De WhatsApp-crisis onthult scheuren in Iran's zachte machtsstrategie

Door Shay Attias - 8 december 2019

BESA Center Perspectives Paper No. 1.366, 8 december 2019.

Samenvatting: De "WhatsApp crisis" in Libanon openbaarde een barst in de grote diplomatieke strategie van Iran bij het gebruiken van zijn volmachten om ideologische zachte macht gelijktijdig met harde macht door te drukken. Sinds 1979 probeert Teheran zich te profileren als het epicentrum van de Islamitische Revolutie. Dat begrip wordt uitgedaagd - niet door Libanese tanks en Iraakse kogels, maar door burgers die gewapend zijn met smartphones.

Wat Iran ook wil, de bevolking van het Midden-Oosten verlangt ernaar om verbonden te zijn met de wereld, en hun toegang tot sociale media stelt hen in staat om dat contact te leggen. Hun smartphones bieden een uitstekend venster waardoor de westerse diplomatie de voorheen ontoegankelijke bevolking kan bereiken.

Sociale media kunnen op zichzelf geen politieke verandering teweegbrengen, maar ze kunnen wel krachtige vonken genereren.

De WhatsApp-berichtendienst is wereldwijd de 1,5 miljard gebruikers voorbijgestreefd. Voor burgers van landen als Libanon en Irak, stelt WhatsApp hen in staat om met de rest van de wereld verbonden te zijn tegen bijna nul kosten.

De verdrongen Libanese premier Saad Hariri's maakte een carrière-beëindigende fout toen hij probeerde het gebruik van WhatsApp te belasten om de afname van het gebruik van de nationale telefoonbedrijven te compenseren. Deze aanval op de verbinding van de burgers met de wereld leidde tot massale protesten in Tripoli, Beiroet en Bagdad.

De eerste demonstraties, die enkel en alleen uitbraken uit protest tegen de voorgestelde WhatsApp-belasting, ontwikkelden zich al snel tot een forum voor het uiten van wrok over de invloed van Iran op de protesten in zowel Libanon als Irak.

Iran was hier duidelijk verontrust door. Qasem Soleimani, hoofd van de schimmige Quds Force van de Islamitische Revolutionaire Garde, werd snel naar Iran gestuurd om de protesten te stoppen. Onmiddellijk na de eerste grote protesten in Irak vloog hij ongevraagd per helikopter naar de Iraakse Groene Zone. Dat gebied is uitsluitend gereserveerd voor Iraakse regeringskantoren, en de Iraakse premier Abdel-Mahdi en enkele hoge Iraakse veiligheidsagenten waren verrast door zijn komst.

De laatste golf van protesten mag dan niet leiden tot echte politieke veranderingen, maar ze onthult wel scheuren in de invloed van Iran in landen die het bij volmacht controleert.

De protesten van vandaag in Libanon verschillen sterk van die van 2005. De protesten van die tijd werden gedreven door woede over de moord op voormalig premier Rafik Hariri (de vader van Saad) en waren gericht tegen het Syrische regime.

In de protesten van vandaag, nu Libanezen en Irakezen zeggen "niet meer", verwijzen ze naar Iran. Het gaat niet alleen meer om Syrië.

Iran heeft nog steeds een sterke invloed onder de regeringen van zijn gevolmachtigden, zoals Hezbollah in Libanon, het regime van Bashar Assad in Syrië, en de Iraakse Mobilisatietroepen (PMF). Maar de mensen onder de controle van die proxies beginnen te wrokken. Daarom is Hezbollah bezorgd. Aanvankelijk beweerde sjeik Hassan Nasrallah, het hoofd van Hezbollah, dat de organisatie "achter de demonstranten stond" en "de pijn van het volk uitspreekt", maar de aanhangers van Iran en Hezbollah nemen nu de straten van Beiroet terug van de demonstranten, terwijl ze met de gele vlaggen van de gewapende beweging zwaaien.

Hoe meer geweld er wordt gepleegd tegen de demonstranten, hoe waarschijnlijker het is dat deze "digitale lente" tot een koude winter zal worden. Zoals Nasrallah het verwoordde: "Deze chaos zal leiden tot veiligheidsanarchie."

In Irak heeft de onophoudelijke overheveling van publieke middelen naar pro-Iraanse milities een sterk anti-Irakees sentiment op de voorgrond geplaatst bij de Irakezen die het zat zijn dat Teheran zich bemoeit met hun binnenlandse aangelegenheden. Niet zo lang geleden hebben Iraakse demonstranten Iraanse vlaggen verbrand voor het Iraanse consulaat in Karbala. Iraakse scherpschutters hebben in oktober 150 demonstranten gedood door op hun hoofd te schieten, en Iran krijgt de schuld voor deze doden.

Of de protesten tot zinvolle politieke veranderingen zullen leiden, valt nog te bezien, maar de kiem voor verandering is gelegd. Iran zal er alles aan blijven doen om tijdens deze golf van protesten overeind te blijven. Het is nog steeds gericht op het ultieme doelֹ: de dominante militaire supermacht van de regio te worden.

Shay Attias was hoofd en oprichter van de afdeling Public Diplomacy (2009-13) van het Israëlische Kantoor van de Premier en is een doctoraatskandidaat in internationale betrekkingen aan de Bar-Ilan Universiteit, waar hij docent is aan de Communications School.

Bron: The WhatsApp Crisis Reveals Cracks in Iran’s Soft Power Strategy