Erdogans dilemma's

1 september 2018 - door Jonathan Spyer

Turkije ziet weinig goede opties nu het Idlib-offensief aanstaande is.

Het Syrische regime en de Russische strijdkrachten bereiden zich momenteel voor op een offensief richting de provincie Idlib in het noordwesten van Syrië. De aanval op Idlib zal de laatste grote actie markeren in de oorlog tussen het Assad-regime en de opstand tegen het regime. Moskou heeft 10 oorlogsschepen en twee onderzeeërs naar de wateren voor de westkust van Syrië overgebracht. Dit is de grootste concentratie van de Russische zeemacht sinds het begin van de directe interventie van Moskou in de burgeroorlog in Syrië in september 2015.

Het regime stuurt ondertussen grondtroepen vanuit het zuiden, aangezien zijn troepen een recent offensief tegen islamitische staatsstrijders in het Sweida gebied afronden.

Idlib zal het laatste hoofdstuk vormen van een door Rusland geleide strategie die bijna drie jaar geleden van start is gegaan. Volgens deze aanpak werden de door de rebellen gecontroleerde gebieden eerst gebombardeerd en tot onderwerping gebracht en vervolgens de kans geboden om zich 'te verzoenen', dat wil zeggen zich over te geven aan het regime. Als onderdeel van dit proces kregen de strijders die zich niet wilden overgeven de mogelijkheid om met hun wapens naar Idlib te worden vervoerd.

Deze aanpak was nuttig voor het regime. Het maakte hen mogelijk kostbare laatste-positie-gevechten met de rebellen te vermijden. Het bevatte ook de verwachting dat er een laatste strijd tegen de meest vastberaden elementen van de opstand zou moeten plaatsvinden, zodra er nergens voor deze strijders meer plaats was om naar te worden omgeleid. Die tijd is nu nabij. Er zijn ongeveer 70.000 rebellenstrijders in Idlib. De dominante groeperingen onder hen zijn Hayat Tahrir al-Sham (de hernoemde Jabhat al-Nusra, d.w.z. de al-Qaeda-franchise-groepen in Syrië), en het nieuw gevormde en door Turkije ondersteunde Jaish al-Watani (Nationaal Leger), dat een aantal kleinere rebellengroepen samenbrengt.

De aanwezigheid van de door Turkije gesteunde Jaish al-Watani onder de Idlib-rebellen weerspiegelt de complexe, bredere politieke/diplomatieke situatie rond het komende Idlib-offensief. Het offensief zal niet het einde van het conflict in Syrië inluiden. Zodra Idlib terugkeert tot het regime, zal de dynamiek in Syrië zich definitief verschuiven - van een dynamiek die ten minste gedeeltelijk wordt geleid door autonome politiek-militaire organisaties, naar een dynamiek die volledig van bovenaf wordt gestuurd door diverse staatsbelangen, die gebruik maken van verschillende milities als volmachten.

Nu deze dynamiek op gang komt, is dit een bijzonder dilemma voor Turkije. Ankara heeft in het beginstadium van de oorlog een ontluikende relatie met het Assad-regime opgegeven om haar volledige gewicht in de schaal te leggen achter de soennitische Arabische rebellie. Het zag de opstand (terecht) als een van een aantal conservatieve soennitische Arabische bewegingen die vervolgens het Midden-Oosten overspoelden. De AKP-regering zag zichzelf als de natuurlijke beschermheer en leider van deze bewegingen. Helaas voor de Turken was de Soennitische Islamitische golf kortstondig en heeft ze weinig permanente sporen achtergelaten in de regio.

Met de komst van de Russen op het Syrische slagveld en het besluit van de VS om de rebellen geen grote steun te bieden, verloor de opstand elke hoop om het regime van Assad te verslaan.

Turkije heeft vervolgens zijn aandacht in Syrië verlegd naar twee gebieden: het voorkomen dat het Koerdische controlegebied in het noordoosten zich in zijn geheel uitstrekte over de 900 km lange Syrisch-Turkse grens, en, iets mistiger, het voorkomen van de volledige nederlaag en vernietiging van de rebellen, wat, als dit zou worden toegestaan, een vernederende mislukking zou betekenen voor de regering van president Recep Tayepp Erdogan.

Het eerste doel werd in twee fasen bereikt: in augustus 2016, in Operatie Eufraatschild, stichtten de Turken een controlegebied in Noord-Syrië van Jarabulus tot Azaz, waardoor het Koerdische kanton Afrin geïsoleerd bleef. In januari 2018, in de creatieve naam Operatie Olijftak, vernietigden en bezetten ze Afrin en creëerden zo een gebied onder exclusieve Turkse controle dat zich uitstrekt van Jarabulus tot Jandaris in het gouvernement Aleppo.

