Het "Democratische Blok" van het Oostelijk Mediterraan versterkt haar vriendschap

Door Dr. George N. Tzogopoulos - 20 januari 2020

 

 

BESA Center Perspectieven Papier nr. 1.413, 20 januari 2020

SAMENVATTING: naar verwachting zal 2020 opnieuw een jaar van vruchtbare samenwerking zijn voor Israël, Griekenland en Cyprus, die samenwerken om de toenemende instabiliteit veroorzaakt door Turkije tegen te gaan. Hun recente overeenkomst om zich te verbinden betreffende de aanleg van de EastMed-pijplijn opent een nieuw hoofdstuk in een vriendschap waar ze al meer dan tien jaar aan werken. Ze ondernemen stappen om Amerikaanse steun te krijgen voor het trilaterale project, ondanks de bezorgdheid van Washington over de mogelijke gevolgen ervan voor het langetermijnpartnerschap van de VS met Ankara. Met name bij de recente moord door de VS op Quds-commandant Qassem Soleimani bleek dat Griekenland achter haar bondgenoten, de VS en Israël, stond, hoewel die positie haar betrekkingen met Iran dreigt te ondermijnen.

In de laatste maanden van 2019 heeft Turkije de eigen strategische doelen in Syrië gediend door de militaire verplichting te verdiepen na het besluit van de VS om zijn troepen terug te trekken. Het land heeft onlangs ook twee memoranda van overeenstemming met Libië ondertekend - een over de afbakening van maritieme zones en een over samenwerking op militair en veiligheidsgebied - met de bedoeling haar regionale positie nog verder te versterken.

Deze maatregelen vormen een uitdaging voor de veiligheid van het oostelijke Middellandse-Zeegebied. Hoewel de Turkse regering het internationaal recht en het wapenembargo van de VN tegen Libië in 2011 heeft geschonden, is de politieke realiteit dat zij haar strategie met succes ten uitvoer heeft gelegd. Hoewel de risico's groot waren, was de persoonlijke chemie van de Turkse president Recep Tayyip Erdogan met Donald Trump en de modus vivendi met Vladimir Poetin gunstig voor de zaak van Ankara.

Israël, Cyprus en Griekenland houden de Turkse activiteiten nauwlettend in de gaten. Op hun zevende driedelige top, die plaatsvond op 2 januari 2020, hebben de drie een vriendschap opgebouwd die meer dan tien jaar heeft geduurd door formeel in te stemmen met de aanleg van de EastMed-pijplijn. Hoewel het project technisch gezien moeilijk is, kan het worden uitgevoerd, en de partijen hebben hun verbintenis daartoe ondertekend.

Libanon en Turkije, die beide zeer bezorgd zijn dat de pijpleiding hun vermeende soevereine rechten zal schenden, hebben nog niet deelgenomen aan de besprekingen van het oostelijk mediterraan gasforum. Het onopgeloste maritieme geschil tussen Israël en Libanon aan hun zeegrens en de aanhoudende impasse in de kwestie-Cyprus geven weinig aanleiding tot optimisme over een deelname van beide landen op korte termijn.

Na de top van Athene hebben de Israëlische en Griekse premier Benjamin Netanyahu en Kyriakos Mitsotakis en de Cypriotische president Nicos Anastasiadis een verklaring afgelegd waarin zij het Turkse besluit om troepen in Libië in te zetten als "een gevaarlijke bedreiging" voor de regionale stabiliteit bestempelen. Jeruzalem had Athene en Nicosia al gesteund door de maritieme overeenkomst van Ankara-Tripoli illegaal te noemen.

Ankara is vastbesloten om zijn belangen in de maritieme zones van de Middellandse Zee op agressieve wijze te beschermen en meent dat deze deel uitmaken van zijn eigen continentaal plat en exclusieve economische zone. Zo heeft de Turkse marine enkele weken geleden een Israëlisch onderzoeksschip uit de Cypriotische wateren gedeporteerd. Dit zou een precedent kunnen scheppen voor toekomstige acties van Turkije in gebieden die onder de overeenkomst met Libië vallen.

