Hoe oprecht is de vriendschap tussen Turkey en Iran?

Door Dr. Alon J. Doenyas - 5 september 2019

BESA Center Perspectives Paper No. 1.278, 5 september 2019.

Samenvatting: Als de wereldpers iets heeft om aan voorbij te gaan, dan wordt de Turks-Iraanse verkering serieus, en Rusland speelt de vertrouwde man. De versterking van de banden tussen beide landen is gebaseerd op gemeenschappelijke regionale doelstellingen, waarvan Syrië de belangrijkste is. Maar hoe oprecht is deze ontluikende relatie?

De afschuwelijke burgeroorlog in Syrië baart zowel Turkije als Iran grote zorgen. Hoe zal Syrië eruitzien als de oorlog voorbij is? Wie zal er regeren? Zal het land worden opgesplitst? Zullen de Koerden van Syrië proberen een onafhankelijke staat op te richten? En hoe zit het met de vluchtelingen die naar Turkije zijn gevlucht en daar een last zijn geworden?

De gemeenschappelijke zorgen over Syrië hebben geleid tot een verdieping van de banden tussen Ankara en Teheran, zoals blijkt uit de vele ontmoetingen op hoog niveau die de afgelopen jaren hebben plaatsgevonden tussen de ambtenaren van beide landen, waaronder de presidenten Erdoğan en Rouhani. Er zijn vier topontmoetingen over Syrië gehouden door Turkije, Iran en Rusland; de laatste was eerder dit jaar in Sotsji en werd georganiseerd door president Poetin. Foto's van die topontmoetingen en ontmoetingen gingen viraal, wat het beeld van een liefdesverhaal in wording versterkt.

Het is geen geheim dat de moeilijkheden veroorzakende Islamitische Republiek altijd al dichter bij het naburige Turkije wilde komen. Wanneer er in Ankara een meer islamitisch georiënteerde partij aan de macht is, benaderden de Iraniërs het land. Dit gebeurde in de jaren negentig, toen Erbakan aan de macht was; hetzelfde gebeurt vandaag de dag met de AKP-regering (Recht en ontwikkeling Partij).

Vanuit Iraans perspectief is het om verschillende redenen zinvol om dit te doen. Ten eerste is Turkije, met zijn meer dan 80 miljoen inwoners, een grote economische markt in het algemeen en een enorme potentiële markt voor de Iraanse olie in het bijzonder. Ten tweede is Turkije een regionale supermacht, dus het is verstandig om aan hun kant te staan. Ten derde, en dat is het belangrijkste, wordt de Turks-Aziatische bevolking van Iran geschat op een kwart van de Iraanse bevolking. Met een Turkse minderheid van die omvang is het verstandig om het grootste en belangrijkste Turkse land ter wereld dicht bij zich te houden.

Het is echter de vraag of Ankara en Teheran ooit elkaar bijzonder naderbij zullen komen. Grote obstakels staan in de weg. Turkije en Iran zijn de twee belangrijkste islamitische niet-Arabische spelers in het Midden-Oosten. Beiden hebben een groot deel van het grondgebied en een grote bevolking van meer dan 80 miljoen mensen. Officieel is Turkije een seculiere republiek met voornamelijk soennitische moslims; Iran is een niet-democratische islamitische republiek met voornamelijk sjiieten. De sekten zijn totaal verschillend in hun geloofsovertuiging en de wijze waarop zij de islam beoefenen. De twee landen wijzen zichzelf aan met een leidende rol in de moslimwereld, maar hun totaal verschillende opvattingen over de islam kunnen met elkaar in botsing komen.

Bovendien heeft Turkije reden om zich zorgen te maken over de wereldwijde islamitische ambities van Teheran, omdat Iran alle islamitische buurlanden van Turkije treft. Het is waar dat geen van beide landen in Syrië een onafhankelijke Koerdische staat wil zien opduiken en dat zij alles in het werk zullen stellen om dat te voorkomen. Maar Iran heeft zich achter het regime van Bashar Assad geschaard, waartegen Turkije zich verzet. Hoewel de meerderheid van de Syrische bevolking soennitisch is, is het regime Alawiet (dat geassocieerd wordt met de sjiitische islam). Ankara kan de "Arabische Lente" gewenst hebben om te culmineren in een nieuwe soennitische leiding voor een soennitische staat, maar bij gebrek aan een dergelijk resultaat wil het niet toekijken hoe Assad zijn soennitische onderdanen afmaakt. Teheran van zijn kant steunt het regime dat deze slachtpartijen niet alleen uitvoert, maar ook miljoenen mensen aanspoort om Syrië te ontvluchten - vaak naar Turkije, waar ze een grote last zijn.

Het geval van Irak is leerzaam. Saddam Hoesseins Irak was een soennitische staat, maar na de val van zijn regime kwam Irak, waar de sjiieten meer dan twee derde van de bevolking uitmaken, onder sjiitische overheersing - waarbij Teheran een steeds grotere rol speelde in de binnenlandse aangelegenheden van de buurman. Turkije was daarbij geografisch afgesneden van de rest van de soennitische wereld. De buurlanden zijn ofwel christelijk of sjiitisch. Dit is de zaak, Turkije wil geen sterker Iran zien met een grotere regionale invloed op de eigen grens.

Turkije en Iran strijden ook om een invloed in de moslimrepublieken van Centraal-Azië. Veel landen die deel uitmaakten van de Sovjet-Unie zijn Turks, en zij zien Turkije als hun rolmodel. De pan-Turkse ideologie is in sommige van deze landen gemeengoed en hun leiders willen goede betrekkingen met Ankara onderhouden. Maar Iran, dat geografisch dichterbij ligt, wil graag invloed op hen krijgen. De verspreiding van de revolutionaire islam is immers een van de kernbeginselen van de Islamitische Republiek.

Noch de sjiitische Iraanse ambitie om invloed uit te oefenen op de moslimwereld, noch Teherans volhardende drang naar kernwapens, is in het belang van Turkije.

Het is ook belangrijk om te onthouden dat Turkije deel uitmaakt van de NAVO en betrekkingen onderhoudt met zowel de VS als Israël (ondanks terugkerende spanningen), die de ayatollahs respectievelijk de "Grote Satan" en de "Kleine Satan" noemen. Bovendien is Ankara volgens een Turkse ambtenaar in mei gestopt met de aankoop van Iraanse olie als gevolg van de Amerikaanse sancties.

Het valt niet te ontkennen dat Turkije en Iran dichterbij komen dankzij hun gemeenschappelijke belangen, vooral in Syrië. Maar er zijn veel obstakels die een echt bondgenootschap in de weg staan.

Dr. Alon J. Doenyas is gepromoveerd in Middle East Studies van de Bar-Ilan Universiteit. Hij is gespecialiseerd in Turkse binnenlandse en buitenlandse zaken.

[Opmerking: In Ezechiël 38 staat dan ook dat deze drie machten geen enkele zin hebben om een oorlog te voeren, maar dat de 'Ene' hen daarin zal trekken. Ik zal haken in uw kaken slaan en Ik zal u doen uittrekken.]

Bron: How Sincere Is the Turkey-Iran Friendship?