De Khazaren: Jodendom, handel en strategische visie op de Euraziatische steppen

Door Emil Avdaliani - 15 september 2019

 

 

BESA Center Perspectives Paper No. 1.288, 15 september 2019.

Samenvatting: Het optuigen van de Euraziatische landen is altijd moeilijk geweest. De Khazaren, een obscuur volk uit de steppen die zich eeuwen geleden tot het jodendom bekeerden, vallen op als een uitzonderlijk voorbeeld van hoe geografie, economie en religie kunnen worden gebruikt om geopolitieke belangen te bevorderen.

Halford Mackinder, de vader van geopolitiek, die het concept legde van een kerngebied dat Midden- en Noord-Eurazië omvatte, stelde dat Rusland de eerste macht was die er ooit in slaagde om de kracht van de geografie en economie in Noord-Eurazië te benutten. De Khazaren, een obscuur volk dat al lang voor de moderne Russische staat bestond, zouden wel eens van mening kunnen verschillen.

De Khazaren waren buren van twee wereldmachten: Byzantium en het Islamitisch Kalifaat. In de tijd van het verenigde en relatief sterke islamitische rijk (van de zevende tot de tiende eeuw) dat het uitgestrekte grondgebied van Spanje tot Centraal-Azië domineerde, creëerden de Khazaren, een nomadisch volk uit de Euraziatische steppen in de Noordelijke Kaukasus en het gebied ten noorden van de Kaspische Zee, een grote, machtige staat.

Verslagen van islamitische historici en geografen, evenals archeologisch bewijs, suggereren dat, samen met het nomadisme, de landbouw wijdverbreid was onder de Khazaren en dat zij in staat waren om goederen te produceren. Deze details suggereren een nogal onopvallend volk dat op gelijke voet staat met andere nomadische volkeren uit het verleden.

Een nadere beschouwing van de Khazaren (waarvan de taal en etnische afkomst nog steeds onduidelijk zijn) suggereert echter dat zij als geopolitieke spelers een stuk interessanter waren. Hun begrip van de geografische ruimte en hun vermogen om de macht van hun land te benutten, lieten hen toe om eeuwenlang relevant te blijven. Bovendien was hun religieus beleid - ze kozen het jodendom als hun staatsgodsdienst - opmerkelijk, omdat ze in de nabijheid woonden van een islamitische wereld die neerbuigend was tegenover andere godsdiensten.

Maar laten we beginnen met hun geografische kennis en hun gedrevenheid om geografie te gebruiken voor de bevordering van de staatsbelangen. De Khazaren bouwden hun staat op het kruispunt van twee strategisch belangrijke handelsroutes. De ene liep van de Baltische Zee in Noord-Eurazië naar de Kaukasus, de Kaspische Zee en het Nabije Oosten. De andere liep van Centraal-Azië (Khwarazm) naar het huidige Oekraïne en de gebieden van West-Rusland.

De Khazaren plaatsten zich zo op een belangrijk doorvoerpunt. Handelaren, zowel moslim als joods, uit het Nabije Oosten, Centraal-Azië en landen die nu Rusland en Oekraïne zijn, bezochten Khazaria en de hoofdstad, Itil, aan de rivier de Wolga.

Het is verbazingwekkend hoe goed de Khazaren de geografie begrepen en die gebruikten om hun economische en politieke doelen te bereiken. Ze slaagden erin om de grote rivieren van de regio te beheersen: de Wolga, de Don en verschillende riviermondingen die erheen lopen. Ze bouwden forten en inden belastingen bij de belangrijkste in- en uitgangen van de rivieren.

Bovendien stonden de Khazaren in contact met de Oostzee en zelfs met Oost- en West-Europa. De negende-eeuwse geograaf Ibn-Khordadbeh schreef dat Joodse handelaren uit Andalusië (Spanje) het land van de Khazaren bezochten. De handel was zo actief dat miljoenen munten zijn gevonden in landen ten noorden van de Zwarte en Kaspische Zee.

Het geopolitieke denken van de Khazaren was ook zichtbaar in hun wens om strategische passen en steden zoals bijvoorbeeld Daruband, tussen het Kaukasusgebergte en de Kaspische Zee, te controleren, op het punt waar de pas zich versmalt tot slechts drie kilometer.

Deze strategische stappen van de Khazaren leidden hen tot een botsing met het islamitische rijk, dat ook belangrijke kruisingen, wegen en transcontinentale handelsroutes wilde controleren.

In het westen, rond de Zwarte Zee, werden de Khazaren geconfronteerd met de Byzantijnen, die ook de handel en strategische forten rond die zee wilden controleren. Omdat de moslims echter grotendeels hadden gewonnen van de Byzantijnen, besloten de Byzantijnen om een bondgenootschap met de Khazaren aan te gaan, waarbij ze de logica gebruikten dat een alliantie tussen Byzantijnen en Khazaren vanuit strategisch oogpunt te veel voor de moslims zou zijn.

Het islamitische rijk was het daar waarschijnlijk mee eens, wat waarschijnlijk verklaart dit waarom het in 750, toen de Abbasiden aan de macht kwamen en de keizerlijke hoofdstad van Damascus naar Bagdad verhuisden, ze een plotselinge vrede met de Khazaren stichtte.

De Byzantijnen en de moslims werden zodoende opgesloten in een strijd om een strategische alliantie met de Khazaren. Beide partijen maakten economische en religieuze argumenten in hun pogingen om de Khazaren te overtuigen.

Opmerkelijk genoeg reageerden de Khazars op de dubbele verkering van het christelijke en islamitische rijk door de strategische beslissing te nemen om geen van hun beide religies over te nemen, maar zich te bekeren tot het jodendom. Dit besluit suggereert dat het strategische denken van de Khazaren zich veel verder uitstrekte dan alleen de geografie en de handel.

Moslimreizigers die naar Khazaria reisden, maar ook moslimhistorici en moslimgeografen, hebben nota genomen van de slimheid van deze keuze als de staatsgodsdienst. Deze joodse staat was zeer tolerant ten opzichte van buitenlanders, maar ook ten opzichte van lokale en wereldreligies. Het rechtssysteem van de Khazaren bestond uit joodse, islamitische, christelijke en heidense "rechters" die zaken met betrekking tot grote meningsverschillen berechten.

Het begrip van de Khazaren voor geopolitiek kwam tot uiting in hun streven om de rivier-, militaire en landhandelscorridors te domineren en de geografie te correleren met de economie. Ze bereikten een belangrijke geopolitieke macht door verstandige strategische allianties aan te gaan om Byzantijnse en Islamitische militaire, economische en religieuze invloeden tegen te gaan.

Emil Avdaliani doceert geschiedenis en internationale betrekkingen aan de Tbilisi State University en de Ilia State University. Hij heeft voor verschillende internationale adviesbureaus gewerkt en publiceert momenteel artikelen over militaire en politieke ontwikkelingen in de voormalige Sovjet-Unie.

Bron: The Khazars: Judaism, Trade, and Strategic Vision on the Eurasian Steppes