De EU en de coronavirus-pandemie

Door Dr. Tsilla Hershco - 1 april 2020

 

 

 

BESA Centrum Perspectieven Papier nr. 1.515, 1 april 2020

SAMENVATTING: De coronavirus-pandemie heeft veel van de inherente zwakke punten van de EU blootgelegd, t.a.v. haar totale onvoorbereidheid op de crisis vanwege de open grenzen die de verspreiding van de ziekte hebben bespoedigd, en het gebrek aan solidariteit dat nu tot uiting komt in de weigering van de lidstaten om Italië in de eerste kritieke fase van de pandemie te helpen. De Unie werkt goed samen in niet-crisissituaties, maar haar zelfgenoegzaamheid, de logge bureaucratie en de trage besluitvormingsprocessen belemmeren haar vermogen om te reageren op urgente ontwikkelingen.

De coronavirus-epidemie heeft de ernstigste tekortkomingen van de EU blootgelegd. De EU is er niet in geslaagd om plannen te maken voor samenwerking tussen de lidstaten bij de bestrijding van een eventuele epidemie. Het opengrenzenbeleid van de Unie overeenkomstig het Akkoord van Schengen, dat het als een kardinale prestatie beschouwt, is een grote belemmering gebleken voor de inspanningen om het virus in te dammen. De Unie heeft geweigerd het Schengen-akkoord op te schorten, ook al vermeerderde het virus zich snel, om de gevaren van de pandemie voor het grote publiek tot een minimum te beperken, met alle ernstige menselijke kosten van dien.

De Europeanen, die vaak terecht kritiek hadden op de schendingen van de mensenrechten in China en bang waren voor de ontluikende economische kracht van Peking, uitten scherpe kritiek op de felle en ondemocratische stappen die de Volksrepubliek nam in de strijd tegen het coronavirus. Maar ze slaagden er niet in de lessen die geleerd zijn uit de menselijke tol van het virus onder de Chinese burgers en de snelle verspreiding ervan naar andere Aziatische landen zich eigen te maken. In plaats daarvan wees de EU China aan als een voorbeeld dat niet zou moeten worden gevolgd door het verlichte en progressieve Europa.

Toen het virus zich naar Italië verspreidde, reageerden verschillende EU-landen door Italië te bekritiseren omdat het een viraal centrum was geworden, terwijl ze weigerden hun eigen grenzen met dat land te sluiten, een stap die de verspreiding van de epidemie in Europa had kunnen tegenhouden. Het waren de Chinezen en de Russen, niet de EU, die de uitrusting gaven voor de bestrijding van deze plaag in Italië. De Chinezen leverden ook materiaal aan Spanje en Frankrijk, die Italië al snel volgden in het hart van deze crisis.

Het is interessant om op te merken dat de Unie, in tegenstelling tot haar niet-respons aan Italië, ongeveer 20 ton hulp aan China heeft verstrekt toen het land worstelde met het coronavirus. Het is nog niet duidelijk of dit een versterking van de diplomatieke betrekkingen tussen Europa en China betekent om de verslechterende relatie van Europa met de VS te compenseren.

De zelfgenoegzaamheid van Europa ten aanzien van de verslechterende situatie in Italië blijkt uit het gedrag van veel landen van de Unie. In Frankrijk bijvoorbeeld vonden tijdens de jaarlijkse landbouwbeurs in Port de Versailles, die op 22 februari werd geopend, de massa-evenementen plaats die zelfs na het verschijnen van het virus op het hele continent werden voortgezet. President Macron was aanwezig bij de opening van de beurs, waar hij omringd werd door mensenmassa's en sprak met mensen die zich geen zorgen maakten over het ontvangen of overbrengen van het virus. Op 6 maart bezochten Macron en zijn entourage een verpleeghuis om een verbod aan te kondigen op het bezoeken van verpleeghuizen - de ironie is dat noch de president noch zijn entourage zelfs maar enige elementaire voorzorgsmaatregelen namen terwijl hij ter plaatse was.

