Artikel

Er broeit een conflict over de vorm van de internationale orde. Het centreert zich rond een idee — een Bijbelse idee — lang betwijfeld door politieke elites.

Eeuwenlang werd de politiek van westerse landen gekenmerkt door een strijd tussen twee tegengestelde visies van de wereldorde: een orde van vrije en onafhankelijke naties, die elk goede politiek nastreven in overeenstemming met de eigen tradities en begrippen; en een orde van volkeren verenigd onder één regime van wet, afgekondigd en onderhouden door een enkele supra-nationale autoriteit. De eerste visie is vandaag de dag het duidelijkst vertegenwoordigd door landen als India, Israël, Japan, Noorwegen, Zuid-Korea en Zwitserland - en nu ook door Groot-Brittannië, misschien wordt het nog gevolgd door anderen. De tweede visie is in handen van een groot deel van de leiding van de Europese Unie, die haar verplichting bevestigd tot een concept van een "steeds hechtere unie" van volkeren in de Verklaring van Stuttgart van 1981, en is sindsdien overgegaan om de EU-wetgeving en munt in te voeren in de meeste aangesloten landen, evenals het vrije verkeer onder de bevolking van de meeste lidstaten.

Het conflict tussen deze twee visies is zo oud als het Westen zelf. Het idee dat de politieke orde moet worden gebaseerd op onafhankelijke landen was een belangrijk kenmerk van het oude Israëlitische denken zoals weerspiegeld in de Hebreeuwse Bijbel (of "Oude Testament"). En hoewel de westerse beschaving voor het grootste deel van zijn geschiedenis werd gedomineerd door de dromen van het universele imperium, heeft de aanwezigheid van de Bijbel in het hart van deze beschaving ervoor gezorgd dat het idee van deze zelf-beschikkende, onafhankelijke naties keer op keer weer nieuw leven werd ingeblazen.

Waarom is de Hebreeuwse Bijbel zo bezorgd over de onafhankelijkheid van de naties? De wereld van de profeten van Israël werd gedomineerd door een opeenvolging van imperialistische machten: Egypte, Babylonië, Assyrië en Perzië, en elke macht maakte plaats voor de volgende. Ondanks hun verschillen heeft elk van deze rijken getracht een universele politieke orde op te leggen aan de mensheid als geheel, die de goden hen stuurde om de onnodige geschillen tussen de volkeren te onderdrukken tot een verenigde internationale wereld waarin mensen samen een leven kunnen creëren in vrede en welvaart. "Geen honger in mijn jaren of dorst," schreef farao Amenemhet een paar eeuwen voor Abraham. "Mensen wonen in vrede door hetgeen ik hen gewrocht heb." En dit was geen loze grootspraak. Door het beëindigen van de oorlogvoering in die uitgestrekte regio's en het benutten van hun bevolking om productief te werken in de landbouw, waren de imperialistische machten in feite in staat om een relatief betrouwbare vrede te brengen en een einde aan de dreiging van honger voor miljoenen.

Geen wonder dat de keizerlijke heersers van de oude wereld het zagen als hun taak, in de woorden van de Babylonische koning Hamurabi, "om gehoorzaamheid te brengen naar de vier hoeken van de wereld." Deze gehoorzaamheid was het immers wat hen verzekerde van de verlossing van oorlog, ziekte en honger.

En toch, ondanks de duidelijke economische voordelen van een Egyptische of Babylonische vrede die de mensheid zou verenigen, is de Bijbel ontstaan uit een diepgewortelde oppositie tegen die gerichtheid. Voor de profeten van Israël was Egypte "het huis van slavernij", en ze hebben geen woorden gespaard om het bloedvergieten en de wreedheid te betreuren die betrokken waren bij de keizerlijke verovering en de keizerlijke manier van regeren, met haar beroep op slavernij en moord en de onteigening van vrouwen en eigendom. Dit alles, zo hebben de Israëlitische profeten betoogd, vloeide voort uit de Egyptische afgodendienst van onderwerping aan haar goden die elk offer zouden rechtvaardigen, zolang de geavanceerde uitbreiding van de keizerlijke rijk van vrede stand hield en de productie van graan op maximale capaciteit bleef.

Was er een levensvatbaar alternatief voor het universele imperium? Het oude Nabije Oosten had veel ervaring met plaatselijke politieke macht in de vorm van stadstaten. Maar die waren hulpeloos tegenover de keizerlijke legers en de ideologie van het universele rijk dat deze gemotiveerd heeft. Het is in de Hebreeuwse Bijbel, dat we de eerste duurzame presentatie vinden van een andere mogelijkheid: een politieke orde gebaseerd op de onafhankelijkheid van een natie binnen de beperkte grenzen naast de andere onafhankelijke landen.

