Vreemde bedpartners, de Russische-Turkse-Iraanse as

Door Ofra Bengio - 25 januari 2017

Rusland heeft voldaan aan zijn lang gekoesterde droom om het warme water van de Middellandse Zee te bereiken en werpt zichzelf op als de aanvoerder in de regio.

Zestig jaar zijn verstreken sinds het Pact van Bagdad, waarbij Turkije, Iran, Irak en het Westen in een alliantie werd gegroepeerd tegen de Sovjet-Unie en het daarmee gepaard gaande communistische gevaar. Tegenwoordig is deze Midden-Oosten architectuur 180 graden verschoven. Rusland, Turkije en Iran zijn bezig met een ad hoc coalitie tegen de Islamitische Staat, maar die kan zich net zo goed op zijn beurt tegen het westen keren. Toch kan deze nieuwe alliantie gezien worden als een huwelijk met ongemak, waar elk van de partijen verschillende motieven heeft, en handelt met grensoverschrijdende doeleinden in de verdeling van de Syrische Beer.

Rusland heeft voldaan aan zijn lang gekoesterde droom om het warme water van de Middellandse Zee te bereiken en werpt zichzelf op als de aanvoerder in de regio. De toenmalige eenpolige wereld waarin de VS de enige macht in het Midden-Oosten was, is verdwenen, en het resulterende vacuüm is ingenomen door Rusland met het verspreiden van zijn invloed in veel landen in de regio en zich in te schakelen als de arbiter in het sudderende conflict in Syrië.

Deze structurele verschuiving heeft de Turkse President Recep Tayyip Erdogan ervan overtuigd om dit adagium te volgen: "Als men de vijand niet kan verslaan, vergezel hem dan." Ironisch genoeg waren het de binnenlandse dreigingspercepties die Turkije in de armen van Rusland dreef. Zo maakte de dreiging die de Koerdische beweging in Turkije en Syrië voor hem vormde, dat Erdogan bereid was om vrede te sluiten met Rusland zonder rekening te houden met de ingebouwde Turkse vrees om geflankeerd te worden door Rusland vanuit het noorden en het zuiden. Gedreven door de behoefte om de Koerdische autonome regio in Syrië te omvatten of te vernietigen, was Turkije op deze manier bereid tot compromissen over drie geostrategische kwesties: de hegemonistische macht van Rusland aan haar zuidelijke grens, het voortbestaan van zijn wraakgevoelens richting het Syrische regime en een verdere solidatie van rivaal, het Shi'itische Iran in Syrië.

De nucleaire deal met Iran die een jaar eerder van kracht werd, had een onverwacht maar ironisch resultaat. In plaats van Iran te matigen in zijn beleid, het te democratiseren, en zelfs bondgenoot te worden met het westen, duwde de deal het naar een vergroting van haar hegemonistische aspiraties in de regio, destabiliseerde het, en gooide zijn lot in de handen van Rusland. Maar ook hier kunnen de aspiraties van de kleine aanvoerder botsen met die van een grotere aanvoerder als Iran, dat ook zoekt om het Middellandse-Zeegebied te bereiken door het uitbouwen van de sjiitische as vanuit Iran via een Shi'itisch Irak, en het Alawitische Syrië en het Shi'itische Hezbollah.

In dit streven zouden haar belangen op langere termijn strijdig kunnen zijn, niet alleen met Rusland, maar ook met Turkije.

Rusland nam de mantel op van de onderhandelende tussenpersoon van de vrede voor Syrië. Het heeft een bepaalde pauze bereikt in de gevechten, het heeft het vredesproces bijeengeroepen in Astana, en het manoeuvreert het regime van Assad voor zijn eigen doeleinden, interessant genoeg wel zonder hem te hebben opgenomen in de nieuw gesloten Alliantie. Wat betreft de VS, dat speelt een kleine rol in het vredesproces. Maar hoe dan ook, het lot van Syrië zal worden beslist in de strijd om de bevrijding van Al-Bab en Raqqa van ISIS. Daar zal de VS aan moeten deelnemen, terwijl ze voor een dilemma staan wie hun bondgenoot is en zullen steunen: Turkije of de Koerden.

Het Pact van Bagdad duurde slechts drie jaar (1955-1958). Het nieuwe driedelige bondgenootschap kan niet eens zo lang overleven. Deze nieuwe structuur is erg kwetsbaar vanwege de veranderingen die zich kunnen voordoen in VS onder de nieuwe regering van Trump, en van de verdieping van kloof tussen Sunnies en Shi'iten, en de zich vermenigvuldigende spelers en conflicten in Syrië, welke allemaal beloven de stabiliteit en duurzame allianties tegen te houden.

Bron: Strange bedfellows: The Russian-Turkish-Iranian axis - Opinion - Jerusalem Post