De Israëlische coalitiecrisis verdiept zich met de uitspraak van het Hooggerechtshof over de Knesset-voorzitter

Net zoals Israël wordt gedwongen om om te gaan met wat snel als de grootste gezondheids- en economische crisis in haar geschiedenis opborrelt, schokt een politieke crisis de fundamenten van het Israëlische bestuurssysteem, en het tast het vertrouwen van haar belegerde burgerij snel aan.

 

 

Door Alex Traiman - 24 maart 2020

Te midden van de agressieve pogingen van Israël om de pandemie van het coronavirus in te dammen, is het democratische systeem van het land in een ongekende en meerlagige crisis terechtgekomen, waarbij nu ook de uitvoerende, de wetgevende en de gerechtelijke afdelingen van de Israëlische regering betrokken zijn.

Meer dan een jaar lang heeft Israël zonder parlementaire meerderheid geopereerd na drie opeenvolgende verkiezingen waarbij noch de zittende premier Benjamin Netanyahu, noch de uitdager Benny Gantz in staat waren om een coalitie te vormen.

Aan het begin van de impasse kreeg Netanyahu meerdere beschuldigingen van corruptie geuit door procureur-generaal Avichai Mandelblit. Een proces was gepland dat deze afgelopen week zou beginnen, maar werd met twee maanden uitgesteld toen de door Netanyahu geleide tijdelijke regering een noodtoestand uitriep, waarbij het hele land in een gedeeltelijke lockdown werd geplaaatst en het rechtssysteem in een modus van verminderde werking dwong.

De tactiek die gebruikt wordt om het eerste bewijs tegen Netanyahu te identificeren en om getuigenverklaringen van de staat aan te werven, is in twijfel getrokken, evenals de ongekende aard van de aanklachten zelf. Een schuldig-oordeel is verre van automatisch.

Netanyahu weigert om af te treden ondanks de aanklachten. Het blijven dienen als premier onder een aanklacht is op zich al een ongekend scenario, net als het daaropvolgende falen van de in moeilijkheden verkerende premier om een nieuwe coalitie te vormen na drie opeenvolgende verkiezingen.

Geen geslaagde coalitiebesprekingen

Netanyahu blijft regeren, terwijl hij op een tekort van drie zetels voor een meerderheid zit. Een aantal voormalige bondgenoten weigert ronduit met hem in een regering te zitten, na een derde stemronde waarin de kiezers met een overweldigende meerderheid voor Netanyahu en zijn natuurlijke rechtse blok van religieuze bondgenoten hebben gestemd, met een marge van 12 zetels en enkele honderdduizenden stemmen, boven Gantz en zijn centrum-linkse blok.

Het presidentiële mandaat om een regering te vormen en premier te worden berust echter bij Gantz, die de aanbeveling van 61 van de 120 Knesset-leden heeft ontvangen. Toch weigeren de partijen die Gantz hebben aanbevolen, waaronder een gezamenlijke Lijst van Arabische Partijen met 15 zetels, om samen te zitten, waardoor het waarschijnlijk is dat Gantz het mandaat terug zal geven aan president Reuven Rivlin, die het dan weer zal toewijzen aan Netanyahu.

Netanyahu, die slechts 58 aanbevelingen heeft ontvangen, zal waarschijnlijk ook geen coalitie vormen, wat Israël waarschijnlijk tot een vierde achtereenvolgende nationale verkiezing zal aanzetten. Dat wil zeggen, tenzij er een eenheidsregering wordt gevormd tussen Blauw-Wit en Likud - een scenario dat nu steeds minder waarschijnlijk wordt.

Parlementaire ommekeer

Ondanks het feit dat Gantz tot nu toe niet in staat is geweest om een formele parlementaire meerderheid te vormen, probeert hij vanuit Netanyahu de controle te bestrijden over het parlement. Zijn Blauw-Wit Partij probeert samen met een nieuwe bondgenoot, de Yisrael Beiteinu Partij onder leiding van Avigdor Lieberman, een reeks wetsvoorstellen met terugwerkende kracht te bevorderen, die elk specifiek bedoeld zijn om te voorkomen dat Netanyahu een nieuwe coalitie vormt.

De voorgestelde wetsvoorstellen zouden een expliciete Israëlische wet terugdraaien die het mogelijk maakt dat een premier in functie blijft terwijl hij in staat van beschuldiging is, en zelfs door middel van een veroordeling, totdat alle formele beroepsprocedures zijn uitgeput. Een van de wetsvoorstellen heeft tot doel een limiet van twee termijnen op te leggen aan het premierschap, waardoor Netanyahu automatisch zou worden gediskwalificeerd.