Met "natie" bedoel ik een volk of een groep van mensen die zijn verenigd - of die kunnen worden verenigd - rond een gedeelde geschiedenis, taal of godsdienst, waardoor ze effectief kunnen optreden als een orgaan voor de gemeenschappelijke defensie en andere grootschalige ondernemingen. De bijbel promoot systematisch de gedachte dat de leden van een natie (Hebreeuws, goy) elkaar moeten beschouwen als 'broeders' en de wet van Mozes leidt alle Israëlieten ertoe zich aan te sluiten bij het vaststellen van wat we vandaag de dag een nationale staat zouden genoemd hebben. De koning van zo'n staat zou worden aangesteld "uit het midden van uw broeders." Zijn profeten zouden ook komen "uit uw midden van uw broeders". En zo ook haar priesters, aangesteld om de traditionele wetten van de natie te bewaken en deze te leren aan de koning", zodat zijn gedachten niet boven zijn broers zou worden opgeheven." Bovendien stelt Mozes grenzen aan voor Israël, het instrueren van zijn volk om hun handen af te houden van het land van de naburige koninkrijken, zoals Moab, Edom en Ammon, die het verdienen hun eigen onafhankelijkheid te behouden. Hij vertelt hen dit in Gods naam:

Maar u moet zeer op uw hoede zijn. Vermeng u dan niet met [de kinderen van Esau], want Ik zal u hun land niet geven. Want Ik zal u van hun land nog geen voetbreed geven. Ik heb het Seïrgebergte immers aan Ezau in bezit gegeven. .....Breng Moab niet in het nauw en ga niet de strijd met hen aan, want van hun land zal Ik u niets in bezit geven. Ik heb Ar namelijk aan de kinderen van Lot in bezit gegeven. ....U zult in de nabijheid van de Ammonieten komen. Breng hen niet in het nauw en ga niet de strijd met hen aan, want van het land van de Ammonieten zal Ik u niets in bezit geven. Ik heb het namelijk aan de kinderen van Lot in bezit gegeven.

Ook zijn deze passages uniek. Door de hele Hebreeuwse Bijbel heen, vinden we dat de politieke ambitie van de profeten van Israël geen imperium is, maar een vrije natie die in gerechtigheid en vrede leeft te midden van andere vrije naties.

De Bijbel legt een nieuwe politieke opvatting op tafel: een toestand van één volk, dat is verenigd, met zelfbestuur, en ongeïnteresseerd is in het brengen van zijn buren onder de eigen regering.

De Bijbel legt dus een nieuwe politieke opvatting op tafel: een toestand van één volk, dat is verenigd, zelfbestuur heeft, en ongeïnteresseerd is in het brengen van de buren onder de eigen regering. Deze staat wordt geregeerd niet door buitenlanders die verantwoordelijk zijn voor een heerser in een ver land, maar door koningen en gouverneurs, priesters en profeten, afkomstig uit de gelederen van de natie zelf: een elite voor slechts deze reden, om beter in staat te zijn om in contact te staan met de behoeften van hun eigen mensen, hun 'broeders', met name de minder bedeelden onder hen.

Bovendien, omdat de Israëlitische koning slechts een van de eigen mensen is, en niet de vertegenwoordiger van een abstracte universele ambitie, kunnen zijn bevoegdheden worden omschreven om misbruik te voorkomen. In tegenstelling tot de koningen van Egypte en Babylonië, is de Israëlitische koning onder de Mozaïsche grondwet niet bevoegd om zelf wetten uit te vaardigen als het erfgoed van zijn volk en men is niet aan zijn grillen onderworpen. Ook heeft hij niet de macht om het priesterschap te benoemen, waardoor de wet en religie ondergeschikt zouden zijn aan hem. Op dezelfde manier beperkt de wet van Mozes het recht van de koning tot belastingen te heffen en de mensen tot slaaf te maken, net zoals de beperkingen op de grenzen van Israël moeten voorkomen dat de koning de droom van een universele verovering gaat omarmen.

Het is belangrijk om op te merken dat de Israëlitische 'opvatting van de natie niets heeft te maken met een biologie, of wat we een ras noemen. Voor de bijbelse naties hangt alles af van een gedeeld begrip in de geschiedenis, taal en religie die van ouders kan worden doorgegeven aan de kinderen, maar die buitenstaanders kunnen ook meedoen. Aldus leert het boek Exodus dat er veel Egyptenaren (Erev rav - Exodus 12:38) mee gingen in de vlucht voor Egypte met de Hebreeuwse slaven, en dat zij ook de Tien Geboden ontvingen (beter vertaald als de "Tien Leefregels") op de Sinaï met de rest van Israël. Ook nodigde Mozes de Midianitische sjeik Jethro uit om zich bij het Joodse volk aan te sluiten. En later wordt Ruth, de Moabitische, een deel van Israël door te verklaren "uw volk is mijn volk en uw God is mijn God" - waarbij haar zoon de voorvader is van Koning David.

Nationalisme en de toekomst van westerse vrijheid