Saudi-Arabië en Israël: Wie heeft wie nodig?

Door Frank Musmar - 12 december 2019

BESA Center Perspectives Paper No. 1.370, 12 december 2019.

Extreme instabiliteit en wantrouwen verhogen de spanningen in de Perzische Golf, vooral tussen het sjiitische Iran en het soennitische Saudi-Arabië. Na bijna twee decennia van oorlog is de Amerikaanse honger naar militaire inzet afgenomen en het gebied ontbeert elke vorm van een collectief veiligheidskader, waardoor er een aanzienlijk veiligheidsvacuüm ontstaat. De toenadering van de Golfstaten tot Israël maakt deel uit van een poging om Amerika's veiligheidstoezegging aan het gebied te redden en tegelijkertijd een relatie te ondersteunen die de toenemende invloed van Teheran kan verzachten.

De betrekkingen tussen Israël en Saoedi-Arabië zijn al enige tijd aan het opwarmen. Beide landen waren gealarmeerd door wat hun respectieve regeringen zagen als de zwakte van de regering-Obama in het licht van een opkomend Iran. Beiden verzetten zich tegen de Iraanse nucleaire overeenkomst (het Joint Comprehensive Plan of Action, of JCPOA). Beiden willen dat er veel strengere maatregelen worden genomen tegen de toenemende invloed van Teheran, niet in de laatste plaats in Syrië. Maar met dat alles gezegd zijnde, zou Israël - dat niets uit de Golf invoert - zich liever niet direct in het Saoedi-Iraanse conflict mengen, aangezien het waarschijnlijk niet van een dergelijke inmenging zal profiteren en in feite ernstige schade kan worden toegebracht.

De op Saoedi-afgestemde staten van de Golf zouden de interesse van Washington in het gebied willen doen herleven, maar dit is moeilijker te verkopen dan het eens was - en niet alleen omdat de Amerikanen moe zijn van de militaire overeenkomsten in conflicten veraf. President Donald Trump verklaarde ronduit dat Amerika geen olie uit de Golf nodig heeft, en beweert dat de begunstigden van deze handel voor zichzelf moeten zorgen met slechts een algemene ruggesteun van de VS.

De uitdaging waarvoor Riyadh zich geplaatst ziet, wordt nog vergroot door de aantasting van het imago van de leiding. Kroonprins Mohammed Salman werd breed (maar ondoeltreffend) veroordeeld voor het naar verluidt gelasten van de moord op journalist Jamal Khashoggi, en het koninkrijk wordt steeds meer bekritiseerd voor haar gedrag in de oorlog in Jemen. Een van de weinige toneelstukken die Riyadh kan spelen is het maken van vreedzame ouvertures in de richting van Israël, een stap die waarschijnlijk de gunst in Washington zal doen toenemen, eveneens het andere potentiële voordelen biedt.

Saoedi-Arabië heeft te maken met de ernstige gevolgen van de conflicten met het sjiitische Iran en zijn gevolmachtigden. Ongeveer de helft van de olieproductie van het land werd verstoord - 5 miljoen vaten per dag - als gevolg van de drone-aanvallen van de door Iran gesteunde Houthi-rebellen van Jemen op de uitgebreide Saoedi-Aramco-oliefaciliteiten in Abqaiq op 14 september 2019. Volgens de website van Al-Masirah, een Houthi-satellietnieuwskanaal, belooft de groep nieuwe aanvallen als de Saoedische coalitietroepen zich niet terugtrekken uit Jemen.

De aanval heeft aangetoond dat Riyadh kwetsbaar is voor aanvallen uit Teheran en zijn gevolmachtigden. Verdere Houthi-aanvallen op de Saoedische olie-industrie zouden rampzalig zijn, omdat olie de centrale pijler is van de economie van het koninkrijk en de hoeksteen van haar ontwikkeling. Volgens de laatste gegevens van het IMF zijn de olie-inkomsten goed voor ongeveer 85% van de Saoedi-Arabische export en bijna 90% van de belastinginkomsten, en is de oliesector goed voor meer dan 40% van het totale BNP. Het begrotingstekort van Saoedi-Arabië bedraagt jaarlijks, afhankelijk van de prijs van de Brent ruwe olie, 40 tot 60 miljard dollar.