Het tweede doel leek een tijdje op een bevredigende manier vooruit te gaan. De Turken hebben geïnvesteerd in bestuur en onderwijs in hun controlegebied in Noordwest-Syrië. Borden in het Turks, een Turkse politie, Turkse administratie in scholen en ziekenhuizen zijn allemaal kenmerken van de 'Eufraatschild Zone'. De autoriteiten daar hebben zelfs nieuwe I.D.-kaarten uitgegeven voor de inwoners van het gebied, voorzien van de oppositievlag en vertaling in het Arabisch en Turks. De vorming van de Jaish al Watani vormt een belangrijk onderdeel van deze inspanning.

Maar dit project wordt in twijfel getrokken door het vooruitzicht van een offensief in Idlib door het regime. Er zijn 3,5 miljoen burgers in deze provincie. Turkije vreest dat dit offensief een nieuwe vluchtelingenstroom naar de grenzen van Turkije of naar de Eufraatschild-zone kan veroorzaken. Gezien de vastberadenheid van Assad om Syrië in zijn geheel te heroveren, zal een succesvol Idlib-offensief zeker gevolgd worden door druk op de Turken om uit deze zone weg te gaan. Het zou op dat moment de laatste resterende barrière vormen voor de volledige terugname van Noordwest-Syrië door Assad.

Maar als Turkije in dit gebied zou stoppen, zou dat betekenen dat het de laatste en totale verduistering zou accepteren van de soennitische Arabische zaak, en een duidelijke en vernederende totale nederlaag van de doelstellingen van Turkije. Om dit te doen, terwijl de PKK-geassocieerde Koerden een groot feitelijk controlegebied ten oosten van de Eufraat behouden, zou dit een dubbele nederlaag betekenen.

Turkije is momenteel bezig met diplomatie om deze mogelijkheid te voorkomen. Minister van Buitenlandse Zaken Mevlüt Çavuşoğlu heeft vorige week gewaarschuwd tegen een militaire operatie in Idlib, omdat het een "ramp" zou zijn. Cavusoglu sprak met name met verslaggevers in Moskou, na een ontmoeting met zijn Russische collega Sergej Lavrov.

Rusland is hierbij van cruciaal belang. In de provincies Latakia, Idlib en Hama is de afgelopen drie weken een fictieve Moskouse wapenstilstand van kracht geweest. Maar het is onderworpen aan dagelijkse schendingen door de strijdkrachten van het regime, en schijnt waarschijnlijk de manier te zijn van vorige Russische bemiddelde overeenkomsten in andere delen van Syrie" die voorafgingen aan de Russische aanvallen en van het regime.

President Erdogan zal op 7 september naar Iran reizen om de presidenten Poetin en Rouhani te ontmoeten. De toekomst van Noordwest-Syrië zal de discussies gaan domineren.

Waarom is de Russische positie van cruciaal belang? Iran steunt natuurlijk de hereniging van Syrië onder het regime. Turkije geeft duidelijk de voorkeur aan de status-quo. Rusland heeft ondertussen bredere belangen. Aan de ene kant heeft het een bondgenootschap met het regime en Iran. Anderzijds heeft Moskou er duidelijk belang bij om de regering in Ankara verder weg te trekken ter ontrafeling van de VS. Het zou in dit verband nuttig zijn om Turkije ten minste een deel van wat het in Noord-Syrië heeft, te willen aanbieden, maar het zou de betrekkingen van Moskou met zijn bondgenoten duur komen te staan. Het is waarschijnlijk dat Poetin zal zoeken naar een gezichtsbehoudende formule voor Turkije. Maar het dilemma is de kwetsbaarheid die de huidige houding van Rusland aantoont als hoogste scheidsrechter in Syrië, in de positieve relaties met alle strijdkrachten.

Erdogan zal in Teheran de Russische wens om hem weg te trekken uit de NAVO gebruiken, en misschien hoopt Iran dat Ankara na november kan fungeren als een olie-sanctie bezuiniging voor Iran, om iets van Ankara's project in Syrië te redden. Terwijl de Syrische revolutie ten prooi valt aan een militaire nederlaag, komt het grote spel van de presidenten en de diplomaten over de ruïnes van het land in een hogere versnelling.

Bron: Erdogan’s Dilemmas | Jonathan Spyer