Het verleden en heden van Gaza

Door luitenant-kolonel (res.) Dr. Dany Shoham Shoham - 6 juni 2019

 BESA Center Perspectives Paper No. 1.193, 6 juni 2019.

Samenvatting: De moeilijkheden van Israël met Gaza hebben lange historische antecedenten. Philistia, een oud geografisch gebied, dat het moderne Gaza in zijn zuidelijke gedeelte bevatte, was een probleemvlek voor de inwoners van het Land van Israël zo lang geleden als de tijd van de Richters.

De eerste Filistijnen (niet te verwarren met de huidige Palestijnen) waren binnenvallende zeelieden afkomstig uit Kaphtor (Cyprus of Kreta) die aankwamen op de kust van Gaza, dicht bij Grar Stream. Zij waren agressief en vastberaden. Nadat ze voet aan de grond hadden gekregen in het gebied, trokken ze geleidelijk naar het noorden naar Sorek Stream en verder. In de bijbelse Philistia bevonden zich de "Vijf Heren van de Filistijnen" (van zuid naar noord): Gaza, Ashkelon, Gath (tussen Kiryat Gat en Beit Shemesh van vandaag), Ashdod en Ekron (bij de huidige Kiryat Ekron).

Tijdens de meest recente gevechten tussen Israël en Gaza (mei 2019) richtte Hamas zich vaak op Ashkelon, Kiryat Gat, Beit Shemesh, Ashdod en Kityat Ekron. Hun doel was, zoals altijd, om Joodse burgers te doden, maar dit keer was hun verdere doel om hun barrages te verdichten in een poging om het Iron Dome systeem te overweldigen. Dit was niet de eerste keer dat Hamas, dat sinds 2007 over Gaza regeert, de afgelopen tien jaar Gush Dan als doelwit heeft genomen.

Er is een krachtige historische echo van deze conflicten. De Bijbelse stam van Dan, die natuurlijk Israëlieten waren, woonde jarenlang direct voor Noord-Philistië, van domein tot domein, van kop tot teen. De toenmalige Filistijnen monopoliseerden de ijzerindustrie en slaagden erin de productie van gemeenschappelijke wapens door de Israëlieten te verbieden, waardoor de rechters die tegen hen vochten - Shamgar ben Anath en Samson - gedwongen werden ongebruikelijke middelen in te zetten. Shamgar ben Anath redde tijdelijk de Israëlieten door bijvoorbeeld 600 Filistijnen met een ossenbot te doden.

Terwijl de stammenoorsprong van Shamgar ben Anath onbekend is, was Simson - die de belichaming was van de hoogste fysieke kracht en geestelijke moed - afkomstig van de stam van Dan. De verhandeling over Simsons confrontaties met de Filistijnen is een van de meest indrukwekkende in de Bijbel en onderstreept zijn creatieve tactische en strategische denken.

Simson "sloeg [de Filistijnen] de heup op zijn dij"; hij "ving 300 vossen, bevestigde brandende fakkels aan hun staarten, liet ze los in de velden van de Filistijnen, en verbrandde zo al hun oogst"; en hij "vond een ezelskaakbeen, waarmee hij 1000 Filistijnen sloeg". Uiteindelijk slaagden de Gazanen erin om, met de hulp van Delila, Simson uit te putten en zijn overgave af te dwingen, maar hij stortte de tempel van Dagon in Gaza boven op hen allen in, waarbij hij zichzelf en duizenden Filistijnen samen met hem om het leven bracht.

Dit was geenszins het einde van de problemen van de Israëlieten met de Filistijnen. Zij breidden zich uit vanuit Philistia, kwamen bij Sjiloh aan in het domein van de stam van Efraïm, en plaatsten garnizoenstroepen bij Mikhmash en Geva in het domein van de stam van Benjamin. De eerste koning van de Israëlieten, Saul, die verbonden was aan de stam van Benjamin, kwam in opstand tegen de Filistijnen. Daarbij werd hij de eerste die een ordelijk leger voor het Israëlische volk oprichtte, onder leiding van Avner ben Ner. Saul sloeg de Filistijnen in Mikhmash en zijn zoon Jonathan sloeg hen in Geva. Saul sloeg uiteindelijk ook Ammon, Moav, Tsova en Amalek, maar werd uiteindelijk verslagen door de Filistijnen.