Om deze persoonlijke en retroactieve wetgeving te bevorderen bij de afwezigheid van een meerderheidscoalitie, probeert Blauw-Wit onmiddellijk de vaste en algemeen gerespecteerde Knesset-voorzitter Yuli Edelstein, die het nr. 2-lid van Netanyahu's Likud-partij is, te vervangen. Het is de Knesset-voorzitter die toezicht houdt op de parlementaire procedures en de wetsvoorstellen ter stemming voorlegt.

In een overgangsregering na een verkiezing geeft de Israëlische wet de posten van Premier en Knesset-voorzitter expliciet aan de zittende machthebbers, totdat er een nieuwe coalitieregering is gevormd.

Toch heeft Blauw-Wit beweerd dat het een stemming kan afdwingen om de voorzitter te vervangen door te vertrouwen op zijn informele 61-koppige meerderheid. Een dergelijke stap zou ongekend zijn. In de 72-jarige geschiedenis van Israël is er nooit een voorzitter benoemd voorafgaand aan de vorming van een formele coalitie.

Knesset-statuten

Volgens de statuten van de Knesset "zal de Voorzitter de zaken van de Knesset leiden, haar naar buiten toe vertegenwoordigen, haar waardigheid handhaven, de orde handhaven tijdens haar vergaderingen en toezien op de naleving van haar reglement van orde." Hij leidt de vergaderingen van de Knesset, bepaalt de uitslag van de stemmingen en vervult bovendien alle taken die hem door de wet zijn opgedragen.

Bovendien is de zittende voorzitter volgens de Knesset-bepalingen niet verplicht de opdracht van een nieuwe voorzitter in stemming te brengen dan pas vlak voor de formele oprichting van een coalitie is ingesteld:

"De voorzitter wordt uiterlijk gekozen op de datum waarop de Knesset bijeenkomt voor de vorming van de regering, zoals bepaald in artikel 13 van de basiswet: De regering. Indien de verkiezing van de voorzitter van de Knesset op dezelfde datum is gepland als de zitting die voor de vorming van de regering wordt bijeengeroepen, wordt de voorzitter als eerste gekozen.

De uitdaging van het Hooggerechtshof

Toen Edelstein weigerde gehoor te geven aan de motie van Blauw-Wit om een stemming vooraf te houden om hem te vervangen, diende Blauw-Wit een verzoekschrift in bij het Hooggerechtshof van Israël.

Het Hooggerechtshof had kunnen weigeren het verzoekschrift aan te horen op grond van het feit dat een uitspraak over duidelijke wettelijke voorschriften, de gerechtelijke grenzen zou kunnen overschrijden. Toch heeft het hof het verzoekschrift snel aanvaard.

Tijdens de hoorzitting bood de wettige adviseur van de Knesset, Eyal Yinon, een advies aan waarin hij expliciet bezwaar maakte tegen elke motie om een voorzitter te vervangen voorafgaand aan de vorming van een coalitie, waarbij hij stelde dat een dergelijke ongekende stap "de democratie zou kunnen schaden".

Hij merkte op dat de voorzitter de politieke factie moet vertegenwoordigen die een coalitie leidt om het parlement goed te laten functioneren.

"We zullen om de andere dag een crisis hebben van oppositiepartijen die de regering zal proberen te verijdelen. Dat zal onmogelijk zijn," vertelde Yinon aan het hof, toevoegend dat het benoemen van een voorzitter vóór de oprichting van een coalitie in wezen "het inplanten van een fout in het systeem zou zijn, en dat dit ook schade vormt aan het bestuur".

Yinon kan als onpartijdig worden beschouwd. In januari gaf hij een belangrijk juridisch advies dat ervoor zorgde dat Netanyahu geen parlementaire immuniteit zou krijgen voorafgaand aan zijn geplande proces.

Unanieme uitspraak

Het hof beraadslaagde amper 24 uur voor het indienen van een unanieme vijf-rechterlijke uitspraak dat Edelstein een stemming moet plannen om zichzelf later deze week te vervangen.

In zijn uitspraak verwierp de president van het Hooggerechtshof, Esther Hayut, het juridisch advies van Yinon en de expliciet de toegekende speelruimte aan Edelstein onder de Knesset-bepalingen, waarbij zij verklaarde dat de "voortdurende weigering om de Knesset te laten stemmen over de verkiezing van een permanente voorzitter de fundamenten van het democratische proces ondermijnt."

Ironisch genoeg voegde het hoofd van de justitiële afdeling eraan toe dat de weigering van Edelstein om een stemming te houden voor de wettelijk voorgeschreven termijn "duidelijk de status van de Knesset als onafhankelijke autoriteit en het overgangsproces van de regering schaadt, temeer daar de dagen zijn verstreken sinds de inauguratie van de 23e Knesset".

Ze merkte op dat de Knesset "geen aanmoediger is voor de [uitvoerende tak van de] overheid", en dat "de Knesset soeverein is."