Saudi-Arabië heeft dringend behoefte aan een alternatieve exportroute voor haar olie, en dat is nog een reden voor Riyadh's ouvertures naar Jeruzalem. Het koninkrijk praat al met Israël over een pijpleiding naar Eilat, op slechts 40 km afstand, voor de import van Israëlisch aardgas. In het verlengde daarvan zou deze route kunnen worden ontwikkeld als een alternatieve manier om Saudi-olie naar de diepe haven van Haifa te brengen voor export naar Europa en het Westen. Dit zou een veel veiliger en snellere manier zijn om de Saoedische export naar het westen te garanderen, omdat het de Iraanse agressie aan de Straat van Hormuz en de Bab al-Mandeb Straat in de Rode Zee zou vermijden. Het zou ook een besparing opleveren op de aanzienlijke doorvoerkosten die gepaard gaan met het varen door het Suezkanaal.

Deze route zou voor Saoedi-Arabië een nieuwe wereld van exportmarkten kunnen openen. Op dit moment is het koninkrijk op zoek naar de invoer van aardgas, maar op termijn kan het land zijn eigen aardgasreserves, de op vier na grootste ter wereld, ontwikkelen.

Israël is bezig met de ontwikkeling van zijn aardgasreserves, maar beschikt niet over voldoende reserves om de aanleg van een exportpijpleiding naar Europa te rechtvaardigen. Een verbinding met Saoedi-Arabië zou echter de balans kunnen doen doorslaan in het voordeel van een oostelijke mediterrane pijpleiding, wat voor beide partners zeer lucratief zou kunnen zijn.

Of Saoedi-Arabië nu wel of niet aandringt op een oorlog met Iran, de mogelijkheden om die te vermijden worden steeds kleiner. Het koninkrijk, dat binnen het bereik van Iraanse raketten ligt, heeft veel meer te verliezen van een dergelijke oorlog dan Iran. "Saudi-Arabië zal geen oorlog met Iran voorstaan waar een Saoedische retouradres op staat", zegt Joshua Landis, directeur van het Centrum voor Midden-Oostenstudies aan de Universiteit van Oklahoma.

Teheran blijft profiteren van de vele verstoringen in het Midden-Oosten om daardoor zijn invloed te verbreiden. Het vormt een landbrug die Iran via Irak verbindt met Syrië, de Israëlische grens bij de Golan en Libanon (de "sjiitische halve maan"). De sjiieten maken slechts 10% van de moslimbevolking in de wereld uit, maar vormen een enorme meerderheid in Iran, dat de sjiitische bewegingen elders heeft gebruikt om zijn regionale hegemonie te doen gelden.

Een voltooide sjiitische halve maan zou een ernstige uitdaging vormen voor de Saoedische belangen in de regio. Het zou een bedreiging vormen voor vitale handelsroutes en de veiligheid van de regio als geheel. Het zou een interventie in door Iran gedomineerde gebieden nog ingewikkelder maken, gezien het potentieel voor een escalatie tussen Saoedi-Arabië en de door Iran gesteunde strijdmachten. Meer in het algemeen wakkert de Iraanse aanwezigheid een groeiend sektarisme aan dat de komende jaren een bedreiging zal vormen voor de regionale stabiliteit. Riyadh zal alles in het werk stellen om die dreiging af te zwakken en zal zelfs zo ver gaan dat het een vriendschappelijke hand uitsteekt naar Israël.

Dr. Frank Musmar is een specialist op het gebied van financieel en performance management.

Bron: Saudi Arabia and Israel: Who Needs Whom?