Voordat hij koning werd, bood David zich vrijwillig aan om het op te nemen tegen Goliath de Filistijn, een geduchte reus die de Israëlieten terroriseerde. Met behulp van een ongelooflijk eenvoudig wapen, de katapult van de herder, schoot David een steen af direct in het voorhoofd van Goliath - zijn enige blootgestelde deel - en doodde hem. De ontzette Filistijnen vluchtten en het Israëlische leger plunderde hun kampen.

Toen David koning was in Hebron, domineerden de Filistijnen aanzienlijke gebieden buiten Philistia. Toen hij echter zijn koninkrijk in Jeruzalem kwam regeren, maakte hij er een punt van om de Filistijnen terug te duwen naar Philistia. Maar hoewel Davids koninkrijk zich uitstrekte tot Sidon en een aanzienlijk deel van wat uiteindelijk Transjordanië zou worden genoemd, omvatte het geen van de Filistijnen zelf. De vijf Heren van de Filistijnen bleven intact.

Die stand van zaken duurde tot 770 voor Christus, toen koning Uzziah van Judea Gath en Ashdod veroverde, naar Yavne kwam, en nederzettingen en bolwerken bouwde langs de zeekust. Hij veroverde Ashkelon of Gaza niet (en probeerde het blijkbaar ook niet). Deze verovering gaf Uzziah de mogelijkheid om transacties niet alleen in de zeehavens, maar ook langs een deel van het Philistia pad tussen Egypte en Israël te controleren. Dankzij dit voordeel, plus de dominantie die hij bereikte in Kades en Eilat, kreeg Uzziah controle over de route die de goederen tussen het hoofd van de Eilatbaai en Philistia bewogen. Hij was ook in staat om de routes die Philistia verbinden met de landen van het Arabische schiereiland te controleren en om de handel over land te controleren vanuit Egypte in noordelijke richting, naar Philistia en verder.

Jonathan de Hasmonees veroverde Gaza in 145 voor Christus, maar deed dit als gouverneur, benoemd door het Seleucide Rijk, niet als een onafhankelijke entiteit. In 101 vC veroverde Alexander Jannaeus - na een jaar van blokkade - Gaza, nadat hij Anthedon (tussen Gaza en Ashkelon), Rafah en Rhinokoroura (nu el-Arish) had ingenomen.

Vier jaar later kreeg Alexander Jannaeus het bevel om Gaza - een havenstad en een belangrijk internationaal handelsknooppunt - te vernietigen in plaats van het te gebruiken. Het doel was om de handel in Gaza te verstikken door het te isoleren van de zee en zo de handelsmacht van Judea te versterken. Zo vermeed hij uit eerbied voor de alliantie tussen die stad en de Ptolemeïsche dynastie, die Judea hielp goede betrekkingen te onderhouden met Egypte en Cleopatra de Derde, schade te berokkenen aan het nabijgelegen Ashkelon.

Na de onderdrukking van de Bar Kokhba-revolte in 135 v.Chr. - en ondanks het feit dat de gebieden van Philistia niet tot de rebelliegebieden behoorden - veranderden de Romeinen de naam van de provincie Judea in Syrie-Palestina, waaruit de huidige naam "Palestina" ontstond.

Tegen het einde van het Hasmoneese tijdperk werd in Gaza een joodse gemeenschap in het leven geroepen die in de loop van de pogroms van 1929 ups en downs beleefde tot de uiteindelijke vernietiging ervan. Tijdens het Talmoedische tijdperk was er een Hebreeuws dorp in het hart van de Gazastrook, tussen Gaza en Khan-Younes. In dit dorp woonde de Tanna Rabbi Eliezer Ben Yitzhak van Kfar Darom. Vele jaren later huisvestte een vernieuwde Kfar Darom, samen met Gush Katif, een aanzienlijke Joodse bevolking in de Gazastrook, waar zij geconfronteerd werden met toenemend Arabisch terrorisme.

De buitenlandse heersers die het land Israël bezetten, van de Assyriërs tot de Britten, werden ook blootgesteld aan de uitdagingen van Gaza. Tijdens de kerstening van het keizerrijk Byzantium, bijvoorbeeld, weerstond Gaza de druk om zijn cultuur en heidense religie op te geven. Alleen met geweld slaagde de centrale regering in Byzantium erin het christendom op te leggen als de overheersende religie in Gaza. Ook de troepen van het Britse Rijk hadden een lange en moeizame strijd met de lokale bevolking voordat ze er in 1917 in slaagden Gaza van de Ottomanen te veroveren.

