De inzet van Amerikaanse kernwapens in Turkije

Door (res) luitenant-kolonel Dr. Raphael Ofek - 4 juli 2019

 

BESA Center Perspectives Paper No. 1.217 - 4 juli 2019

Samenvatting: De Amerikaanse kernwapens die op Turkse bodem achterblijven - een anachronistische verwijzing naar de Koude Oorlog - zijn alleen tactisch van aard. Toch roepen ze vragen op, niet alleen vanwege de verslechtering van de betrekkingen tussen Washington en Ankara, maar ook vanwege de veiligheidsrisico's op de Turkse basis waar de wapens zijn opgeslagen - dicht bij de Syrische grens.

De Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO) is opgericht tussen Noord-Amerika en tien West-Europese landen om de lidstaten te beschermen tegen agressie van de Sovjet-Unie. In de loop der jaren zijn meer landen toegetreden tot de NAVO - waaronder Turkije, dat in 1952 toetrad tot de NAVO.

De NAVO ontwikkelde een nucleaire doctrine om de Sovjet-Unie af te schrikken van het gebruik van kernwapens tegen het Westen. In deze context werd een "Nuclear Sharing"-programma overeengekomen. Dit programma omvatte de inzet en opslag van Amerikaanse kernwapens in vijf NAVO-lidstaten: Duitsland, België, Nederland, Italië en Turkije.

Het belangrijkste voordeel van dit programma voor de VS was de verkorting van de afstand tussen hun kernwapens en de Sovjet-Unie, wat de overlevingskans van de VS bij een grootschalige Sovjetaanval waarschijnlijk zou vergroten. Ook is het aannemelijk dat vanuit Amerikaans oogpunt de deelname van West-Europese landen aan nucleaire afschrikking de positie van het Westen ten opzichte van het Warschaupact zou versterken.

Het aantal Amerikaanse kernbommen dat momenteel in Europa is opgeslagen onder auspiciën van de NAVO wordt geschat op 160 tot 240, waarvan 50 tot 90 in Turkije. In Groot-Brittannië en Frankrijk zijn geen Amerikaanse kernwapens opgeslagen, hoewel ze wel lid zijn van de NAVO, omdat beide landen hun eigen kernwapenarsenalen hebben.

De Amerikaanse kernwapens die momenteel in Europa en Turkije zijn opgeslagen, zijn B61-bommen. Hun explosieve opbrengst kan worden aangepast tussen 0,3 en 340 kiloton, zodat ze zowel tactisch als strategisch kunnen worden gebruikt. Volgens de huidige afschrikkingsstrategie van de NAVO zijn ze echter alleen bedoeld voor tactisch gebruik. In tegenstelling tot de afgelopen jaren, toen sommige Amerikaanse kernwapens in Europa als kernkoppen op ballistische raketten werden geïnstalleerd, zijn de B61-bommen alleen bedoeld om door vliegtuigen te worden vervoerd.

De verantwoordelijkheid voor het onderhoud en de bewaking van Amerikaanse kernbommen die tijdens vredestijd in Europa zijn opgeslagen, ligt bij de Amerikaanse luchtmacht, en de Permissive Action Link-codes staan onder Amerikaanse controle. In geval van nood of bij het uitbreken van een oorlog zal dit arsenaal worden geïnstalleerd op vliegtuigen van de landen waar ze zijn opgeslagen, maar het blijft onder het bevel en de controle van de Amerikaanse luchtmacht wat betreft de coördinatie met de NAVO.

Na de ineenstorting van de Sovjet-Unie in 1991 en het einde van de Koude Oorlog werd de vraag gesteld of de NAVO nog steeds relevant is. Er werd besloten dat de NAVO-troepen op verschillende plaatsen in de wereld actief zouden blijven. Dit kwam naar boven in 1991 met de oorlog tegen Irak om Koeweit te bevrijden, en opnieuw in 1999, toen de NAVO de oorlog in Joegoslavië begon om een einde te maken aan de burgeroorlog in Kosovo. De VS kreeg ook steun van de NAVO in Afghanistan toen daar in 2001 de oorlog uitbrak. In 2003 vielen de door de VS geleide NAVO-troepen Irak binnen om het regime van Saddam Hoessein omver te werpen. Meer recentelijk heeft het Russische gebruik van geweld tegen het naburige Georgië en Oekraïne de aandacht van de NAVO getrokken.

