ISIS trekt zich terug - maar ISIS is niet het grootste probleem

20 Januari 2016 - door Jonathan Spyer

Op een recente reportagereis naar Irak en het noorden van Syrië werden mij twee dingen duidelijk gemaakt - Een ervan was relatief bemoedigend, de andere veel minder. Het bemoedigende nieuws is dat ISIS momenteel in een fase van terugtrekking zit. Niet een directe nederlaag, maar wel inkrimpt.

Het slechte nieuws?

Onze eenzijdige focus op ISIS, alsof die de belangrijkste of enige bron zou zijn van de lokale chaos, wat weer een gevolg is van een gebrekkige analyse, die op zijn beurt weer een gebrekkig beleid produceert.

Ten aanzien van de eerste kwestie, 2015 was niet een bijzonder goed jaar voor ISIS. In de loop ervan verloren de jihadisten Kobani en vervolgens een groot gebied in het oosten, vanwege het inbrengen van de Syrische Koerdische strijders, de YPG en hun bondgenoten, die tot binnen 30 km van de "hoofdstad" van het Kalifaat, Raqqa-stad, zijn gekomen.

Eind december verloren de jihadisten de laatste brug over de Eufraat die ze onder controle hadden, bij de Tishreen Dam. Dit is belangrijk, omdat het Raqqa isoleert, waardoor het voor de Islamitische Staat moeilijk is om snel versterkingen uit de Aleppo-provincie naar de stad te laten komen in het geval van een aanval.

Ook naderde de Koerdische YPG het zuiden de stad al-Haw ten oosten van Raqqa.

In Irak hebben de Iraakse sjiitische milities en regeringstroepen nu de stad Ramadi heroverd (eerder verloren in 2015), na de verdrijving van ISIS uit Tikrit en Baiji.

De Koerdische peshmerga heeft ondertussen de vernedering gewroken die zij hadden geleden door ISIS in de zomer van 2014. De Koerden hebben nu de jihadisten teruggedreven over de vlakte tussen Erbil en Mosul, tot aan de oevers van de rivier de Tigris. Ze hebben ook de stad Sinjar bevrijd.

De stad Mosul ligt aan de westelijke kant van de rivier. Dit blijft de meest wezenlijke verovering van ISIS. Een herovering lijkt niet onmiddellijk aanstaande te zijn, maar de algemene trend is duidelijk. De belangrijkste slogan van ISIS is "Baqiya wa'tatamaddad": "Blijven en uitbreiden". Op dit moment echter kan van de Islamitische Staat worden gezegd dat ze blijven, maar wel terugtrekkend.

Deze situatie wordt weerspiegeld in het vertrouwen van de strijders tegen ISIS langs de lange frontlinie. In interviews, toen ik de linies doorkruiste, hoorde ik dezelfde gegevens steeds opnieuw over het wijzigen van ISIS' tactiek, allemaal ontworpen om duidelijk maar mankracht te behouden.

Dit blijven hangen van de Islamitische Staat is de achtergrond van hun draai richting van de internationale terreur, wat zo'n opmerkelijk element is in de tweede helft van 2015. Het neerhalen van een Russische vliegtuig in oktober, de gebeurtenissen in Parijs in november, en de reeks van zelfmoord-bomaanslagen in Turkije sinds juli, getuigen van de behoefte die de Islamitische Staat heeft voor prestatie en actie. Ze hebben de toestroom van rekruten nodig om het imago van overwinning te behouden, wat van essentieel belang is.

Ten aanzien van de tweede kwestie: nader bezien is de Islamitische Staat natuurlijk slechts een deel van een veel groter probleem, en niet noodzakelijk het belangrijkste deel. Tijdens een gesprek met hen die vechten met ISIS en met degenen die met hen sympathiseren in de regio, geeft de observatie een sterk verschil in perceptie tussen de Midden-Oostelijke weergave van ISIS en het zicht daarop dat gepresenteerd wordt in de westerse media. Deze laatste lijkt ISIS te presenteren als een vreemde en unieke ontwikkeling, een vreselijk slechte organisatie met een onduidelijke herkomst, die de natuurlijke vijand is van alle reguliere strijdkrachten in het Midden-Oosten.

Van dichtbij ziet de situatie er heel anders uit.

ISIS heeft dezelfde ideologische wortels en soortgelijke praktijken als de andere Salafi Jihadi organisaties die actief zijn in de Syrische arena. ISIS behandelt de niet-moslims brutaal in de gebieden die het controleert, en het houdt zich aan een rigide en fanatieke ideologie gebaseerd op een letterlijke interpretatie en toepassing van religieuze teksten. Maar deze beschrijving geldt dus ook voor Jabhat al-Nusra, de al-Qaeda-franchisenemer in Syrië.

Nusra verzet zich tegen ISIS, en is onderdeel van een rebellen-alliantie die gesteund wordt door Saoedi-Arabië, Qatar en Turkije. In maart 2015 toen Nusra de stad Idleb City in het noorden van Syrië innam, werden 150 christelijke families in de stad gedwongen om te vluchten naar Turkije. Nusra heeft zo een kleine Druzen gemeenschap in Idleb gedwongen om zich te bekeren. Het geallieerde Nusra was een deel van de op de Moslimbroederschap georiënteerde groepen, zoals de al-Sham Faylaq militie, die blijkbaar geen probleem heeft om te opereren naast de jihadisten.

ISIS is geen unieke organisatie; het bestaat als een van de meest extreme punten langs de constante bewegingen die toegewijd zijn aan de soennitische politieke Islam.

Intussen is een onontwikkelde deel van de soennitische islamitische groeperingen - waarvan ISIS één component vormt - bezig met een regio-brede strijd voor een veel meer gecentraliseerd blok van staten en bewegingen georganiseerd rond de Islamitische Republiek Iran, die zich inzet voor een sjiitische versie van de politieke islam.

Het Midden-Oosten - in Jemen, Irak, Syrië, en in mindere mate Libanon, langs de sektarische breuklijn van de regio - is getuige van een botsing tussen de rivaliserende modellen van de politieke islam, waarvan ISIS maar één manifestatie is.

De lokale spelers krijgen sponsoring en ondersteuning van krachtige regionale staten, die zich gecommitteerd hebben aan de verschillende versies van de politieke islam: Iran voor de sjiieten; Saoedi-Arabië, Turkije, en het Moslim Broederschap ondersteunende Qatar voor de soennieten.

Het grote ontwaken van de politieke islam als de dominante vorm van de populaire politiek in het Midden-Oosten begon decennia geleden. Maar de verduistering van de politieke orde in de regio, en de nationalistische dictaturen in Irak, Syrië, Egypte (tijdelijk), Tunesië en Jemen in de afgelopen jaren, heeft het naar een nieuw niveau van intensiteit gebracht.

Staten, onverschillig met welke normen en regels dan ook, gebruiken terreur en subversie om hun eigen belangen te bevorderen, en ook de gewapende jihadistische groepen, en de vluchtelingcrises en de wanorde die het gevolg is, dit zijn van dit alles de praktische manifestaties ervan.

Dit, en niet het lot van een enkele, vrij gammele jihadistische entiteit in de woestijn van Oost-Syrië en West-Irak, is de zaak die aan de hand is in het Midden-Oosten.

Bron: ISIS Is Retreating – but ISIS Isn’t the Main Problem