Tijdens de Israëlische Onafhankelijkheidsoorlog (1948) slaagde het Egyptische leger erin om langs de kustvlakte tot aan Ashdod op te rukken, maar het werd bij de Ad-Halom Brug gestopt. Operatie Yoav, die een combinatie van offensieve grond-, lucht- en zeeactiviteiten omvatte, duwde het Egyptische leger naar een terugtrekking naar het zuiden en bracht de Israëlische overheersing naar Ashdod en Ashkelon in oktober 1948. De Gazastrook bleef in Egyptische handen. Na de oorlog bezette Egypte de Gazastrook, maar beschouwde deze niet als Egyptisch grondgebied, maar koos het ervoor om er een militair bestuur te vestigen.

In 1967 (en ook in 1956) veroverde de IDF de Gazastrook op Egypte - maar bij de zuidelijke ingangen van Gaza vond een hevige strijd plaats tussen de verdedigers van de stad, verbonden aan de "Palestijnse" 20e divisie van het Egyptische leger, en de IDF. Op de ochtend van 6 juni, nadat de Israëlische luchtmacht doelen in Gaza had gebombardeerd, vielen Israëlische troepen vanuit het oosten aan. Parallel daaraan, na hevig verzet in het Khan-Younes gebied, manoeuvreerde een andere Israëlische troepenmacht naar het noorden. Tegen de middag was de verovering van Gaza voltooid.

Gaza werd gebruikt als het hoofdkwartier van de IDF-troepen die van 1967 tot 1994 de Strook bezetten. Met uitzondering van 1970-1971, toen de PLO erin slaagde een terroristische golf op gang te brengen die snel door de Israëlische veiligheidstroepen werd onderdrukt, was de Strook relatief rustig tot december 1987, toen de intifada met de stad Gaza een van haar brandpunten uitbrak. Tijdens de intifada, die duurde tot de ondertekening van de Oslo-akkoorden in de herfst van 1993, verslechterde de economische situatie in Gaza door de beperkingen die werden opgelegd aan de Gazaanse bewegingen richting Israël.

In 1994, als onderdeel van de Oslo-akkoorden, beëindigde Israël zijn controle over de Palestijnse bevolking van Gaza, die onder het bewind kwam van de pas opgerichte Palestijnse Autoriteit (PA), die door de PLO gedomineerd werd. De voorzitter van de PLO en PA-president Yasser Arafat vestigde zijn hoofdkwartier in Gaza, en de eerste zitting van de Palestijnse Nationale Raad (het semi-parlement van de PLO) in het door de PA gecontroleerde gebied vond daar plaats in maart 1996.

In de zomer van 2005 voltooide Israël zijn terugtrekking uit Gaza door eenzijdig de 8.000 inwoners van de tientallen Israëlische dorpen in de zuidelijke punt van de Gazastrook, die al tientallen jaren in het zuidelijkste puntje van de Gazastrook woonden, te verwijderen, wat leidde tot een pijnlijk conflict in Israël. In 2007 heeft Hamas, die het jaar daarvoor de allereerste Palestijnse parlementsverkiezingen had gewonnen, de controle over de Strip onder dwang overgenomen van de PLO/PA. In reactie daarop verklaarde Israël de Strip "een vijandige entiteit".

In de twaalf jaar die sinds 2007 zijn verstreken, hebben er veel veranderingen plaatsgevonden in de Gazastrook, maar de oude kern die Gaza belichaamt, de laatste van de vijf Heren van de Filistijnen, is nog steeds van kracht. Hoewel de huidige inwoners van de Strook niet afstammen van oude niet-Arabische Filistijnen, brengen zij het oude verleden van Gaza - en het hardnekkige verzet tegen het vreedzame samenleven met de Joodse staat - in het heden.

Luitenant-kolonel (res.) Dr. Dany Shoham, microbioloog en expert op het gebied van chemische en biologische oorlogsvoering in het Midden-Oosten, is een senior onderzoeksmedewerker bij het Begin-Sadat Center for Strategic Studies. Hij is een voormalig senior intelligence analist bij de IDF en het Israëlische Ministerie van Defensie.

Bron: Gaza’s Past and Gaza’s Present