Om haar reputatie als activistische rechtbank te versterken, sloot Hayut haar opmerkingen af met de opmerking dat "er geen ontkomen is aan de conclusie dat dit in de gecreëerde omstandigheden een van die uitzonderlijke gevallen is waarin dit hof verplicht is om in te grijpen om een schending van ons parlementaire systeem te voorkomen".

Edelsteins afwijzing

Edelstein had het vijfdelige-justitie panel net voor het schrijven van de uitspraak gewaarschuwd: "Ik ga niet akkoord met ultimatums. Ik kan het er niet mee eens zijn, omdat dit betekent dat de agenda van de Knesset wordt bepaald door het Hooggerechtshof en niet door de voorzitter van de Knesset, die deze rol is toegewezen".

Hij merkte op dat "een permanente Knesset-voorzitter nooit werd gekozen op een moment dat er zo'n grote onzekerheid bestond over de samenstelling van de toekomstige coalitie," en dat het onverantwoordelijk zou zijn om zo'n omstreden stemming te forceren terwijl de regering de klok rond werkt om het coronaviruscrisis in te dammen.

Hij voegde eraan toe dat "door de bijzondere omstandigheden, in dit stadium ik het moeilijk vind om een exacte datum vast te stellen, maar ik ben van plan om de kwestie op de agenda van de Knesset te plaatsen wanneer de politieke situatie duidelijk wordt. Hopelijk gebeurt dit in de kortst mogelijke tijd."

In een verdere verwerping van de uitspraak van de rechterlijke macht over de zaken van de wetgevende macht schreef Edelstein dat "dit hof niet haar gezag uitoefent in een dergelijk geval, maar in speciale gevallen waarin men zich zorgen maakt over het schaden van de structuur van het democratische leven," en voegde daaraan toe dat "het uitstellen van de datum van de verkiezing van de voorzitter geen schade zal toebrengen aan de fundamenten van de Israëlische democratie, maar juist het tegenovergestelde".

Het blijft onduidelijk wat er zal gebeuren als Edelstein weigert de uitspraak van de rechtbank uit te voeren.

Het democratisch mandaat van Blauw-Wit

Ondertussen heeft Blauw-Wit een eenvoudig en machtig democratisch mechanisme om een Knesset-voorzitter toe te wijzen, door wetten aan te nemen en een nieuwe premier in te wijden, wat niet betekent dat de reeds lang bestaande Knesset-wetten opnieuw moeten worden geïnterpreteerd of dat een verzoekschrift moet worden ingediend bij het Hooggerechtshof.

Als Blauw-Wit een voorzitter wil aanstellen vanuit zijn gelederen, kan het dat doen door een coalitie te vormen.

Als Blauw-Wit wetten wil aannemen die een toekomstige eerste ministeriële kandidaat zouden beletten om te dienen op basis van termijnbeperkingen, of als gevolg van criminele aanklachten, dan kan het dit doen door een coalitie te vormen.

Als Blauw-Wit probeert om haar voorzitter Gantz tot premier te maken, heeft hij al een duidelijk mandaat gekregen van de Israëlische president. Het enige wat zijn partij hoeft te doen om Netanyahu te vervangen, is een coalitie te vormen.

Een Blauw-Wit meerderheidscoalitie zou moeten worden gevormd samen met leden van Netanyahu's Likudpartij- of met de steun van de 15-zetels tellende Gezamenlijke Lijst.

Een regering die gebaseerd is op de steun van de antizionistische Arabische Partij zou ook een politiek precedent scheppen. Nooit sinds de oprichting van de staat heeft een Arabische partij zich aangesloten bij een Israëlische regeringscoalitie, vanwege een voortdurend protest tegen het juridisch gekanaliseerde karakter van Israël als Joodse staat. Bovendien zou het vormen van een regering met steun van de Arabische Partij in strijd zijn met de expliciete en herhaalde belofte van Gantz aan de kiezers om dat niet te doen.

Wat de zaken nog ingewikkelder maakt, is dat verschillende leden van Gantz' eigen partij openlijk hebben verklaard dat zij niet zouden stemmen voor een regering die afhankelijk is van de steun van de Arabische Partij.

Dus net zoals Israël gedwongen wordt om om te gaan met wat snel als de grootste gezondheids- en economische crisis in zijn geschiedenis opborrelt, wordt het nu gedwongen om te gaan met een politieke crisis die de fundamenten van haar bestuurssysteem aan het wankelen brengt en ook het vertrouwen van de belegerde burgerij van Israël snel aan het wankelen brengt.

Alex Traiman is de directeur en het hoofd van het Joodse Nieuwssyndicaat in Jeruzalem.

Bron: Israel’s coalition crisis deepens with High Court ruling on Knesset Speaker - JNS.org