Er zijn nu grote spanningen tussen de VS en Rusland, met zelfs een soort van wapenwedloop. Dit komt onder meer tot uiting in de proliferatie van militaire incidenten tussen Russische en Westerse strijdkrachten. De NAVO heeft de ontwikkelingen in het Midden-Oosten de afgelopen jaren nauwlettend gevolgd in het licht van de dreiging van ballistische raketten en de angst voor de ontwikkeling van kernwapens door Iran.

Als reactie op de verzwakking van de nucleaire dreiging van Rusland aan het einde van de Koude Oorlog hebben de VS het aantal kernbommen dat zij op het Europese continent in voorraad hebben, drastisch verminderd, maar ze zijn niet allemaal verwijderd. Dit is zogenaamd om het afschrikkend vermogen van de NAVO te handhaven, en ook is het een politiek signaal van de Amerikaanse inzet voor de veiligheid van haar bondgenoten. Maar naarmate de tijd verstrijkt, wordt de vraag naar de noodzaak van Amerikaanse kernwapens in Europa steeds meer aan de orde gesteld, met name met betrekking tot Turkije.

De oorspronkelijke rechtvaardiging voor het plaatsen van Amerikaanse kernbommen op Europees grondgebied is nu achterhaald. Bovendien zijn deze wapens geschikt om alleen door Europese gevechtsvliegtuigen te worden gedragen en niet meer als kernkoppen op ballistische raketten. Gevechtsvliegtuigen (met uitzondering van stealthjets) zijn vrij kwetsbaar en kunnen nogal gemakkelijk worden onderschept.

Wat betreft de standpunten van de Europese landen die de Amerikaanse wapens in handen hebben, hebben het Nederlandse parlement en de leden van de coalitie die momenteel in Duitsland aan de macht is, twijfels geuit over de noodzaak om het "Nuclear Sharing"-programma te handhaven. In Duitsland zijn er, ondanks deze zorgen, de laatste tijd stemmen opgegaan voor een onafhankelijke Duitse ontwikkeling van kernwapens. Dit is een reactie op het agressieve beleid van Rusland van de afgelopen jaren en de aankondiging van de VS en Rusland in februari 2007 dat zij het in 1987 ondertekende verdrag van de Intermediate-Range Nuclear Forces (INF) opschorten.

Wat de inzet van Turkije betreft, heeft de kwestie van het blijven opslaan van kernbommen op de Amerikaanse luchtmachtbasis Incirlik aanleiding gegeven tot bezorgdheid. Op de achtergrond is er de spanning tussen Trump en de tirannieke Erdogan. Bijzonder verontrustend is het recente besluit van Turkije om de geavanceerde S-400 luchtverdedigingsbatterijen uit Rusland aan te schaffen - een opmerkelijk verzoek, aangezien Turkije deelneemt aan de productie van F-35 stealthvliegtuigen en 100 F-35's uit de VS wil kopen. De VS is begrijpelijkerwijs bezorgd dat er technische details over de F-35 door Ankara naar Moskou zullen worden omgeleid.

In 2010 had de Turkse luchtmacht weinig te maken met de kernbommen die bij Incirlik waren opgeslagen. Slechts een klein aantal van de F-16's was geschikt om de bommen te dragen en de deelname aan NAVO-luchtvaartoefeningen was minimaal.

Maar de locatie van de Incirlik-basis is verontrustend. De basis ligt in Zuid-Turkije, vlakbij Adana aan de Middellandse Zeekust, op slechts 110 kilometer van de Syrische grens. De interne situatie in Syrië, die nog steeds onstabiel is, kan de veiligheidsrisico's van de opslag van de bommen daar verergeren. Denk bijvoorbeeld aan wat er is gebeurd tijdens de mislukte staatsgreep in Turkije in juli 2016. Hoge Turkse militaire officieren van Incirlik werden gearresteerd en Ankara sneed de energie naar de basis voor bijna een week af.

In de woorden van Harvey Sapolsky, professor emeritus bij MIT: "De V.S. moeten dit snel in overweging nemen: het opslaan van kernwapens in Turkije en het geven van Ankara een gedeelde vinger aan de kerntrekker in het kader van het NAVO nucleaire deelprogramma."

Dr. Raphael Ofek, een BESA Center Research Associate, is een expert op het gebied van kernfysica en -technologie die als senior analist in de Israëlische inlichtingengemeenschap heeft gediend.

Bron: US Nuclear Weapons Deployment in Turkey