit Joods oogpunt een soort ezel was, en omdat in het middeleeuwse Europa de nacht van 31 december vaak gereserveerd was voor synagoge- en Hebreeuwse boeken-verbrandingen, martelingen, en standaard-gebruik van moord-als-sport. Ik denk dat de term werd geïmporteerd uit Oost-Europa, waar de term op sommige plaatsen nog steeds voor dat doel wordt gebruikt).

Maar toen al was 1 januari, zoals ik heb gesuggereerd, geen nieuwjaarsdag meer. Dat verband werd nog steeds geassocieerd met het heidense Rome van Caesar, en de christenen wilden zich losmaken van die onverlichte, pre-evangelie en pre-christelijke tijd. Het christelijke Europa beschouwde 25 maart, de Dag van de Aankondiging, dan ook als het begin van het jaar. Dat was logisch, want het was bijna de lente-equinox, het nieuwe jaar voor veel van de Europese stammen die de Kerk probeerde te bekeren.

De enige uitzondering die het vermelden waard was, te beginnen in de 11e eeuw, was Engeland.

Willem de Veroveraar werd op 25 december 1066 tot koning van Engeland gekroond, en op dat moment (zijn overgangsteam was zeer efficiënt) besloot hij dat 1 januari weer het nieuwe jaar moest worden. Hij zorgde er dus voor dat, Jezus' verjaardag in lijn stond met zijn kroning en met Jezus' besnijdenis het nieuwe jaar zou beginnen en symbool zou staan voor de voorrang van de Noormannen op de vroegere Saksische inwoners van Groot-Brittannië. Hij probeerde met andere woorden de kalender van het christelijke Normandische Engeland in overeenstemming te brengen met zijn persoonlijke biografie.

Dit was erg slim, maar de vernieuwing van William verloor uiteindelijk zijn voordeel. De katholieke geestelijkheid van Engeland paste in de loop der tijd de Engelse gewoonte aan bij die van de rest van het christelijke Westen. Op 25 maart zou het nieuwe jaar worden ingeluid, en daar bleef het ongeveer een half millennium staan.

Daarna, in 1582, verplaatste Paus Gregorius XIII het terug naar 1 januari. Net als Caesar was deze gelegenheid de introductie van een nieuwe kalender, de gelijknamige Gregoriaanse die vandaag de dag wordt gebruikt. Het probleem met de Juliaanse kalender is, zoals bekend, dat een lichte onnauwkeurigheid ervan ervoor zorgde dat Pasen te ver van de lente-equinox terug liep met een snelheid van ongeveer één dag per eeuw. Dit verloop had 14 dagen verschil gegeven tegen de tijd dat Gregorius paus werd, waardoor ook de religieuze kalender en het algemene gevoel van juistheid in de war raakten. Je zult lelies en narcissen willen laten bloeien op Pasen, en niet met centimeters sneeuw op de grond.

De paus baseerde zijn nieuwe kalender op de dag, 1257 jaar eerder, toen het Concilie van Nicea bijeenkwam op de lente-equinox: 21 maart 325. Anders zou het lentepunt in 1582 op 11 maart zijn gevallen, ver weg van de plaats waar de zon en de sterren voor een zonnewende zouden staan. Hij duwde de kalender tien dagen vooruit en veranderde de dag na 4 oktober 1582 in 15 oktober 1582, en 1 januari werd weer het nieuwe jaar.