Op dezelfde dag hield de gouverneur van het district Haute-Rhine in het oosten van Frankrijk een persconferentie, die werd bijgewoond door deskundigen, hoge ambtenaren van de provincie en gezondheidsautoriteiten en waar nieuwe beperkingen op openbare bijeenkomsten, sluitingen van onderwijsinstellingen en een verbod op bezoeken aan verzorgingstehuizen werden aangekondigd. Tijdens de bijeenkomst overhandigden de sprekers de microfoon heen en weer in strijd met de voorzorgsmaatregelen die zij bespraken. De verkiezingen voor de lokale overheden in Frankrijk werden gehouden zoals gepland op 5 maart, hoewel de tweede ronde, die gepland was voor 22 maart, werd afgelast vanwege de snelle verspreiding van de epidemie.

De EU begon het gevaar van het coronavirus geleidelijk aan zich eigen te maken naarmate het zich over het hele continent verspreidde. Op 6 maart werd een speciale conferentie over het coronavirus gehouden in het forum van de ministers van Volksgezondheid van de Unie, waar werd besloten dat de staten zouden samenwerken en informatie over de crisis zouden uitwisselen. Op 17 maart erkende de voorzitter van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen, dat de EU het gevaar had onderschat en verklaarde de Unie gesloten voor burgers van niet-Europese landen. Sommige EU-lidstaten, zoals Spanje, Denemarken en Tsjechië, kondigden een totale sluiting van hun grenzen aan.

De EU heeft in niet-crisisperiodes aanzienlijke vooruitgang geboekt, vooral op economisch gebied, maar heeft meer dan eens gefaald bij het aanpakken van crisissituaties. In de loop der jaren is de Unie gegroeid tot 28 lidstaten en heeft zij geleidelijk aan de integratie op vele gebieden, waaronder het buitenlands beleid en de veiligheid, uitgebreid. Als gevolg daarvan is de EU een omslachtig bureaucratisch orgaan geworden met een traag besluitvormingssysteem dat niet past bij het dynamische tempo van de gebeurtenissen op het wereldtoneel of, wat dat betreft, de binnenlandse arena's van de lidstaten. Unanieme beslissingen zijn nodig over belangrijke kwesties, waaronder de noodsituaties, wat het optreden traag en moeilijk maakt.

De aanpak van het massale vluchtelingenprobleem door de EU heeft bijvoorbeeld de aandacht gevestigd op meningsverschillen tussen haar leden die uiteindelijk gevolgen zouden hebben voor de pandemie van het coronavirus. Oost-Europese landen als Hongarije en Polen hebben in eerste instantie de opvang van vluchtelingen belemmerd. In 2016 kwam de Unie met Turkije overeen dat Ankara de toevloed van vluchtelingen zou tegenhouden in ruil voor financiële steun en dat de Unie ermee instemde om onder bepaalde voorwaarden vluchtelingen op te vangen. De EU hield zich aan deze overeenkomst en stuurde Turkije ongeveer 6 miljard euro, maar Ankara liet onlangs vluchtelingen toe om de Griekse grens te bereiken onder het voorwendsel dat de Unie de overeenkomst had geschonden.

De Unie heeft zich in wezen in de positie geplaatst dat zij door Turkije wordt afgeperst. Griekenland heeft alleen te maken gehad met deze laatste vluchtelingenstroom, een golf die door het recente militaire offensief in Idlib nog is versterkt. Deze situatie, die zelfs onder relatief normale omstandigheden moeilijk zou zijn, zou nog dramatischer kunnen zijn voor de Griekse eilanden, omdat ze zou kunnen leiden tot een bredere lokale uitbraak van het coronavirus. Lesbos, bijvoorbeeld, zit vol met vluchtelingen.

In de afgelopen jaren heeft de EU te maken gehad met harde interne kritiek van eurosceptische partijen, naast uitdagende ontwikkelingen als Brexit en een verzwakking van de Duits-Franse samenwerking, die al jaren de belangrijkste motor is geweest voor de verdieping en uitbreiding van de Europese integratie. De coronavirus-pandemie moet voor Europa duidelijk maken dat zij gevaarlijke gebreken vertoont die moeten worden gecorrigeerd, zodat zij het hoofd kan bieden aan wereldwijde crises.

Dr. Tsilla Hershco is een senior onderzoeksmedewerker bij het Begin-Sadat (BESA) Centrum voor Strategische Studies en lid van de Israëlische Vereniging voor de Studie van de Europese Integratie (IASEI).

Bron: The EU and the Coronavirus Pandemic