De Israëlische minister van Buitenlandse zaken, Israel Katz, zei dat het officiële standpunt van zijn land over de Turks-Libische maritieme overeenkomst niet betekent dat het "slagschepen zal sturen om Turkije daarmee te confronteren". Een dergelijk scenario is hoogst onwaarschijnlijk omdat Israël en Turkije officieel geen vijanden zijn. Ze hebben echter wel grote verschillen. Volgens de Times of Israel is het Israëlische leger begonnen met het opnemen van Turkije op de lijst van "uitdagingen". Ook publiceerde The Daily Telegraph medio december 2019 een exclusief verhaal met de titel "Hamas beraamt aanvallen op Israël vanuit Turkije". Het verhaal is deels gebaseerd op transcripties van Israëlische politieverhoren van verdachten, waaruit blijkt dat senior Hamas-agenten Istanbul gebruikten om de operaties in Jeruzalem en de bezette Westelijke Jordaanoever te leiden.

Israël, Griekenland en Cyprus werken hard aan praktische steun van de VS voor het driedelige partnerschap, dat Washington sinds eind 2018 openlijk heeft toegejuicht. De Eastern Mediterranean Security and Energy Partnership Act van 2019, die door Trump is ondertekend, stelt de VS in staat om de trilaterale regeling aanzienlijk te versterken door middel van samenwerkingsinitiatieven op het gebied van energie en defensie.

De wet staat onder meer toe dat er voor het eerst financiële steun wordt verleend aan een internationaal programma voor militair onderwijs en opleiding (IMET) voor Cyprus. Washington en Nicosia hebben in november 2018 een overeenkomst ondertekend over samenwerking op het gebied van veiligheid. (De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Mike Pompeo zou het eiland in januari 2020 bezoeken, maar moest afzeggen vanwege de moord op Qassem Soleimani).

Cyprus is waardevol voor het Israëlische leger, dat het gebruikt om opleidingen buiten zijn grenzen te voltooien. Begin vorige maand vond er een internationale commando- en IAF "Game of Thrones"-oefening plaats, waarbij de stafchef van de IDF, Aviv Kochavi, het oefengebied bezocht.

Ondanks de geboekte vooruitgang blijft het onduidelijk hoe de Amerikaanse steun voor het "democratische blok" zich zal manifesteren. Washington hecht veel waarde aan zijn partnerschap met Ankara. Toen Trump gastheer was van Mitsotakis op 7 januari in het Witte Huis, wilde hij zich niet graag aansluiten bij de inspanningen van Mitsotakis om het illegale en nutteloze karakter van de Turkse acties in het oostelijke deel van het Middellandse Zeegebied bloot te leggen.

Israël, Griekenland en Cyprus worden door deze aarzeling niet ontmoedigd. Hoe meer ze met elkaar praten, hoe dieper hun synergieën worden. Het succes van hun partnerschap ligt in hun gezamenlijke belangen in het oostelijke Middellandse-Zeegebied, maar ook in hun gemeenschappelijke waarden en gemeenschappelijke inzichten in de uitdagingen. De drie hebben ook hun krachten gebundeld in de strijd tegen het antisemitisme met initiatieven als het Israëlisch-Helleense Forum, dat afgelopen november door B'nai B'rith International in Jeruzalem is gelanceerd.

Het bezoek van Netanyahu aan Athene in januari 2020 was vruchtbaar, maar werd door de Soleimani-moord in de kiem gesmoord. Hoewel die gebeurtenis vooral de nationale veiligheid van Israël betrof, ging ze niet onopgemerkt voorbij in Griekenland. In zijn toespraak op de Atlantische Raad van 7 januari presenteerde Mitsotakis het Griekse standpunt in deze kwestie door te zeggen: "We zijn bondgenoten van de VS, dus we staan achter onze bondgenoten."

Dit standpunt kan met name gevolgen hebben voor de Grieks-Iraanse betrekkingen. Na de publicatie van een artikel in Hi Kathimerini waarin stond dat Griekenland "enige betrokkenheid" zal hebben bij een Amerikaanse operatie tegen Iran, reageerde de ambassade van Iran dat dit een "vijandige daad" zou zijn en stuurde een diplomatiek protest naar het Griekse ministerie van Buitenlandse Zaken. De Griekse FM Nikos Dendias onderneemt stappen om de spanningen te verminderen, die waarschijnlijk niet zullen uitgroeien tot een volwaardige diplomatieke crisis, hoewel die mogelijkheid niet volledig kan worden uitgesloten.

Dit is een bewerkte versie van een artikel dat op 2 januari 2020 in de Jerusalem Post verscheen.

Dr. George N. Tzogopoulos is een BESA Research Associate, docent aan de Democritus Universiteit van Thracië, en gastdocent aan het Europees Instituut van Nice.

Bron: The “Democratic Bloc” of the Eastern Med Cements Its Friendship