Behalve in Engeland en bij de uitbreiding ervan naar haar kolonies. De Engelsen hebben zich tegen de verandering verzet, niet omdat ze nog steeds de ijdelheid van Willem de Veroveraar aanklaagden, maar om redenen die te maken hebben met de Reformatie en denken dat het toepasselijk is om zich te verzetten tegen het gezag van de Paus en alles daar omheen. De Gregoriaanse kalender werd pas in 1752 in Engeland, en dus ook in Amerika, geadopteerd, en oh wat een puinhoop was dat. Zoals men kan leren van Ben Franklin's Almanak uit die tijd, om het om te rekenen, bestond 1751 slechts uit 282 dagen, van 25 maart tot 31 december. Het jaar 1752 begon op 1 januari, maar 1 januari moest 11 dagen worden vervroegd om de Gregoriaanse telling in te halen, dus 1752 had slechts 355 dagen. Ik weet zeker dat dit de oorsprong is van de wilde dronkenschap in Groot-Brittannië en Amerika op oudejaarsavond. Hoe kon iemand anders omgaan met zulke verontrustende dingen? (Deze verklaring geldt niet voor de Ieren.)

Wat heeft dit te maken met de Joden? Wel, op Nieuwjaarsdag 1577 verordende Paus Gregorius dat alle Romeinse joden een katholieke bekeringspreek moesten bijwonen die in Romeinse synagogen werd gehouden na de vrijdagavonddiensten. De straf voor het overslaan was de dood. Vervolgens tekende de Paus op nieuwjaarsdag een wet die de joden dwong te betalen voor een "Huis van bekering" dat tot doel had de joden tot het christendom te bekeren. Praten erover zou de zaak nog erger maken.

Het Huis van Bekering werkte echter niet zo goed voor de Paus, dus gaf hij op Nieuwjaarsdag 1581 opdracht tot de inbeslagname van alle Hebreeuwse rollen en boeken van de Rooms-Joodse gemeenschap. Dat veroorzaakte veel geweld; de Joden zaten er, zoals gebruikelijk, tot over de oren in toen ze, vrijwel ongewapend, geconfronteerd werden met een enorm superieure staatskracht.

Doet dat er nog toe? Zeer weinig Joden kennen deze geschiedenis, of ze nu in Israël, Amerika of waar dan ook wonen. Zeer weinig niet-Joden in het westen associëren oudejaarsavond en 1 januari met paus Sylvester of met het Festival van de Besnijdenis, of weten dat 1 januari pas in 1752 nieuwjaarsdag werd in Brits Noord-Amerika. Inderdaad, de hele zaak wordt door de meeste Amerikanen verondersteld volledig seculier van aard te zijn, en heeft niets te maken met een kerkelijke kalender (katholiek en Anglicaans, in ieder geval) wat zo'n 1680 jaar teruggaat.

Behalve dat, zoals inmiddels duidelijk zou moeten zijn, gaat de oorsprong van het nieuwe jaar wel degelijk terug naar de kerkelijke kalenders (en ook naar prechristelijke religieuze rituelen). Bovendien, als nieuwjaarsdag echt seculier van oorsprong zou zijn, zou ze niet veel ouder kunnen zijn dan een paar eeuwen, met andere woorden, niet ouder dan het begrip van secularisme zelf. Dat is zeker in tegenspraak met het "altijd" uitgangspunt, nietwaar?

Ik denk dat het hier op neerkomt: Als je meedoet aan de feestvreugde op oudejaarsavond, kun je dat doen om een aantal historisch passende redenen. Je kunt het doen omdat Julius Caesar en de goden de chaos tot kosmos maken (perfect voor heidenen), je kunt het doen ter nagedachtenis aan paus Sylvester (precies goed voor antisemieten), je kunt het doen om Willem de Veroveraar te herdenken (op maat gemaakt voor Anglofielen), je kunt het doen om de komst van Paus Gregorius' sterk verbeterde kalender te markeren (geweldig voor wiskunde/wetenschap/astronomie liefhebbers), je kunt het doen om Jezus' besnijdenis te vieren (mijn persoonlijke favoriet), of je kunt het gewoon doen omdat het een handig voorwendsel is eens lekker te knallen (ieders favoriet, te oordelen naar alle verschijningsvormen).

Dus, wat je redenen ook zijn, Gelukkig Nieuwjaar!

Bron: A Jew’s Guide to New Year’s Eve - The American Interest